Yoz madde
Yoz madde veya dejenere madde[1] Pauli dışlama ilkesinin termal basınca ek olarak veya termal basınç yerine önemli bir basınç uyguladığı oldukça yoğun bir fermiyonik madde halidir. Tanım; elektronlar, protonlar, nötronlar veya diğer fermiyonlardan oluşan maddeler için geçerlidir. Terim esas olarak astrofizikte, yerçekimi basıncının kuantum mekanik etkilerinin önemli olduğu kadar aşırı olduğu yoğun yıldız nesnelerine atıfta bulunmak için kullanılır. Bu tür madde, termal basıncın tek başına yerçekimi çökmesini önlemek için yeterli olmadığı beyaz cüceler ve nötron yıldızları gibi son yıldız evrim hallerinde yıldızlarda doğal olarak bulunur.
Dejenere madde genellikle etkileşmeyen fermiyonların bir topluluğu olan ideal bir Fermi gazı olarak modellenir. Kuantum mekaniği tanımında, sonlu bir hacimle sınırlı parçacıklar, yalnızca kuantum halleri adı verilen ayrı bir enerji kümesi alabilir. Pauli dışlama ilkesi, özdeş fermiyonların aynı kuantum durumunu işgal etmesini engeller. En düşük toplam enerjide (parçacıkların termal enerjisi önemsiz olduğunda) tüm en düşük enerji kuantum durumları doldurulur ve bu duruma tam dejenerasyon denir. Bu yozlaşma basıncı, mutlak sıfır sıcaklığında bile sıfır değildir.[2][3] Parçacık eklemek veya hacmi azaltmak parçacıkları daha yüksek enerjili kuantum hallerine çıkmaya zorlar. Bu durumda bir sıkıştırma kuvveti gereklidir ve bu bir basınç olarak kendini gösterir. Anahtar özellik, bu yozlaşma basıncının sıcaklığa değil, sadece fermiyonların yoğunluğuna bağlı olmasıdır. Yozlaşma basıncı, yıldızın termal yapısından bağımsız olarak yoğun yıldızları dengede tutar.
Fermiyonları ışık hızına yakın hızlara sahip (parçacık kinetik enerjisi, durgun kütle enerjisinden daha büyük) olan dejenere bir kütleye göreli dejenere madde denir.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Dejenere enerji seviyeleri
- Fermi sıvı teorisi
- Yerçekimi zaman genişlemesi
- Madde dalgası
- Metalik hidrojen
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Academic Press dictionary of science and technology. Morris, Christopher G., Academic Press. San Diego: Academic Press. 1992. ss. 662. ISBN 0122004000. OCLC 22952145.
- ^ see http://apod.nasa.gov/apod/ap100228.html 29 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Andrew G. Truscott, Kevin E. Strecker, William I. McAlexander, Guthrie Partridge, and Randall G. Hulet, "Observation of Fermi Pressure in a Gas of Trapped Atoms", Science, 2 March 2001
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Dejenere gazların ayrıntılı matematiksel açıklaması 24 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Dejenere yıldız türlerinin kütle yarıçapı diyagramı 24 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
| Hâl |  | |
|---|---|---|
| Düşük enerji | ||
| Yüksek enerji | ||
| Diğer hâller | ||
| Değişimler | ||
| Miktarlar | ||
| Kavramlar | ||