Borda
Borda, bir geminin yan kısmı, bir savaş gemisinin bir tarafında bulunan top bataryası; ya da deniz savaşındaki koordineli ateş anlamına gelir. 16. yüzyıldan buharlı geminin ilk on yıllına kadar savaş gemilerinde gövdenin her iki yanına yerleştirilmiş top bataryaları bulunurdu. 18. yüzyılda men-of-war gemilerinde bulunan toplar sadece kısa menzilde isabetliydi ve delici güçleri vasattı, bu da tahta gemilerin kalın gövdelerinin ancak kısa mesafelerde delinebileceği anlamına geliyordu. Bu nedenle ahşap gemiler, bordayı ilk ateşleyen olup savaşta avantajlı başlayabilmek için savaş sırasında top ateşi etkili oluncaya kadar birbirlerine yaklaşırlardı.[1] Ayrıca gemilere yükleme ve boşaltma yapıldığı sırada bordayı koruma amaçlı Maliborda tahtası veya yükleri korumak için Maliborda ağı, borda üzerinden sarkıtılmaktadır.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Antik çağlardan beri denizde gerçekleşen savaş, karada olduğu gibi, yakın dövüş silahları olan yaylar ve oklarla yapılırdı, ancak savaş alanlarından ziyade yüzen ahşap platformlarda savaşılıyordu. Gemilere özel silahların ortaya çıkması önemli bir değişiklik olsa da, savaşın gemiden gemiye gerçekleşmesi bir anda olmadı. Gemilerdeki ilk silahlar, açık güvertelere ve üst yelkene monte edilmiş, genellikle yalnızca bir veya iki kişinin kullandığı küçük ferforjelerdi. Gemiye binmeden önce düşmanı yaralamak, öldürmek veya sadece sersemletmek, şok etmek ve korkutmak için tasarlanmışlardı.[2] Silahlar, gemi mürettebatından ziyade geminin kritik noktalarından vurarak hasar verme potansiyellerini artırdılar. Bu silahlar önceki anti-personel silahlarından çok daha ağır olduğundan, gemilerin dengesiz hale getirebiliyorlardı. Bunu önlemek için silahların gemilerin alt kasımlarına yerleştirilmeleri ve lombozlardan ateşlenmesi gerekiyordu. Kuzey Avrupa'da klinker ile inşa edilmiş gemiler, gövdede lombozu oluşturulmasını zorlaştırdı. Bu nedenle klinker ile inşa edilmiş gemiler, ana silahlarının çoğunu dış gövdede taşıyordu. Çözüm, geminin ağırlığını taşımak için iç iskelet yapısına dayanan, karavela tipi gemilerin kademeli olarak benimsenmesiydi.[3] 15. yüzyılda inşa edilemeye başlanan karavela tipi gemiler sayesinde gemiler hem lombozlardan ateş edebiliyorlardı hem de daha çevik ve manevra yapabiliyorlardı.[4]
Lomboz 1501 gibi erken bir tarihte gemilerin gövdesinde kesilmişti. Geleneğe göre mucit, Descharges adında bir Bretonlu gemi yapımcısıydı, muhtemelen lomboz zaten yüzyıllardır kullanılan ticari gemilerin kıç tarafındaki yükleme kısmının kademeli olarak uyarlanmış halidir.[5] Başlangıçta lomboz, takip gemisi topu olarak adlandırılan silahı kıç tarafına monte etmek için kullanılırdı, ancak kısa süre sonra lomboz gemilerin yanlarına yapıldı. Bu, tarihte ilk kez, en azından teoride, bir geminin bir tarafındaki tüm silahlardan koordine edilmiş yaylım ateşlerini mümkün kıldı. 16. yüzyıl deniz savaşlarında ki harekât konseptinde silahların sabit pozisyonda ve uyumlu yaylım ateşi yerine bağımsız ateşleme konsepti vardı.[6]
20. yüzyıl savaş gemilerindeki ana bataryalar, tüm geminin etrafında daha geniş ateşleme alanı oluşturmak için 180 derece veya daha fazla dönebilen, güçlendirilmiş top kuleleri şeklindeydi. Bu, ana topların en azından bazılarının doğrudan öne veya arkaya odaklanmasına izin verse de, bir savaş gemisinin ortasındaki köprü kulesi gibi yapılar, geminin kıç kısmındaki silahların ileri ve geriye doğru ateş etmesini engelleyeceği için, zırhlılar maksimum ateş gücü için hala bordalara güveniyorlardı. Ek olarak, silahları iskele veya sancak tarafına yönlendirerek ateşlenirse gemiye zarar verebilir.
Bir ölçüm olarak
[değiştir | kaynağı değiştir]
Ek olarak, borda terimi, bir geminin tek bir hedefe atılabilen maksimum ve eşzamanlı ateş gücünün bir ölçüsüdür. Bu, geminin ana silah mermilerinin mermi ağırlığının taşınabilecek namlu sayısı ile çarpılmasıyla hesaplanır. Bazı kuleler geminin her iki tarafına da ateş edemiyorsa, yalnızca bir tarafa veya diğerine ateş edebilecek maksimum namlu sayısı sayılır. Örneğin, Amerikan Iowa sınıfı zırhlılar, bordalarında dokuz adet 406 mm ana toptan oluşan bir ana silah taşıyordu. Her 16 inçlik mermi 1.200 kg ağırlığındaydı; bu rakam dokuzla çarpıldığında (üç taretteki toplam varil sayısı) toplam 11.022 kg'a eşittir. Bu nedenle, Iowa sınıfı bir zırhlı, teorik olarak tek bir ateşlemede hedefe indirebileceği mermilerin ağırlığı 11.0 ton bordadır.