[go: up one dir, main page]
İçeriğe atla

Ayak

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Başlığın diğer anlamları için Ayak (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Bir insanın sağ ayağı

Ayak, birçok omurgalıda bulunan anatomik bir yapıdır. Ağırlık taşıyan ve hareket etmeye olanak sağlayan bir uzvun terminal kısmıdır. Ayakları olan birçok hayvanda, ayak, bacağın terminal kısmında, genellikle pençeler veya tırnaklar da dahil olmak üzere bir veya daha fazla segment veya kemikten oluşan ayrı bir organdır.

Yapı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yeni doğmuş bir bebeğin ayakları
Düğününde oje ve kına ile süslenmiş, ikinci parmağına metti (ayak parmağı yüzüğü) takmış bir kadın ayağı

İnsan ayağı, 26 kemik, 33 eklem (20'si aktif olarak eklemlidir) ve yüzlerce kas, tendon ve bağ içeren güçlü ve karmaşık bir mekanik yapıdır.[1] Ayak eklemleri, ayak bileği ve subtalar eklem ve ayağın interfalangeal eklemleridir. 1197 Kuzey Amerikalı yetişkin Kafkasyalı erkek (yaş ortalamaları 35,5 yıl) üzerinde yapılan antropometrik bir çalışmada, erkeğin ayak uzunluğunun 1,2 cm standart sapma ile 26,3nbsp;cm ve olduğu bulundu.[2]

Ayak, arka ayak, orta ayak ve ön ayak olarak alt bölümlere ayrılabilir:

Arka ayak, aşık kemiği (veya ayak bileği kemiği) ve Kalkaneusndan (veya topuk kemiği) oluşur. Alt bacağın iki uzun kemiği olan kaval kemiği (tibia) ve fibula, ayak bileğini oluşturmak için talusun tepesine bağlanır. Subtalar eklemde talusa bağlanan, ayağın en büyük kemiği olan kalkaneus, altında bir yağ tabakasıyla yastıklanır.[1]

Orta ayakın beş düzensiz kemiği, küboid, naviküler ve üç küneiform kemik, şok emici görevi gören ayak kemerlerini oluşturur. Orta ayak, kaslar ve plantar fasya ile arka ve ön ayağa bağlanır.[1]

Ön ayak beş ayak parmağından ve metatarsusu oluşturan beş proksimal uzun kemikten oluşur. El parmaklarına benzer şekilde, ayak parmaklarının kemiklerine falanks denir ve baş parmağın iki falanksı varken diğer dört parmağın her birinin üç falanksı vardır. Falankslar arasındaki eklemlere interfalangeal, metatars ve falankslar arasındaki eklemlere ise metatarsofalangeal (MTP) denir.[1]

Hem orta ayak hem de ön ayak, dorsumu (ayakta dururken yukarı bakan alan) ve planumu (ayakta dururken aşağı bakan alan) oluşturur.

Ayak tarağı, ayak parmakları ile ayak bileği arasındaki ayağın üst kısmının kemerli kısmıdır.

Kemikler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Alt bacak ve ayaktaki kemiklerin çizimi
Ayak kemik anatomisi

Metatarsofalangeal eklemlerin yakınında birçok susamsı kemik bulunabilir, ancak bunlar yalnızca birinci metatarsal kemiğin distal kısmında düzenli olarak bulunur.[3]

Kemerler

[değiştir | kaynağı değiştir]

İnsan ayağının iki uzunlamasına kemeri ve ayak kemiklerinin birbirine geçen şekilleri, güçlü bağlar ve aktivite sırasında çekme kasları tarafından korunan bir enine kemeri vardır. Ağırlığın ayağa uygulandığı ve kaldırıldığı durumlarda bu kemerlerin hafif hareketliliği, yürümeyi ve koşmayı enerji açısından daha ekonomik yapar. Ayak izinde incelenebileceği gibi, medial uzunlamasına kemer yerden yukarıda kıvrılır. Bu kemer topuk kemiğinden "kilit taşı" ayak bileği kemiğinin üzerinden üç medial metatarsa kadar uzanır. Buna karşılık, lateral uzunlamasına kemer çok alçaktır. Küboidin kilit taşı olarak hizmet etmesiyle, ağırlığın bir kısmını kalkaneusa ve beşinci metatarsın distal ucuna yeniden dağıtır. İki uzunlamasına kemer, tarsometatarsal eklemler boyunca eğik olarak uzanan enine kemer için sütun görevi görür. Ayak tendon ve bağlarına aşırı yük binmesi, ayak kemerinin inmesine veya düztabanlığa neden olabilir.[4]

Kaslar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayağa etki eden kaslar, alt bacağın ön veya arka kısmından kaynaklanan dışsal kaslar ve ayağın dorsal (üst) veya plantar (taban) kısımlarından kaynaklanan içsel kaslar olarak sınıflandırılabilir.

Dışsal

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ön bacak kasları

Popliteus kası hariç alt bacaktan kaynaklanan tüm kaslar ayağın kemiklerine bağlıdır. Tibia ve fibula ve interosseöz zar bu kasları ön ve arka gruplara ayırır, bunlar da alt gruplara ve katmanlara ayrılır.[5]

Ön grup
[değiştir | kaynağı değiştir]

Ekstansör grup: tibialis anterior tibianın proksimal yarısından ve interosseöz membran'ndan kaynaklanır ve birinci parmağın tarsometatarsal eklemi yakınındadır. Ağırlık taşımayan bacakta, tibialis anterior ayağı dorsifleksiyona getirir ve medial kenarını kaldırır (supinasyon). Ağırlık taşıyan bacakta, hızlı yürüyüşte olduğu gibi bacağı ayağın arkasına doğru getirir. Ekstansör digitorum longus lateral tibial kondilde ve fibula boyunca ortaya çıkar ve ikinci ila beşinci parmaklara ve proksimal olarak beşinci metatarsal üzerine yerleştirilir. Extensor digitorum longus, tibialis anterior'a benzer şekilde hareket eder, ancak parmakları da dorsifleksiyona sokar. extensor hallucis longus fibula üzerinde medial olarak başlar ve ilk parmağa yerleştirilir. Baş parmağı dorsifleksiyona sokar ve ayrıca gerilmemiş bacakta ayak bileği üzerinde de hareket eder. Ağırlık taşıyan bacakta, tibialis anterior'a benzer şekilde hareket eder.[6]

Peroneal grup: peroneus longus fibulanın proksimal kısmından, peroneus brevis ise onun altından çıkar. Birlikte, tendonları lateral malleolusun arkasından geçer. Distal olarak, peroneus longus ayağın plantar tarafını geçerek birinci tarsometatarsal eklemdeki insersiyonuna ulaşırken, peroneus brevis beşinci metatarsalın proksimal kısmına ulaşır. Bu iki kas en güçlü pronatörlerdir ve plantar fleksiyona yardımcı olur. Peroneus longus ayrıca ayağın enine kemerini destekleyen bir yay kirişi gibi davranır.[7]

Arka grup
[değiştir | kaynağı değiştir]

Arka bacak kaslarının yüzeysel tabakası triceps surae ve plantaris tarafından oluşturulur. Triceps surae, soleus ve gastrocnemius'un iki başından oluşur Gastroknemius başları, kondillerin proksimalinde femur üzerinde ortaya çıkar ve soleus, tibia ve fibula'nın proksimal dorsal kısımlarında ortaya çıkar. Bu kasların tendonları, kalkaneus üzerine Aşil tendonu olarak yerleşmek üzere birleşir. Plantaris, gastroknemiusun lateral başının proksimalinde femur üzerinde ortaya çıkar ve uzun tendonu medial olarak Aşil tendonuna gömülüdür. Triceps surae birincil plantar fleksördür. Gücü bale dansı sırasında en belirgin hale gelir. Sadece diz uzatıldığında tam olarak aktifleşir, çünkü gastroknemius diz fleksiyonu sırasında kısalır. Yürüme sırasında sadece topuğu kaldırmakla kalmaz, aynı zamanda plantaris tarafından desteklenerek dizi de büker.[8]

Arka kasların derin tabakasında, tibialis posterior proksimal olarak interosseöz membran ve bitişik kemiklerin arkasında ortaya çıkar ve ayak tabanında tarsusa bağlanmak için iki parçaya ayrılır. Ağırlık taşımayan bacakta, plantar fleksiyon ve supinasyon üretir ve ağırlık taşıyan bacakta, topuğu baldıra yaklaştırır. Fleksör hallucis longus, fibulanın arkasında yan tarafta ortaya çıkar ve nispeten kalın kas karnı, distal olarak fleksör retinakuluma kadar uzanır ve burada medial tarafa geçerek taban boyunca birinci parmağın distal falanksına kadar uzanır. Popliteus da bu grubun bir parçasıdır, ancak dizin arkası boyunca eğik seyriyle ayak üzerinde etkili olmaz.[9]

İçsel

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayağın üst kısmında, extensor digitorum brevis ve extensor hallucis brevis tendonları uzun dışsal ekstansör tendonlar sisteminin derinliklerinde yer alır. Her ikisi de kalkaneusta ortaya çıkar ve birinci ila dördüncü parmakların dorsal aponörozuna, sondan bir önceki eklemlerin hemen ötesine kadar uzanır. Parmakları dorsifleksiyona getirmek için hareket ederler.[10] Elin içsel kaslarına benzer şekilde, ayak tabanında ilk ve son parmakların kasları ve merkezi bir grup olarak üç grup kas vardır.

Ayağın plantar kısımları, değişen derinlikler (yüzeyselden derine)

Ayak başparmağının kasları: Abdüktör hallucis, kalkaneustan birinci parmağa kadar tabanın sınırı boyunca ortada uzanır. Tendonunun altında, uzun fleksörlerin tendonları tarsal kanaldan geçer. Abdüktör hallucis bir abdüktör ve zayıf bir fleksördür ve ayrıca ayağın kemerini korumaya yardımcı olur. Fleksör hallucis brevis, medial küneiform kemik ve ilgili bağlar ve tendonlardan kaynaklanır. Önemli bir plantar fleksör olan bu kas, bale dansı için çok önemlidir. Bu iki kas da, birinci metatarsofalangeal ekleme proksimal ve distal olarak iki baş ile yerleştirilir. Adduktor hallucis bu grubun bir parçasıdır, ancak başlangıçta ayrı bir sistem oluşturmuştur (bkz. contrahens). İki başı vardır, eğik baş orta ayağın merkezi kısmından eğik olarak başlar ve enine baş beş ila üç numaralı parmakların metatarsofalangeal eklemlerinin yakınından başlar. Her iki baş da birinci parmağın lateral susamoid kemiğine yerleştirilir. Adductor hallucis, plantar kemerlerin tensörü olarak işlev görür ve ayrıca ayak başparmağını yakınlaştırır ve proksimal falanksı plantar fleksiyona sokabilir.[11]

Küçük ayak parmağının kasları: Kalkaneustan beşinci parmağın proksimal parmak kemiğine kadar yanlamasına uzanan abductor digiti minimi, ayağın yan kenarını oluşturur ve beşinci parmağın en büyük kaslarıdır. Beşinci metatarsalın tabanından kaynaklanan fleksör digiti minimi, abductor ile birlikte birinci parmak kemiği üzerine yerleştirilir. Genellikle bulunmayan opponens digiti minimi, küboid kemiğin yakınından kaynaklanır ve beşinci metatarsal kemiğe yerleştirilir. Bu üç kas, ayağın kemerini desteklemek ve beşinci parmağı taban bükümüne getirmek için hareket eder.[12]

Ayağın merkezi kasları

Merkezi kas grubu: Dört lumbrikal kas, flexor digitorum longus tendonlarının ortasında ortaya çıkar ve proksimal parmak kemiklerin orta kenarlarına yerleştirilir. Quadratus plantae, kalkaneusun yan ve orta kenarlarından iki kayma ile başlar ve flexor digitorum tendonunun yan kenarına yerleştirilir. Ayrıca flexor accessorius olarak da bilinir. Flexor digitorum brevis, kalkaneusun altından ortaya çıkar ve üç tendonu iki ila dört numaralı parmakların orta parmak kemiklerine (bazen beşinci parmaklara da) yerleştirilir. Bu tendonlar, yerleşmelerinden önce bölünür ve flexor digitorum longus tendonları bu bölümlerden geçer. Flexor digitorum brevis, orta parmak kemiklerini büker. Bazen yoktur. Ayak parmakları arasında, sırt ve taban interossei, metatarsallardan iki ila beş numaralı parmakların proksimal parmak kemiklerine kadar uzanır. Taban interossei addukt ve sırt interossei bu parmakları yakınlaştırır ve aynı zamanda metatarsofalangeal eklemlerde taban bükücüdür.[13]

Klinik önem

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayaklar, pozisyonları ve işlevleri nedeniyle ayak mantarı, başparmak çıkıntısı, batık ayak tırnakları, Morton nöroması, plantar fasiit, plantar siğiller ve stres kırıkları gibi çeşitli olası enfeksiyonlara ve yaralanmalara maruz kalır. Ayrıca, doğuştan çarpık ayak veya düztabanlık gibi ayakların şekil ve işlevini etkileyebilecek çeşitli genetik bozukluklar vardır. Bu, insanları kötü bacak ve ayak hizalamalarından kaynaklanan tıbbi sorunlara karşı daha savunmasız hale getirir.

Ayakkabı, spor ayakkabı ve bot giymek ayak bileği ve ayakta düzgün hizalama ve hareketi engelleyebilir. Örneğin, yüksek topuklu ayakkabıların doğal ağırlık dengesini bozduğu bilinmektedir (bu durum sırtın aşağısını da etkileyebilir). Duruş için, topuksuz düz tabanlar önerilir.

Ayak tedavisinde uzmanlaşmış doktora ayak hastalıkları uzmanı denir. Ayak ortopedisti, ayaklarla ilgili sorunları tedavi etmek için ayakkabı kullanımı ve modifikasyonu konusunda uzmanlaşmıştır.

Ayak kırıkları şunlardır:

  • Lisfranc kırığı – metatarsalların bir veya tamamının tarsustan yer değiştirmesi[14]
  • Jones kırığı – beşinci metatarsal kırığı
  • March kırığı – tekrarlı stres yüzünden oluşan metatarsallardan birinin distal üçte birinin kırığı
  • Kalkaneal kırık
  • Kırık ayak parmağı – parmak kemiği kırığı
  • Küneiform kırığı – Orta ayağın ligamentöz desteği nedeniyle izole küneiform kırıkları nadirdir.[15]

Pronasyon

[değiştir | kaynağı değiştir]

Anatomide, pronasyon ön kolun (radyoulnar eklemde) veya ayağın (subtalar ve talokalkaneonaviküler eklemlerde) dönme hareketidir. Ayağın pronasyonu, vücudun yürüyüş boyunca döngü yaparken ağırlığı nasıl dağıttığını ifade eder. Yürüyüş döngüsü sırasında ayak, arka ayak ve ön ayak fonksiyonuna bağlı olarak birçok farklı şekilde pronasyon yapabilir. Pronasyon türleri arasında nötr pronasyon, az pronasyon (supinasyon) ve aşırı pronasyon bulunur.

Nötr pronasyon

Nötr pronasyon yapan bir birey, başlangıçta lateral topuk tarafına yere basar. Birey ağırlığı topuktan metatarsusa aktardıkça, ayak medial yönde basar, böylece ağırlık metatarsus boyunca eşit şekilde dağıtılır. Yürüyüşün bu aşamasında, diz genellikle, ancak her zaman değil, doğrudan hallux üzerinden geçer.

Ayak topuktan ayak parmağına doğru ilerlerken bu içe doğru basma hareketi, vücudun doğal olarak şoku emmesinin yoludur. Nötr pronasyon, topuk basmalı yürüyüşte en ideal, etkili yürüyüş türüdür; ön ayak vuruşunda, vücut şoku ayağın fleksiyonu yoluyla emer.

Aşırı pronasyon

Nötr pronatörde olduğu gibi, aşırı pronasyon yapan bir kişi başlangıçta topuğun lateral tarafına çarpar. Ancak kişi ağırlığı topuktan metatarslara aktardıkça ayak medial yönde çok fazla basar, böylece ağırlık metatarslar boyunca eşit olmayan bir şekilde dağılır ve aşırı ağırlık hallux'a aktarılır. Yürüyüşün bu aşamasında, diz genellikle, ancak her zaman değil, içeriye doğru hareket eder.

Aşırı pronatör şoku etkili şekilde emmez. Birinin bir atlama tahtasına atladığını düşünün, ancak tahta o kadar dayanıksızdır ki çarptığında bükülür ve kişinin havaya geri dönmek yerine doğrudan suya dalmasına izin verir. Benzer şekilde, aşırı pronatör birinin kemerleri çöker veya ayak bilekleri yürüyüş boyunca dönerken içeriye doğru basar (veya ikisinin bir bileşimi). Kemik yapısı kalça, diz veya ayak bileğinde dış rotasyon içeren bir birey, kemik yapısı iç rotasyon veya merkezi hizalama içeren bir bireye göre aşırı pronasyona daha yatkın olacaktır. Aşırı pronasyon yapan bir birey, koşu ayakkabılarını ayak parmağı bölgesine doğru medial (iç) tarafta aşındırma eğilimindedir.[16]

Koşu veya yürüyüş ayakkabısı seçerken, aşırı pronasyonlu kişi genellikle ayakkabının iç tabanında ve kemerindeki sağlam malzemeyle iyi iç destekli ayakkabılar seçebilir. Genellikle görünür. İç destek alanı, bir kişi dış ayağına indiğinde ve sonra iç ayağına doğru bastığında ağırlığı desteklemek için güçlü gri malzemeyle işaretlenmiştir.

Az pronasyon (supinasyon)
Ayağın az pronasyonu

Az pronasyon yapan bir birey de başlangıçta topuğun lateral tarafına basar. Birey ağırlığı topuktan metatarslara aktardıkça ayak medial yönde yeterince uzağa basmaz. Ağırlık metatarslar boyunca eşit olmayan bir şekilde dağıtılır ve aşırı ağırlık beşinci metatarsal üzerinde ayağın lateral tarafına doğru taşınır. Yürüyüşün bu aşamasında, diz genellikle, ancak her zaman değil, hallux'un lateraline doğru hareket eder.

Aşırı pronasyon yapan bir birey gibi, az pronasyon yapan bir birey de şoku etkili bir şekilde emmez – ancak bunun tam tersi bir nedeni vardır. Az pronasyonlu ayak, çok dayanıksız olduğundan birini havaya fırlatmayı başaramayan, çok sert olduğu için bunu başaramayan atlama tahtasına benzer. Neredeyse hiç esneklik yoktur. Bir azpronatörün kemerleri veya ayak bilekleri yürüyüş boyunca çok fazla hareket deneyimlemez. Kemik yapısı kalça, diz veya ayak bileğinde iç rotasyon içeren bireyin, kemik yapısı dış rotasyon veya merkezi hizalama içeren bir bireye göre az pronasyona uğrama olasılığı daha yüksektir. Genellikle – ama her zaman değil – çarpık bacaklı olanlar, az pronasyona eğilimlidir. Az pronasyonlu bir kişi, koşu ayakkabılarını topuk bölgesinde ayakkabının arka tarafına doğru, ayakkabının lateral (dış) tarafından aşındırır.[17]

Ayak kemiği

Toplum ve kültür

[değiştir | kaynağı değiştir]
Daha fazla bilgi: Ev ve ibadethanelerde ayakkabı çıkarma geleneği

İnsanlar genellikle dışarıda yürürken tehlikelerden korunmak için ayakkabı veya benzeri ayakkabılar giyerler. Ayakkabı giymenin uygunsuz kabul edildiği birçok bağlam vardır. Bazı insanlar evde ayakkabı giymeyi kabalık olarak görür.

Ayakkabı veya terlik giyim gelenekleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ev içinde ayakkabı veya terlik giyme alışkanlıkları iklim, hava durumu ve başka etkenlerine göre bir yerden bir yere değişiklik gösterir:

Ayak fetişizmi en yaygın cinsel fetiştir.[18][19]

İnançlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • İngiliz ölçeklerine göre bir foot (=304.8 mm) yaklaşık olarak Avrupalı bir erkeğin ayak uzunluğudur. Bugün ise ortalama 270 mm dir ve nüfusun 90% ı da bunun 20 mm dolayındadır. Bu da, bugün ayak ölçüsü bir "ayak" olan çok az adam vardır demektir. Geçmişte de ortalama uzunluk daha az olmalıydı. Geleneklere göre Emperyal Ayak ölçüsü Herkülün ayak boyuna göre ortaya konulmuştur.
  • Bir erkeğin ayak boyunun penisinin boyu ile doğru orantılı olduğu fikri antropometrik çalışmalar sonucunda yalanlanmıştır.[20]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d Podiatry Channel, Anatomy of the foot and ankle
  2. ^ Hawes MR, Sovak D (Temmuz 1994). "Quantitative morphology of the human foot in a North American population". Ergonomics. 37 (7). ss. 1213-26. doi:10.1080/00140139408964899. PMID 8050406. 
  3. ^ Platzer 2004, p. 220
  4. ^ Mareb-Hoehn 2007, pp. 244–45
  5. ^ Platzer 2004, p. 256
  6. ^ Platzer 2004, p. 258
  7. ^ Platzer 2004, p. 260
  8. ^ Platzer 2004, p. 262
  9. ^ Platzer 2004, p. 264
  10. ^ Platzer 2004, p. 268
  11. ^ Platzer 2004, pp. 270–72
  12. ^ Platzer 2004, p. 272
  13. ^ Platzer 2004, p. 274
  14. ^ TheFreeDictionary > Lisfranc's fracture 24 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Citing: Mosby's Medical Dictionary, 8th edition. 2009
  15. ^ Mabry LM; Patti TN; Ross MD; Bleakley CM; Gisselman AS (Temmuz 2021). "Isolated Medial Cuneiform Fractures: A Systematic Search and Qualitative Analysis of Case Studies". J Am Podiatr Med Assoc. 111 (4). ss. 1-9. doi:10.7547/20-047. PMID 34478529. 
  16. ^ "Overpronation, Explained". Runner's World. 21 Eylül 2001. 7 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2012. 
  17. ^ "Supination, Explained". Runner's World. 21 Eylül 2001. 17 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2012. 
  18. ^ "Rex Ryan's Apparent Foot Fetish Not Necessarily Unhealthy". Abcnews.go.com. 23 Aralık 2010. 19 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2012. 
  19. ^ "Top 10 Most Common Fetishes". 1 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2012. 
  20. ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2007. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Ayak ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ayak&oldid=33696511" sayfasından alınmıştır