Haccâc bin Yûsuf es-Sekafî
| Haccâc bin Yûsuf es-Sekafî | |
|---|---|
 Haccâc'ın mührü. | |
| Doğum | 661 Taif |
| Ölüm | 714 Vasıt |
| Bağlılığı | Emevîler |
| Branşı | Hicaz, Yemen, Yemame ve Irak valilikleri. |
| Hizmet yılları | 691-714 |
| Çatışma/savaşları | Abdullah bin Zübeyr İsyanı |
| İmza | |
| | |
Haccâc bin Yûsuf es-Sekafî bilinen adıyla Haccâc-ı Zâlim (Arapça: الحجاج بن يوسف الثقفي, d. 661, Taif - ö. 714, Vasıt), Emevî valisi.
661'de Taif'te doğdu. Sâkif kabilesine mensuptu ve bu kabilenin Emevî hanedanıyla ilişkileri oldukça iyiydi. Ancak Emevî halifesi II. Muaviye'nin ölümünden sonra Abdullah bin Zübeyr halifeliğini ilan etti ve tüm Arap yarımadası -ve bu arada Taifliler de- Abdullah bin Zübeyr'e biat etti. Bunun üzerine Haccâc ve kabilesi Taif'i terk ederek Suriye'ye yerleşti.[1]
Haccâc, Taif'ten ayrılana dek öğretmenlik yaptı. Hitabetinin ileri düzeyde oluşu da buna bağlanmaktadır.
Siyasî hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]II. Muaviye'nin yerine Mervan bin Hakem Emevî halifesi olunca ve Abdullah bin Zübeyr'in üzerine bir ordu gönderdi. Haccâc, siyasi hayatına ilk defa bu orduda görev alarak başladı.
Mervan bin Hakem'in ölümü üzerine halife olan Abdülmelik, Haccâc'ı Irak ve Hicaz valiliğine atadı. Ancak Hicaz halkı Abdullah bin Zübeyr'in halifeliğini kabul etmişti. Haccâc, bu duruma son vermek için bir ordu kurdu. Ordusuyla Taif'e girdi ve arkasından Mekke'ye yürüdü. Arafat'ta Abdullah bin Zübeyr'in ordusunu mağlup ederek Mekke'yi kuşattı. Haccâc, yedi ay boyunca Mekke'yi kuşatma altında tuttu. Bu sürede şehri mancınıklarla vurdu ve Kabe'yi yıktı.[2]
Kuşatmanın sonunda Abdullah bin Zübeyr öldürüldü ve Mekke alındı. Haccâc, daha sonra Kâbe'yi yeniden inşa ettirdi.
Abdullah bin Zübeyr İsyanı'nın coğrafyası
[değiştir | kaynağı değiştir]
Müslümanların hac ritüelinde ziyaret ettiği yerlerden olan Muhammed'in doğum yeri, kıble ve Kâbe'nin yerinin neresi olduğu konusu 1970'li yıllardan bu yana tartışılmaktadır. Bazı arkeologların iddialarına göre Mekke'nin rivayetlerin aksine yeni bir şehir olarak ortaya çıkışı, bilinen tarih kaynaklarında ve haritalarda adının 8. yüzyıl öncesinde geçmemesi,[3] ticaret yolları üzerinde olmaması yanında tarım açısından arazinin uygunsuz oluşu,[4] erken dönem İslam tarihi hakkında ipuçları veren Kur'an ve hadis rivayetlerinde tanımlanan bazı yer isimleri ve özellikleri ile Mekke coğrafi yapısının uyuşmaması araştırmacıları İslam'ın kaynakları konusunda farklı arayışlara yöneltmiştir.
Muaviye'nin ölümü sonrasında çıkan iç karışıklıklarda Kâbe Yezid'in askerlerince mancınıklar kullanılarak taşa tutulmuş, isabet alan karataş üç parçaya bölünmüş, Kâbe yıkılmıştır.[5] Kanadalı arkeolog Dan Gibson'ın iddialarına göre sözü edilen yıkım bugünkü Mekke şehrinde değil, bundan yaklaşık 1200 kilometre kuzeyde, Petra'da gerçekleşmişti. Araştırmalarında ulaştığı en eski camilerin kıble duvarlarının Petra'yı gösterdiklerini ifade etmiş ve bu bulgularla ayet, hadis ve siyer kaynaklarındaki diğer ipuçlarını bir araya getiren Gibson Muhammed'in Petra'da yaşamış ve buradan Medine'ye göç etmiş olduğunu iddia etmiştir. Ona göre Kur'an'da bahsedilen “bekke” veya “mekke” sözcükleri de Petra'yı ifade ediyordu. Müslümanların ilk kıblesi de Kudüs'teki Mescid-i Aksa değil Petra'da Al-Lat tapınağı olarak kullanılan kübik yapı olmalıydı. Yine Dan Gibson'ın iddialarına göre, bu yapı Müslümanların İkinci fitne olarak niteledikleri Abdullah bin Zübeyr İsyanı sırasında mancınıklarla yıkılmış, İbni Zübeyr karataşı diğer kutsal eşyalarla birlikte alarak Emevi saldırılarından uzakta, bugünkü Mekke'nin bulunduğu yere taşımış, yeni tapınağı burada inşa etmişti. Emevilere karşı Abbasilerin desteğini kazanan yeni mekan birkaç yüzyıllık bir geçiş dönemi sonunda tamamen benimsenmiş, yeni yapılan camilerin yönü Mekke'ye dönük olarak inşa edilmeye başlanmış, Mekke Müslümanların yeni hac merkezi olmuştur.[6][7]
Fakat bu iddiaya erken dönemde Müslümanların Kâbe'nin yerini doğru hesaplayamadıkları için bazı camilerde kıble yönünün yanlış olduğu gerekçesiyle karşı çıkılmaktadır.[8] Nitekim günümüze yakın tarihlerde inşa edilmiş bazı camilerin de kıble yönünün yanlış hesaplandığı belirtilmektedir.[9][10] 7. yüzyılda yaşayan John bar Penkaye isimli Süryani bir yazarın Abdullah bin Zübeyr İsyanı devam ederken yazdığı kroniklerinde Kabe'nin taşınmasından veya Petra'dan bahsetmemesi, Kabe'nin konumunun çölün uzak noktalarında olarak bahsetmesi, Kabe'nin taşındığı veya aslında Petra'da bulunduğu iddialarının geçerliliğini yitirtmektedir.[11][12][13] 2.yüzyılda (100-200) yaşayan gök bilimci, matematikçi, filozof ve aynı zamanda coğrafyacı olan Batlamyus Arabistan'da bulunan 50 şehrin bir listesini yayınlamış ve liste "Macoraba" adlı bir şehri içermiştir. 1646 yılından beri süregelen spekülasyonlar olmakla beraber bu şehrin Mekke ile bağlantılı olduğuna dair tartışmalar sürmektedir. Son zamanlarda, antik haritaları yeniden oluşturmak ve konumlarını modern koordinatlara çevirmek için gelişmiş matematiksel modeller kullanan araştırmacılar, Mekke ve Batlamyus'un bahsettiği Macoraba şehrinin aynı yerde olduğunu doğrulayabildiler.[14]
 The Sacred City (2016) (Kutsal Şehir), Türkçe |
Sonraki yıllarda Haccâc'ın valilik yetkileri daha da genişletildi. Bu dönemde Haccâc, Emevî muhaliflerini bertaraf etmeye yönelik ciddi girişimlerde bulundu. Özellikle Şiilere ve Haricilere yönelik tutumu, Emevilere olan bağlılığını fazlasıyla ortaya koyar.
Haccâc, 714 yılında ardında büyük bir nefret seli bırakarak öldü. Valiliği sırasında çok fazla kan döküldü. Kâbe'yi yıktırması, Abdullah bin Zübeyr, Said bin Cübeyr ve Enes bin Mâlik gibi sahabelere karşı takındığı tutum çok eleştirildi. Bu sebeplerden ötürü İslam âleminde adı,"Haccâc-ı Zâlim" şeklinde kullanılageldi.[15]
Arap alfabesi ve Kur'an çalışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Haccac arap alfabesine noktalı ve sesli harflerin sokulması ve böylece arap yazı dilinin kullanılışlı ve arapça konuşan ve yazan topluluklar için oransal olarak kullanılışlı hale getirilmesi çalışmalarına öncülük etmiştir. Bu kapsamda Kur'an yeniden yazılarak üzerinde birtakım değişiklikler ve düzenlemeler yapılmıştır. Haccac üzerinde birtakım değişiklikler de yaptırdığı yeni Kur'an metninin resmi nüsha olarak belirlenmesi amacıyla eski yazım Kur'anları toplatarak yaktırmış ve yerine yeni yazım Kur'an metinlerinin dağıtılmasını sağlamıştır.[16][16]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Emevi Devlet Otoritesinin Teisisi... 20 Temmuz 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sebahattin Çelik, Celal Bayar Üniversitesi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2008
- ^ Haccac bin Yusuf 7 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ali Delice, Cumhuriyet Üniversitesi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2008
- ^ Holland, Tom; In the Shadow of the Sword; Little, Brown; 2012; s. 303: ‘Otherwise, in all the vast corpus of ancient literature, there is not a single reference to Mecca – not one’
- ^ Crone, Patricia; Meccan Trade and the Rise of Islam, 1987, s. 7
- ^ Orhan Gökdemir, Din ve Devrim, İstanbul: Destek Yayınları. 2010. s. 64
- ^ Data on Gibson's biography taken from his Web pages, his book Qur'ānic Geography and the Amazon author information to this book: [1] 21 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., [2] 8 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., [3] 26 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., [4] 31 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Dan Gibson: Qur'ānic Geography (2011)
- ^ "The Petra Fallacy: Early Mosques do face the Sacred Kaaba in Mecca". Muslim Heritage. 15 Eylül 2020. 18 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2022.
- ^ "Caminin kıblesi 68 yıl sonra düzeltildi". Anadolu Ajansı. 11 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2022.
- ^ "Kıblesi 18 derece yanlış olan cami 64 yıl sonra yıkıldı". Habertürk. 12 Temmuz 2020. 4 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2022.
- ^ Brock, Sebastian P. (31 Aralık 2011). "A Brief Outline of Syriac Literature". doi:10.31826/9781463232498.
- ^ Hoyland, R. (31 Aralık 2019). Seeing Islam as Others Saw It. Piscataway, NJ, USA: Gorgias Press. ISBN 978-1-4632-3960-2. 16 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2022.
- ^ Hoyland, Robert G. (2019). Seeing Islam as others saw it : a survey and evaluation of Christian, Jewish and Zoroastrian writings on early Islam. Piscataway, NJ. ISBN 978-1-4632-3960-2. OCLC 1109978822. 28 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2022.
- ^ Abshire, Corey; Durham, Anthony; Gusev, Dmitri A.; Stafeyev, Sergey K. (9 Mayıs 2018). "Ptolemy's Britain and Ireland: A New Digital Reconstruction". Proceedings of the ICA. 1: 1-6. doi:10.5194/ica-proc-1-1-2018. ISSN 2570-2092.
- ^ Haccac- Zalim[ölü/kırık bağlantı] Sorularlarisaleinur.com Erişim tarihi: 19 Ağustos 2008
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2020.
