[go: up one dir, main page]
İçeriğe atla

İshal

Vikipedi, özgür ansiklopedi
İshal
Diğer adlarDiyare
Beş yaş altı çocuklarda ishal nedeniyle hastaneye yatışların yaklaşık %40'ının nedeni olan rotavirüsün elektron mikrografı[1]
UzmanlıkEnfeksiyon hastalıkları, gastroenteroloji
BelirtilerGevşek sık bağırsak hareketleri, dehidrasyon[2]
NedenleriGenellikle enfeksiyon (viral, bakteriyel, parazitik)[2]
Risk faktörüKontamine gıda veya su[2]
KorunmaEl yıkama, rotavirüs aşısı, emzirme[2]
TedaviOral rehidrasyon solüsyonu, çinko takviyesi[2]
Sıklık≈2,4 milyar (2015)[3]
Ölüm1,53 milyon (2019)[4]

İshal veya diyare, bir günde en az üç kez gevşek, sıvı veya sulu bağırsak hareketlerinin olması durumudur.[2] Genellikle birkaç gün sürer ve sıvı kaybı nedeniyle dışkı tutamama, rektal tenesmus durumu ve dehidrasyona neden olabilir.[2] Dehidrasyon belirtileri genellikle cildin normal gerginliğini kaybetmesi ve sinirli davranışlarla başlar.[2] Bu durum daha şiddetli hale geldikçe idrara çıkmada azalma, cilt renginde kayıp, hızlı kalp atışı ve yanıt vermede azalmaya kadar ilerleyebilir.[2] Sadece anne sütüyle beslenen bebeklerde gevşek ancak sulu olmayan dışkı normaldir.[2]

İshal nedir, nasıl oluşur, tedavi edilir ve önlenir
Bristol dışkı tablosu

En yaygın neden, gastroenterit olarak da bilinen bir durum olan bir virüs, bakteri veya parazit nedeniyle bağırsakların enfeksiyonudur. Bu enfeksiyonlar genellikle dışkı ile kirlenmiş gıda veya sudan ya da doğrudan enfekte olmuş başka bir kişiden edinilir.[2] Üç tür ishal vardır: kısa süreli sulu ishal, kısa süreli kanlı ishal ve inatçı ishal (iki haftadan uzun süren, sulu veya kanlı olabilen).[2] Kısa süreli sulu ishal koleraya bağlı olabilir, ancak bu gelişmiş dünyada nadirdir.[2] Eğer kan mevcutsa dizanteri olarak da bilinir.[2] Bir dizi bulaşıcı olmayan neden ishale yol açabilir.[5] Bunlar arasında laktoz intoteransı, irritabl bağırsak sendromu, çölyak dışı gluten hassasiyeti, çölyak hastalığı, ülseratif kolit gibi inflamatuar bağırsak hastalığı, hipertiroidizm, safra asidi ishali ve bir dizi ilaç sayılabilir.[5][6][7] Çoğu durumda, kesin nedeni doğrulamak için dışkı kültürleri gerekli değildir.[8]

İshal, sanitasyonun iyileştirilmesi, temiz içme suyu ve ellerin sabunla yıkanması ile önlenebilir.[2] En az altı ay boyunca emzirme ve rotavirüse karşı aşılama da önerilmektedir.[2] Oral rehidrasyon solüsyonu (ORS) - az miktarda tuz ve şeker içeren temiz su - tercih edilen tedavidir.[2] Çinko tabletler de tavsiye edilmektedir.[2] Bu tedavilerin son 25 yılda 50 milyon çocuğun hayatını kurtardığı tahmin edilmektedir.[1] İnsanlar ishal olduğunda sağlıklı beslenmeye devam etmeleri ve bebeklerin emzirilmeye devam edilmesi önerilir.[2] Ticari ORS mevcut değilse, ev yapımı solüsyonlar kullanılabilir.[9] Şiddetli dehidrasyonu olanlarda intravenöz sıvılar gerekebilir.[2] Ancak çoğu vaka ağızdan alınan sıvılarla iyi bir şekilde yönetilebilir.[10] Antibiyotikler, nadiren kullanılmakla birlikte, kanlı ishali ve yüksek ateşi olanlar, seyahat sonrası şiddetli ishali olanlar ve dışkılarında belirli bakteri veya parazit üreyenler gibi birkaç vakada önerilebilir.[8] Loperamid bağırsak hareketlerinin sayısını azaltmaya yardımcı olabilir ancak ciddi hastalığı olanlarda önerilmez.[8]

Yılda yaklaşık 1,7 ila 5 milyar ishal vakası meydana gelmektedir.[2][5][11] En yaygın görüldüğü yerler, küçük çocukların yılda ortalama üç kez ishal olduğu gelişmekte olan ülkelerdir.[2] 1990'da 2,9 milyon olan ishal kaynaklı toplam ölümlerin 2019'da 1,53 milyona düşeceği tahmin edilmektedir.[4] 2012 yılında, beş yaşından küçük çocuklarda ikinci en yaygın ölüm nedeniydi (0,76 milyon veya %11).[2][12] Sık ishal atakları da yetersiz beslenmenin yaygın bir nedenidir ve beş yaşından küçüklerde en yaygın nedenidir.[2] Uzun vadede ortaya çıkabilecek diğer sorunlar arasında bodur büyüme ve zayıf zihinsel gelişim yer almaktadır.[12]

Terminoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Arapça shl kökünden gelen ishal, "akıcı hale getirme, bağırsakları çözme" anlamına gelir. Arapça sözcük Arapça suhūlat سهولة  "akıcı olma" sözcüğünün ifˁāl vezni (IV) masdarıdır.[13]

Diyare sözcüğü Eski Yunanca διάρροια "içinden" ve ῥέω rheo "akmak" sözcüklerinin birleşmesinden oluşmuştur.

Tanım

[değiştir | kaynağı değiştir]

İshal, Dünya Sağlık Örgütü tarafından günde üç veya daha fazla gevşek veya sıvı dışkılama veya o kişi için normal olandan daha fazla dışkılama olarak tanımlanmaktadır.[2]

Akut ishal, Dünya Gastroenteroloji Örgütü tarafından 14 günden kısa süren, bağırsaktan anormal sıklıkta yarı katı veya sıvı dışkı boşalması olarak tanımlanmaktadır.[14] Sulu olan akut ishal ASİ (Akut Sulu İshal) olarak bilinmektedir.[15]

Salgısal

[değiştir | kaynağı değiştir]

Salgısal ishal, aktif salgıda bir artış olduğu veya emilimin engellendiği anlamına gelir. Yapısal hasar çok azdır ya da hiç yoktur. Bu tür ishalin en yaygın nedeni, anyonların, özellikle de klorür iyonlarının (Cl-) salgılanmasını uyaran bir kolera toksinidir. Bu nedenle, gastrointestinal sistemde yük dengesini korumak için, suyla birlikte sodyum (Na+) da taşınır. Bu tip ishallerde bağırsak sıvı salgısı açlık sırasında bile plazma ile izotoniktir.[16][17] Ağızdan gıda alımı olmadığında bile devam eder.

Ozmotik

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ozmotik ishal, bağırsaklara çok fazla su çekildiğinde ortaya çıkar. Bir kişi aşırı şeker veya aşırı tuz içeren solüsyonlar içerse, bunlar vücuttan bağırsağa su çekebilir ve ozmotik ishale neden olabilir.[17][18] Ozmotik ishal, pankreas hastalığı veya çölyak hastalığı gibi besinlerin lümende bırakılarak su çekilmesi gibi sindirim bozukluklarından da kaynaklanabilir ya da ozmotik laksatiflerden (bağırsaklara su çekerek kabızlığı hafifletmeye çalışır) kaynaklanabilir. Sağlıklı bireylerde, çok fazla magnezyum veya C vitamini ya da sindirilmemiş laktoz ozmotik ishale ve bağırsakta şişkinliğe neden olabilir. Laktoz intoleransı olan bir kişi, aşırı yüksek miktarda süt ürünü alımından sonra laktozu emmekte zorluk çekebilir. Fruktoz emilim bozukluğu olan kişilerde aşırı fruktoz alımı da ishale neden olabilir. Aynı zamanda yüksek glukoz içeriğine sahip yüksek fruktozlu gıdalar daha fazla emilebilir ve ishale neden olma olasılığı daha düşüktür. Sorbitol gibi şeker alkollerinin (genellikle şekersiz gıdalarda bulunur) vücut tarafından emilmesi zordur ve büyük miktarlarda alındığında ozmotik ishale yol açabilir.[16] Bu vakaların çoğunda ozmotik ishal, süt veya sorbitol gibi rahatsız edici madde kesildiğinde durur.

Eksüdatif

[değiştir | kaynağı değiştir]

Eksüdatif ishal dışkıda kan ve irin bulunması ile ortaya çıkar. Bu durum Crohn hastalığı veya ülseratif kolit gibi iltihaplı bağırsak hastalıklarında ve E. coli veya diğer gıda zehirlenmesi türleri gibi diğer ciddi enfeksiyonlarda ortaya çıkar.[16][17]

İnflamatuar

[değiştir | kaynağı değiştir]

İnflamatuar ishal, mukozal astarda veya fırça sınırında hasar olduğunda ortaya çıkar, bu da protein açısından zengin sıvıların pasif kaybına ve bu kayıp sıvıları emme yeteneğinin azalmasına neden olur.[19] Bu ishal türünde diğer ishal türlerinin üçünün de özellikleri bulunabilir. Bakteriyel enfeksiyonlar, viral enfeksiyonlar, parazit enfeksiyonları veya inflamatuar bağırsak hastalıkları gibi otoimmün sorunlardan kaynaklanabilir. Ayrıca tüberküloz, kolon kanseri ve enteritten de kaynaklanabilir.[17]

Dizanteri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dışkıda kan görülüyorsa dizanteri olarak da bilinir. Kan, bağırsak dokusunun istilasının bir izidir. Dizanteri, diğerlerinin yanı sıra Shigella, Entamoeba histolytica ve Salmonella'nın bir belirtisidir.[17]

Sağlık etkileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

İshal hastalığı hem fiziksel uygunluk hem de zihinsel gelişim üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olabilir. "Herhangi bir nedenden kaynaklanan erken çocukluk dönemi yetersiz beslenmesi, yetişkinlerde fiziksel uygunluğu ve iş verimliliğini azaltır"[20] ve ishal, çocukluk dönemi yetersiz beslenmesinin birincil nedenidir.[21] Ayrıca, kanıtlar ishal hastalığının zihinsel gelişim ve sağlık üzerinde önemli etkileri olduğunu göstermektedir; helmint enfeksiyonu ve erken emzirme kontrol edildiğinde bile, şiddetli ishal geçiren çocukların bir dizi zeka testinde önemli ölçüde daha düşük puanlara sahip olduğu gösterilmiştir.[20][22]

İshal elektrolit dengesizliklerine, böbrek yetmezliğine, dehidrasyona ve bağışıklık sistemi yanıtlarının bozulmasına neden olabilir. Oral ilaçlar uygulandığında, ilacın etkinliği terapötik bir etki yaratmaktır ve bu etkinin olmaması, ilacın sindirim sisteminden çok hızlı geçerek emilebileceği süreyi sınırlamasından kaynaklanıyor olabilir. Klinisyenler ishali ilaç dozajını azaltarak, dozaj programını değiştirerek, ilacı keserek ve rehidrasyon uygulayarak tedavi etmeye çalışırlar. İshali kontrol altına almak için yapılan müdahaleler genellikle etkili değildir. İshalin yaşam kalitesi üzerinde derin bir etkisi olabilir çünkü fekal inkontinans, yaşlı yetişkinlerin uzun süreli bakım tesislerine (huzurevleri) yerleştirilmesinde önde gelen faktörlerden biridir.[17]

Nedenler

[değiştir | kaynağı değiştir]
İnsan gastrointestinal sisteminin diyagramı

İnsan sindiriminin son aşamalarında, yutulan maddeler su ve mide asidi, safra ve sindirim enzimleri gibi sindirim sıvıları ile yıkanarak besin bileşenlerine ayrılır ve daha sonra ince bağırsakta bağırsak yolu ile kan dolaşımına emilir. Dışkılamadan önce kalın bağırsak, uygun hidrasyonu ve genel dengeyi korumak için atık üründeki suyu ve diğer sindirim çözücülerini geri emer.[23] İshal, kalın bağırsağın herhangi bir nedenle dışkıdaki su veya diğer sindirim sıvılarını yeterince emmesi engellendiğinde ortaya çıkar ve sıvı veya "gevşek" bir bağırsak hareketiyle sonuçlanır.[24]

Akut ishal en sık rotavirüs ile viral gastroenteritten kaynaklanır ve beş yaşın altındaki çocuklarda vakaların %40'ını oluşturur.[1] Ancak seyahat edenlerde bakteriyel enfeksiyonlar daha baskındır.[25] Mantar zehirlenmesi ve ilaçlar gibi çeşitli toksinler de akut ishale neden olabilir.

Kronik ishal, bağırsağı etkileyen bir dizi kronik tıbbi durumun bir parçası olabilir. Yaygın nedenler arasında ülseratif kolit, Crohn hastalığı, mikroskobik kolit, çölyak hastalığı, irritabl bağırsak sendromu ve safra asidi malabsorpsiyonu yer alır.[26]

Enfeksiyonlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Gastroenterit

Enfeksiyöz ishalin virüsler, bakteriler ve parazitleri içeren birçok nedeni vardır.[27] Bulaşıcı ishal sıklıkla gastroenterit olarak adlandırılır.[28] Norovirüs yetişkinlerde viral ishalin en yaygın nedenidir,[29] ancak rotavirüs beş yaşın altındaki çocuklarda en yaygın nedendir.[30] Adenovirüs tip 40 ve 41[31] ve astrovirüsler önemli sayıda enfeksiyona neden olmaktadır.[32] E coli o157:h7 gibi Shiga-toksin üreten Escherichia coli, Amerika Birleşik Devletleri'nde bulaşıcı kanlı ishalin en yaygın nedenidir.[33]

Campylobacter türleri bakteriyel ishalin yaygın bir nedenidir, ancak Salmonella türleri, Shigella türleri ve Escherichia coli'nin bazı türlerinden kaynaklanan enfeksiyonlar da sık görülen bir nedendir.[34]

Yaşlılarda, özellikle de ilgisiz enfeksiyonlar için antibiyotik tedavisi görenlerde, Clostridioides difficile tarafından üretilen bir toksin genellikle şiddetli ishale neden olur.[35]

Parazitler, özellikle Cryptosporidium spp., Giardia spp., Entamoeba histolytica, Blastocystis spp., Cyclospora cayetanensis gibi protozoalar, sıklıkla kronik enfeksiyon içeren ishalin nedenidir. Geniş spektrumlu antiparazitik ajan nitazoksanid, ishale neden olan birçok parazite karşı etkinlik göstermiştir.[36]

Parazitler veya bakteriyel toksinler gibi diğer bulaşıcı ajanlar semptomları şiddetlendirebilir.[25] Bol miktarda gıda ve temiz su kaynağının bulunduğu sıhhi yaşam koşullarında, sağlıklı bir kişi genellikle viral enfeksiyonlardan birkaç gün içinde kurtulur. Ancak, hasta veya yetersiz beslenen bireylerde ishal ciddi dehidrasyona yol açabilir ve hayatı tehdit edebilir.[37]

Sanitasyon

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yoksulluk, Hindistan Himalayaları'ndaki bu toplulukta olduğu gibi, genellikle hijyenik olmayan yaşam koşullarına yol açmaktadır. Bu tür koşullar, kötü sanitasyon ve hijyenin bir sonucu olarak ishalli hastalıkların bulaşmasını teşvik etmektedir.

Açık dışkılama, ölümle sonuçlanan bulaşıcı ishalin önde gelen nedenlerinden biridir.[38]

Yoksulluk, bir toplumdaki bulaşıcı ishal oranının iyi bir göstergesidir. Bu ilişki yoksulluğun kendisinden değil, daha ziyade yoksul insanların yaşadığı koşullardan kaynaklanmaktadır. Belirli kaynakların yokluğu, yoksulların bulaşıcı ishale karşı kendilerini savunma becerilerini tehlikeye atmaktadır. "Yoksulluk, kötü barınma, kalabalık, toprak zemin, temiz suya veya dışkı atıklarının sıhhi bir şekilde bertaraf edilmesine (sanitasyon) erişimin olmaması, insan patojenlerini taşıyabilecek evcil hayvanlarla birlikte yaşama ve gıda için soğutulmuş depolama eksikliği ile ilişkilidir ve tüm bunlar ishal sıklığını artırır ... Yoksulluk ayrıca yaşa uygun, beslenme açısından dengeli diyetler sağlama ya da ishal geliştiğinde besin kayıplarını azaltmak ve onarmak için diyetleri değiştirme becerisini de kısıtlamaktadır. Bu etki, yeterli, ulaşılabilir ve uygun fiyatlı tıbbi bakım eksikliği nedeniyle daha da kötüleşmektedir."[39]

Bulaşıcı ishalin en yaygın nedenlerinden biri temiz su eksikliğidir. Çoğu zaman, dışkıların uygunsuz şekilde bertaraf edilmesi yeraltı sularının kirlenmesine yol açar. Bu durum, özellikle su filtrasyonu veya arıtmanın olmadığı durumlarda, halk arasında yaygın enfeksiyona yol açabilir. İnsan dışkısı, potansiyel olarak zararlı çeşitli insan patojenleri içerir.[40]

Beslenme

[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğru beslenme, bulaşıcı ishalin önlenmesi de dahil olmak üzere sağlık ve işlevsellik için önemlidir. Bağışıklık sistemi tam olarak gelişmemiş küçük çocuklar için özellikle önemlidir. Gelişmekte olan ülkelerdeki çocuklarda sıklıkla görülen bir durum olan çinko eksikliği, hafif vakalarda bile insan bağışıklık sisteminin gelişimi ve düzgün işleyişi üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilir.[41][42] Gerçekten de çinko eksikliği ve bağışıklık sisteminin azalması arasındaki bu ilişki, bulaşıcı ishalin şiddetinin artmasına karşılık gelmektedir. Çinko seviyeleri düşük olan çocuklarda daha fazla sayıda ishal, şiddetli ishal ve ateşle ilişkili ishal vakası görülmektedir.[43] Benzer şekilde, A vitamini eksikliği de ishal ataklarının şiddetinde artışa neden olabilir. Bununla birlikte, A vitamini eksikliğinin hastalık oranı üzerindeki etkisi söz konusu olduğunda bazı tutarsızlıklar bulunmaktadır. Bazıları hastalık oranı ile A vitamini durumu arasında bir ilişki olmadığını savunurken,[44] diğerleri eksiklikle ilişkili oranda bir artış olduğunu öne sürmektedir.[45] Tahminlere göre dünya çapında 127 milyon okul öncesi çocukta A vitamini eksikliği olduğu düşünüldüğünde, bu nüfusun hastalıklara yakalanma riskinin artma potansiyeli bulunmaktadır.[46]

Malabsorbsiyon

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Malabsorbsiyon

Malabsorbsiyon, çoğunlukla ince bağırsaktaki bozukluklardan kaynaklanan, ancak aynı zamanda pankreas hastalıklarından kaynaklanan sindirim bozukluğu nedeniyle gıdaların tam olarak emilememesidir.

Sebepler şunları içerir:[kaynak belirtilmeli]

İnflamatuvar bağırsak hastalığı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: İnflamatuvar bağırsak hastalığı

Burada üst üste binen iki türün kaynağı bilinmemektedir:

  • Ülseratif kolit kronik kanlı ishal ile kendini gösterir ve iltihaplanma çoğunlukla rektuma yakın distal kolonu etkiler.
  • Crohn hastalığı tipik olarak kolondaki oldukça iyi sınırlandırılmış bağırsak bölümlerini etkiler ve genellikle ince bağırsağın sonunu etkiler.

İrritabl bağırsak sendromu

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: İrritabl bağırsak sendromu

İshalin bir diğer olası nedeni de irritabl bağırsak sendromudur (IBS) ve genellikle son üç ay boyunca haftada en az üç gün boyunca dışkılama ve olağandışı dışkılama (ishal veya kabızlık) ile rahatlayan karın rahatsızlığı ile kendini gösterir.[47] İshal baskın IBS semptomları diyet değişiklikleri, çözünür lif takviyeleri ve loperamid veya kodein gibi ilaçların bir kombinasyonu ile yönetilebilir. İshal baskın IBS'li hastaların yaklaşık %30'unda anormal SeHCAT testi ile teşhis edilen safra asidi malabsorbsiyonu vardır.[48]

Diğer hastalıklar

[değiştir | kaynağı değiştir]

İshale başka hastalıklar ve durumlar da neden olabilir:

İlaçlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Penisilin gibi 700'den fazla ilacın ishale neden olduğu bilinmektedir.[51][52] İshale neden olduğu bilinen ilaç sınıfları müshiller, antiasitler, mide ekşimesi ilaçları, antibiyotikler, anti-neoplastik ilaçlar, anti-inflamatuarlar ve birçok besin takviyesidir.[17]

Patofizyoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]
Enterik enfeksiyonlar tarafından hedeflenen iyon taşıyıcıları[53]
İşlev Taşıyıcı
Emilim NHE, SGLT1, ENaC, DRA
Salgılama CaCC, NKCC1, CFTR
Emilim ve salgılama Sodyum potasyum ATPaz

Evrim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Nesse ve Williams adlı iki araştırmacıya göre ishal, evrimleşmiş bir dışarı atma savunma mekanizması olarak işlev görüyor olabilir. Sonuç olarak, eğer durdurulursa iyileşmede bir gecikme olabilir.[54] Bu argümanı desteklemek için 1973 yılında yayınlanan ve Shigella'nın ishal önleyici bir ilaçla (Co-phenotrope, Lomotil) tedavi edilmesinin, insanların tedavi edilmeyenlere göre iki kat daha uzun süre ateşli kalmasına neden olduğunu ortaya koyan bir araştırmaya atıfta bulunuyorlar. Araştırmacılar gerçekten de şunu gözlemlemişlerdir: "Lomotil şigellozda kontrendike olabilir. İshal bir savunma mekanizmasını temsil ediyor olabilir".[55]

Tanısal yaklaşım

[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşağıdaki ishal türleri daha fazla araştırma yapılması gerektiğini gösterebilir:

  • Bebeklerde
  • Küçük çocuklarda orta veya şiddetli ishal
  • Kan ile ilişkili
  • İki günden uzun süredir devam ediyor
  • Beraberinde kramp olmayan karın ağrısı, ateş, kilo kaybı vb.
  • Seyahat edenlerde
  • Başkalarına bulaştırma potansiyeli nedeniyle gıda işçilerinde;
  • Hastaneler, çocuk bakım merkezleri veya geriatrik ve nekahat evleri gibi kurumlarda.

Çocuklarda tanıya yardımcı olmak için bir şiddet skoru kullanılır.[56]

İshal dört haftadan uzun sürdüğünde, aşağıdakiler de dahil olmak üzere bir dizi ileri test önerilebilir:[57]

2019 kılavuzunda, giardia için rutin test önerilmesine rağmen, ova ve parazitler için testin yalnızca yüksek risk altındaki kişilerde gerekli olduğu belirtilmiştir.[58] Eritrosit sedimantasyon hızı (ESR) ve C-reaktif protein (CRP) önerilmemiştir.[58]

Epidemiyoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]
2004'te 100.000 kişi başına ishal için engelliliğe uyarlanmış yaşam yılı[59]
  veri yok
  < 500
  500–1000
  1000–1500
  1500–2000
  2000–2500
  2500–3000
  3000–3500
  3500–4000
  4000–4500
  4500–5000
  5000–6000
  > 6000
2012'de milyon kişi başına ishalli hastalıklara bağlı ölümler
  0–2
  3–10
  11–18
  19–30
  31–46
  47–80
  81–221
  222–450
  451–606
  607–1799

2004 yılında dünya çapında yaklaşık 2,5 milyar ishal vakası meydana gelmiş ve bu durum beş yaş altı çocuklar arasında 1,5 milyon ölümle sonuçlanmıştır.[1] Bu ölümlerin yarısından fazlası Afrika ve Güney Asya'da gerçekleşmiştir.[1] Bu rakam 1980 yılında gastroenterit nedeniyle meydana gelen 4,5 milyonluk ölüm oranından daha düşüktür.[60] İshal, bu yaş grubunda pnömoniden (%17) sonra bebek ölümlerinin (%16) ikinci önde gelen nedeni olmaya devam etmektedir.[1]

Bu tür vakaların çoğunluğu gelişmekte olan ülkelerde görülmekte olup, kaydedilen çocukluk çağı ishal vakalarının yarısından fazlası Afrika ve Asya'da meydana gelmektedir; bu ülkelerde sırasıyla 696 milyon ve 1,2 milyar vaka görülürken, dünyanın geri kalanında bu sayı sadece 480 milyondur.[61]

Bulaşıcı ishal, 2011 yılında beş yaş altı çocuklarda yaklaşık 0,7 milyon ölüme ve 250 milyon okul günü kaybına yol açmıştır.[62][63] Amerika kıtasında ishal hastalığı 1-59 aylık çocuklar arasındaki ölümlerin toplam %10'unu oluştururken Güney Doğu Asya'da ölümlerin %31,3'ünü oluşturmaktadır.[64] Gelişmekte olan ülkelerdeki çocuk ölümlerinin yaklaşık %21'inin ishalli hastalıklardan kaynaklandığı tahmin edilmektedir.[65]

Dünya Sağlık Örgütü, "ishalli hastalıklara bağlı ölümlerin %45 oranında azaldığını ve 2000 yılında altıncı sırada yer alan ölüm nedeninin 2021 yılında on üçüncü sıraya gerilediğini" bildirmiştir.[66]

İshal en iyi insanlarda bilinse de özellikle primatlar arasında olmak üzere diğer birçok türü etkiler.[67] Çekal apandis, mevcut olduğunda, genç primatlara ishale karşı bir miktar koruma sağlıyor gibi görünmektedir.[68]

Korunma

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sanitasyon

[değiştir | kaynağı değiştir]

Çok sayıda çalışma, içme suyu ve sanitasyon (WASH) alanındaki iyileştirmelerin ishal riskini azalttığını göstermiştir.[69] Bu tür iyileştirmeler arasında örneğin su filtrelerinin kullanılması, yüksek kaliteli borulu su ve kanalizasyon bağlantılarının sağlanması sayılabilir.

Kurumlarda, topluluklarda ve hanelerde sabunla el yıkamayı teşvik eden müdahaleler ishal vakalarında önemli azalmalara yol açmaktadır.[70] Aynı durum, toplum genelinde açık dışkılamanın önlenmesi ve iyileştirilmiş sanitasyona erişim sağlanması için de geçerlidir.[62][71] Bu, tuvalet kullanımını ve tuvaletlerle bağlantılı tüm sanitasyon zincirinin uygulanmasını (insan dışkısının toplanması, taşınması, bertaraf edilmesi veya yeniden kullanılması) içerir.

Çocuk veya yetişkin dışkısının güvenli bir şekilde bertaraf edilmesinin ishalli hastalıkları önleyebileceğine dair sınırlı kanıt bulunmaktadır.[72][73]

El yıkama

[değiştir | kaynağı değiştir]

Temel sanitasyon teknikleri ishalli hastalıkların bulaşması üzerinde derin bir etkiye sahip olabilir. Örneğin sabun ve su kullanarak el yıkama uygulamasının, hastalık insidansını yaklaşık %30-48 oranında azalttığı deneysel olarak gösterilmiştir.[70][74][75] Ancak gelişmekte olan ülkelerde el yıkama, CDC tarafından da kabul edildiği üzere yoksulluk nedeniyle tehlikeye girmektedir: "El yıkama dünyanın her yerinde hastalıkların önlenmesinin ayrılmaz bir parçasıdır; ancak az gelişmiş bazı ülkelerde sabun ve suya erişim sınırlıdır. Bu erişim eksikliği, az gelişmiş ülkelerde uygun hijyenin önündeki pek çok zorluktan biridir." Bu engele yönelik çözümler, sıhhi davranışları teşvik eden eğitim programlarının uygulanmasını gerektirmektedir.[76]

Su

[değiştir | kaynağı değiştir]

Su kirliliğinin ishalli hastalıkların bulaşmasında önemli bir araç olduğu düşünüldüğünde, temiz su temini ve iyileştirilmiş sanitasyon sağlama çabaları hastalık görülme oranını önemli ölçüde azaltma potansiyeline sahiptir. Aslında, su sanitasyonu ve anal hijyeninin iyileştirilmesi sonucunda ishalli hastalıklardan kaynaklanan çocuk ölümlerinde %88'lik bir azalma beklenebileceği öne sürülmüştür.[40][77] Benzer şekilde, su temini ve sanitasyonun iyileştirilmesine yönelik çok sayıda çalışmanın meta-analizi, hastalık görülme sıklığında %22-27 ve ishalli hastalıkla ilişkili ölüm oranında %21-30 azalma olduğunu göstermektedir.[78]

Örneğin suyun klorla arıtılmasının hem ishalli hastalık riskini hem de depolanan suyun ishalli patojenlerle kontaminasyonunu azalttığı gösterilmiştir.[79]

Aşılama

[değiştir | kaynağı değiştir]

İshal hastalığına neden olan patojenlere karşı bağışıklama uygulanabilir bir önleme stratejisidir, ancak aşılama için belirli patojenlerin hedeflenmesi gerekmektedir. Gelişmekte olan ülkelerdeki çocuklarda ishal vakalarının yaklaşık %6'sından ve ishalli hastalık ölümlerinin %20'sinden sorumlu olan rotavirüs vakasında, 1985'teki denemelerde rotavirüs aşısının kullanılması toplam ishalli hastalık insidansında hafif (%2-3) bir azalma sağlarken, genel mortaliteyi %6-10 oranında azaltmıştır. Benzer şekilde, kolera aşısı morbidite ve mortalitede güçlü bir azalma göstermiştir, ancak kolera ishal hastalığının başlıca etken patojenlerinden biri olmadığı için aşılamanın genel etkisi minimum düzeyde olmuştur.[80] O zamandan bu yana, gelişmekte olan ülkelerde binlerce hayat kurtarma potansiyeline sahip daha etkili aşılar geliştirilmiş ve bu aşılar toplam tedavi maliyetini ve topluma olan maliyeti azaltmıştır.[81][82]

Rotavirüs aşısı toplumdaki ishal oranlarını azaltır.[1][83] Rotavirüs, Shigella, Enterotoksijenik Escherichia coli (ETEC) ve koleranın yanı sıra diğer bulaşıcı ishal nedenlerine karşı yeni aşılar geliştirilmektedir.[kaynak belirtilmeli]

Beslenme

[değiştir | kaynağı değiştir]

Gelişmekte olan ülkelerdeki beslenme eksiklikleriyle daha iyi beslenme uygulamaları teşvik edilerek mücadele edilebilir. Çinko takviyesi, bir kontrol grubuna kıyasla ishalli hastalık insidansında önemli bir düşüş göstererek başarılı olmuştur.[84][85] Literatürün çoğunluğu, A vitamini takviyesinin hastalık insidansını azaltmada avantajlı olduğunu göstermektedir.[86] Bir takviye stratejisinin geliştirilmesinde, A vitamini takviyesinin A vitamini ve çinko takviyesine kıyasla ishal insidansını azaltmada daha az etkili olduğu ve ikinci stratejinin önemli ölçüde daha uygun maliyetli olduğunun tahmin edildiği gerçeği göz önünde bulundurulmalıdır.[87]

Emzirme

[değiştir | kaynağı değiştir]

Emzirme uygulamalarının yoksul toplumlarda ishalli hastalıkların görülme sıklığı üzerinde dramatik bir etkisi olduğu gösterilmiştir. Gelişmekte olan birçok ülkede yapılan çalışmalar, yaşamlarının ilk 6 ayında sadece anne sütü alan bebeklerin ishalli hastalıklara karşı daha iyi korunduğunu göstermiştir.[88] Brezilya'da yapılan bir çalışmada, sadece anne sütüyle beslenen bebeklere kıyasla anne sütüyle beslenmeyen bebeklerin ishalden ölme olasılığının 14 kat daha fazla olduğu bulunmuştur.[89] Şu anda DSÖ tarafından bir bebeğin hayatının ilk altı ayında sadece anne sütü ile beslenmesi[90][91] ve emzirmenin en az iki yaşına kadar devam etmesi önerilmektedir.[91]

Diğerleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Probiyotikler antibiyotik kullananlarda ishal riskini azaltır.[92] Böcek ilacı püskürtme, yıl boyunca sinek sayılarında mevsimsel değişikliklerin olduğu bir ortamda sinek sayısını ve çocuklarda ishal riskini azaltabilir.[93]

Yönetim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Birçok ishal vakasında, kaybedilen sıvı ve tuzların yerine konması gereken tek tedavidir. Bu genellikle ağız yoluyla - oral rehidrasyon tedavisi - veya ciddi vakalarda intravenöz olarak yapılır.[1] BRAT diyeti gibi diyet kısıtlamaları artık önerilmemektedir.[94] Araştırmalar, çocuklara süt verilmesinin sınırlandırılmasını desteklememektedir çünkü bunun ishal süresi üzerinde hiçbir etkisi yoktur.[95] Aksine, DSÖ ishalli çocukların yemeye devam etmelerini önermektedir, çünkü büyümenin ve kilo alımının devam etmesini desteklemek için yeterli besin genellikle hala emilmektedir ve yemeye devam etmek normal bağırsak fonksiyonlarının iyileşmesini de hızlandırmaktadır.[18] CDC, koleralı çocukların ve yetişkinlerin de yemek yemeye devam etmelerini önermektedir.[96] Çocuklarda erken yeniden beslenmenin uygunsuz intravenöz sıvı kullanımında, kusma ataklarında ve inatçı ishal riskinde artışa neden olabileceğine dair bir kanıt yoktur.[97]

Loperamid (Imodium) ve bizmut subsalisilat gibi ilaçlar faydalı olabilir; ancak bazı durumlarda kontrendike olabilirler.[98]

Sıvılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Oral rehidrasyon solüsyonu tüketen bir kişi

Oral rehidrasyon solüsyonu (ORS) (hafif tatlandırılmış ve tuzlu bir su) dehidrasyonu önlemek için kullanılabilir. Tuzlu pirinç suyu, tuzlu yoğurt içecekleri, tuzlu sebze ve tavuk çorbaları gibi standart ev solüsyonları verilebilir. İçinde tahıl pişirilmiş su, tuzsuz çorba, yeşil hindistan cevizi suyu, zayıf çay (şekersiz) ve şekersiz taze meyve suları gibi ev solüsyonlarına litre başına yarım çay kaşığından tam çay kaşığına kadar (bir buçuk ila üç gram) tuz eklenebilir. Temiz sade su da verilen çeşitli sıvılardan biri olabilir.[18] Pedialyte gibi ticari çözümler vardır ve UNICEF gibi yardım kuruluşları yaygın olarak tuz ve şeker paketleri dağıtmaktadır. Doktorlara yönelik bir WHO yayını, bir çay kaşığı tuz (3 gram) ve iki yemek kaşığı şeker (18 gram) eklenmiş[18] bir litre sudan oluşan ev yapımı bir ORS önermektedir (yaklaşık olarak "gözyaşı tadı"[99]). Rehidrasyon Projesi, aynı miktarda şeker ancak sadece yarım çay kaşığı tuz eklenmesini önermekte ve bu daha seyreltik yaklaşımın çok az etkinlik kaybı ile daha az riskli olduğunu belirtmektedir.[100] Her ikisi de çok fazla şeker veya tuz içeren içeceklerin dehidrasyonu daha da kötüleştirebileceği konusunda hemfikirdir.[18][100]

Varsa uygun miktarlarda ek çinko ve potasyum eklenmelidir. Ancak bunların mevcudiyeti rehidrasyonu geciktirmemelidir. DSÖ'nün de belirttiği gibi, en önemli şey dehidrasyonu önlemeye mümkün olduğunca erken başlamaktır.[18] ORS'nin dehidrasyonu önlediğine dair bir başka örnek olarak CDC, kolera tedavisi için tıbbi tedaviye seyahat sırasında Oral Rehidrasyon Solüsyonu vermeye devam edilmesini önermektedir.[96]

ORS ile tedavinin ilk bir veya iki saatinde, özellikle de çocuk solüsyonu çok hızlı içerse, kusma sıklıkla görülür, ancak sıvının çoğu hala emildiği için bu nadiren başarılı rehidrasyonu engeller. DSÖ, bir çocuk kusarsa, beş veya on dakika beklenmesini ve ardından çözeltinin daha yavaş bir şekilde tekrar verilmeye başlanmasını önermektedir.[18]

Alkolsüz içecekler ve meyve suları gibi özellikle basit şeker oranı yüksek içecekler dehidrasyonu artırabileceğinden beş yaşın altındaki çocuklarda önerilmemektedir. Bağırsaktaki çok zengin bir çözelti, tıpkı deniz suyu içiyormuş gibi vücudun geri kalanından su çeker.[18][101] Daha spesifik ve etkili ORT preparatlarının bulunmadığı veya lezzetli olmadığı durumlarda sade su kullanılabilir.[101] Buna ek olarak, aynı kişiye alternatif olarak hem sade su hem de şeker ve tuz açısından çok zengin olabilecek içeceklerden oluşan bir karışım da verilebilir ve bu şekilde toplamda orta miktarda sodyum sağlanması hedeflenir.[18] Gerekirse sıvı vermek için küçük çocuklarda nazogastrik tüp kullanılabilir.[102]

Yeme

[değiştir | kaynağı değiştir]

DSÖ, ishalli bir çocuğun beslenmeye devam etmesini önermektedir. Beslenmeye devam edilmesi normal bağırsak fonksiyonunun iyileşmesini hızlandırır. Bunun aksine, yiyecekleri kısıtlanan çocuklar daha uzun süreli ishal olur ve bağırsak fonksiyonları daha yavaş iyileşir. DSÖ, "Gıda asla kesilmemeli ve çocuğun normal gıdaları seyreltilmemelidir. Emzirmeye her zaman devam edilmelidir."[18] Kolera örneğinde CDC de aynı tavsiyede bulunmaktadır.[96] Anne sütüyle beslenen ishalli bebekler genellikle daha fazla emzirmeyi tercih ederler ve bu konuda teşvik edilmelidirler.[18] Anne sütüyle beslenmeyen ve gelişmiş ülkelerde yaşayan küçük çocuklarda laktoz içermeyen bir diyet iyileşmeyi hızlandırmak için faydalı olabilir.[103] Çözünür lif içeren yiyecekler yemek yardımcı olabilir, ancak çözünmeyen lifler durumu daha da kötüleştirebilir.[104]

İlaçlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Antidiyare ilaçları

Antidiyareik ajanlar dört farklı grupta sınıflandırılabilir: antimotilite, antisekretuvar, adsorban ve anti-enfeksiyöz.[105] Antibiyotikler bazı akut ishal türlerinde faydalı olsa da, genellikle özel durumlar dışında kullanılmazlar.[106][107] Antibiyotiklerin Escherichia coli O157:H7 ile enfekte olmuş kişilerde hemolitik üremik sendrom riskini artırabileceğine dair endişeler bulunmaktadır.[108] Kaynak açısından fakir ülkelerde antibiyotiklerle tedavi faydalı olabilir.[107] Ancak, başta Shigella olmak üzere bazı bakteriler antibiyotik direnci geliştirmektedir.[109] Antibiyotikler de ishale neden olabilir ve antibiyotikle ilişkili ishal, genel antibiyotiklerle tedavinin en yaygın yan etkisidir.

Bizmut bileşikleri (Pepto-Bismol) seyahat ishali olanlarda bağırsak hareketlerinin sayısını azaltırken, hastalık süresini azaltmaz.[110] Loperamid gibi anti-motilite ajanları da dışkı sayısını azaltmada etkilidir ancak hastalık süresini azaltmaz.[8] Bu ajanlar yalnızca kanlı ishal mevcut değilse kullanılmalıdır.[111]

Doğal bir alüminomagnezyum silikat kili olan diosmektit, çocuklarda akut ishal semptomlarını hafifletmede etkilidir[112] ve ayrıca kronik fonksiyonel ishal, radyasyona bağlı ishal ve kemoterapiye bağlı ishalde de bazı etkileri vardır.[50] Hafif ishal tedavisinde kullanılan bir başka emici madde de kaopektattır.

Bir antisekretuar ilaç olan Racecadotril çocuklarda ve yetişkinlerde ishal tedavisinde kullanılabilir.[105] Daha az kabızlık ve şişkinliğe neden olduğu için loperamide göre daha iyi tolere edilebilirliğe sahiptir.[113] Bununla birlikte, çocuklarda akut ishalin iyileştirilmesinde çok az faydası vardır.[114]

Kolestiramin gibi safra asidi sekestranları safra asidi malabsorpsiyonuna bağlı kronik ishalde etkili olabilir. Bu ilaçların terapötik denemeleri, safra asidi malabsorpsiyonu SeHCAT retansiyonu gibi spesifik bir testle teşhis edilemiyorsa kronik ishalde endikedir.[115]

Alternatif tedaviler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Çinko takviyesi, yetersiz beslenme veya çinko eksikliği oranlarının yüksek olduğu bölgelerde ishalli altı aylıktan büyük çocuklara fayda sağlayabilir.[116] Bu durum, Dünya Sağlık Örgütü'nün çinko kılavuzunu desteklemekle birlikte, çok küçük yaştaki çocuklar için geçerli değildir.

2020'de yapılan bir Cochrane İncelemesi, probiyotiklerin 2 gün veya daha uzun süren ishali olan kişilerde çok az fark yarattığı veya hiç fark yaratmadığı ve süresini azalttığına dair bir kanıt olmadığı sonucuna varmıştır.[117] Probiyotik lactobacillus, yetişkinlerde antibiyotikle ilişkili ishali önlemeye yardımcı olabilir, ancak muhtemelen çocuklarda olmaz.[118] Laktoz intoleransı olanlar için, süt ürünleri tüketirken laktaz içeren sindirim enzimlerinin alınması genellikle semptomları iyileştirir.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d e f g h "whqlibdoc.who.int" (PDF). World Health Organization. 8 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  2. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y "Diarrhoeal disease Factsheet". World Health Organization. 2 Mayıs 2017. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2020. 
  3. ^ Vos T, Allen C, Arora M, Barber RM, Bhutta ZA, Brown A, ve diğerleri. (GBD 2015 Disease and Injury Incidence and Prevalence Collaborators) (October 2016). "Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 310 diseases and injuries, 1990–2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015". Lancet. 388 (10053): 1545-1602. doi:10.1016/S0140-6736(16)31678-6. PMC 5055577 $2. PMID 27733282. 
  4. ^ a b Dadonaite B, Ritchie H, Roser M (1 Kasım 2018). "Diarrheal diseases". Our World in Data. 19 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2022. 
  5. ^ a b c Abdelmalak B, Doyle J, (Ed.) (2013). Anesthesia for otolaryngologic surgery. Cambridge University Press. ss. 282-287. ISBN 978-1-107-01867-9. 
  6. ^ Sapone A, Bai JC, Ciacci C, Dolinsek J, Green PH, Hadjivassiliou M, Kaukinen K, Rostami K, Sanders DS, Schumann M, Ullrich R, Villalta D, Volta U, Catassi C, Fasano A (February 2012). "Spectrum of gluten-related disorders: consensus on new nomenclature and classification". BMC Medicine (Review). 10: 13. doi:10.1186/1741-7015-10-13. PMC 3292448 $2. PMID 22313950. 
  7. ^ Slattery SA, Niaz O, Aziz Q, Ford AC, Farmer AD (July 2015). "Systematic review with meta-analysis: the prevalence of bile acid malabsorption in the irritable bowel syndrome with diarrhoea" (PDF). Alimentary Pharmacology & Therapeutics. 42 (1): 3-11. doi:10.1111/apt.13227. PMID 25913530. 9 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Eylül 2019. 
  8. ^ a b c d DuPont HL (April 2014). "Acute infectious diarrhea in immunocompetent adults". The New England Journal of Medicine. 370 (16): 1532-40. doi:10.1056/nejmra1301069. PMID 24738670. 
  9. ^ Crockett ME, Keystone JS (2012). "Protection of Travelers". Fischer M, Long SS, Prober CG (Ed.). Principles and practice of pediatric infectious diseases (4. bas.). Edinburgh: Elsevier Saunders. s. 82. ISBN 978-1-4557-3985-1. 
  10. ^ ACEP (14 Ekim 2013). "Nation's Emergency Physicians Announce List of Test and Procedures to Question as Part of Choosing Wisely Campaign". Choosing Wisely. 17 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2014. 
  11. ^ Vos T, Barber RM, Bell B, Bertozzi-Villa A, Biryukov S, Bolliger I, ve diğerleri. (Global Burden of Disease Study 2013 Collaborators) (August 2015). "Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 301 acute and chronic diseases and injuries in 188 countries, 1990–2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013". Lancet. 386 (9995): 743-800. doi:10.1016/s0140-6736(15)60692-4. PMC 4561509 $2. PMID 26063472. 
  12. ^ a b "Global Diarrhea Burden". CDC. 24 Ocak 2013. 7 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2014. 
  13. ^ "İshal Kelime Kökeni, Kelimesinin Anlamı - Etimoloji". www.etimolojiturkce.com. 7 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2024. 
  14. ^ "WGO Practice Guideline – Acute diarrhea". 22 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2011. 
  15. ^ "Cholera outbreak toobox" (PDF). WHO. June 2019. 30 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Mayıs 2022. 
  16. ^ a b c "The Basics of Diarrhea". Webmd.com. 17 Şubat 2011. 11 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2011. 
  17. ^ a b c d e f g Moon C, Zhang W, Sundaram N, Yarlagadda S, Reddy VS, Arora K, Helmrath MA, Naren AP (December 2015). "Drug-induced secretory diarrhea: A role for CFTR". Pharmacological Research. 102: 107-112. doi:10.1016/j.phrs.2015.08.024. PMC 4684461 $2. PMID 26429773. 
  18. ^ a b c d e f g h i j k "The Treatment Of Diarrhea, A manual for physicians and other senior health workers" (PDF). Sometimes needs to be downloaded twice. See "4.2 Treatment Plan A: home therapy to prevent dehydration and malnutrition," "4.3 Treatment Plan B: oral rehydration therapy for children with some dehydration," and "4.4 Treatment Plan C: for patients with severe dehydration" on pages 8 to 16 (12–20 in PDF). See also "8. Management of Diarrhoea with Severe Malnutrition" on pages 22–24 (26–30 in PDF) and "Annex 2: Oral and Intravenous Rehydration Solutions" on pages 33–37 (37–41 in PDF). World Health Organization. 2005. 19 October 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  19. ^ Sweetser S (June 2012). "Evaluating the patient with diarrhea: a case-based approach". Mayo Clinic Proceedings. 87 (6): 596-602. doi:10.1016/j.mayocp.2012.02.015. PMC 3538472 $2. PMID 22677080. 
  20. ^ a b Disease Control Priorities Project. "Public Health Significance of Diarrheal Illnesses". The World Bank Group. 25 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2013. 
  21. ^ Guerrant RL, Schorling JB, McAuliffe JF, de Souza MA (July 1992). "Diarrhea as a cause and an effect of malnutrition: diarrhea prevents catch-up growth and malnutrition increases diarrhea frequency and duration". The American Journal of Tropical Medicine and Hygiene. 47 (1 Pt 2): 28-35. doi:10.4269/ajtmh.1992.47.28. PMID 1632474. 
  22. ^ Grantham-McGregor SM, Walker SP, Chang S (February 2000). "Nutritional deficiencies and later behavioural development". The Proceedings of the Nutrition Society. 59 (1): 47-54. doi:10.1017/S0029665100000069. PMID 10828173. 
  23. ^ Maton A, Hopkins J, McLaughlin CM, Johnson S, Warner MQ, LaHart D, Wright JD (1993). Human Biology and Health. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. ISBN 978-0-13-981176-0. OCLC 32308337. 
  24. ^ "Diarrhea: Types, Causes, Complications & Treatment". Cleveland Clinic. 19 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2022. 
  25. ^ a b Wilson ME (December 2005). "Diarrhea in nontravelers: risk and etiology". Clinical Infectious Diseases. 41. 41 (Suppl 8): S541-6. doi:10.1086/432949. PMID 16267716. 
  26. ^ "Microscopic colitis - Symptoms and causes". Mayo Clinic (İngilizce). 3 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2022. 
  27. ^ Navaneethan U, Giannella RA (November 2008). "Mechanisms of infectious diarrhea". Nature Clinical Practice. Gastroenterology & Hepatology. 5 (11): 637-47. doi:10.1038/ncpgasthep1264. PMID 18813221. 
  28. ^ Schlossberg D (2008). Clinical Infectious Disease. Cambridge University Press. s. 349. ISBN 978-1-139-57665-9. 14 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2017. 
  29. ^ Patel MM, Hall AJ, Vinjé J, Parashar UD (January 2009). "Noroviruses: a comprehensive review". Journal of Clinical Virology. 44 (1): 1-8. doi:10.1016/j.jcv.2008.10.009. PMID 19084472. 
  30. ^ Greenberg HB, Estes MK (May 2009). "Rotaviruses: from pathogenesis to vaccination". Gastroenterology. 136 (6): 1939-51. doi:10.1053/j.gastro.2009.02.076. PMC 3690811 $2. PMID 19457420. 
  31. ^ Uhnoo I, Svensson L, Wadell G (September 1990). "Enteric adenoviruses". Baillière's Clinical Gastroenterology. 4 (3): 627-42. doi:10.1016/0950-3528(90)90053-J. PMID 1962727. 
  32. ^ Mitchell DK (November 2002). "Astrovirus gastroenteritis". The Pediatric Infectious Disease Journal. 21 (11): 1067-9. doi:10.1097/00006454-200211000-00018. PMID 12442031. 
  33. ^ Akhondi, Hossein; Simonsen, Kari A. (2022), "Bacterial Diarrhea", StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 31869107, 15 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 19 Temmuz 2022 
  34. ^ Viswanathan VK, Hodges K, Hecht G (February 2009). "Enteric infection meets intestinal function: how bacterial pathogens cause diarrhoea". Nature Reviews. Microbiology. 7 (2): 110-9. doi:10.1038/nrmicro2053. PMC 3326399 $2. PMID 19116615. 
  35. ^ Rupnik M, Wilcox MH, Gerding DN (July 2009). "Clostridium difficile infection: new developments in epidemiology and pathogenesis". Nature Reviews. Microbiology. 7 (7): 526-36. doi:10.1038/nrmicro2164. PMID 19528959. 
  36. ^ Rossignol JF, Lopez-Chegne N, Julcamoro LM, Carrion ME, Bardin MC (March 2012). "Nitazoxanide for the empiric treatment of pediatric infectious diarrhea". Transactions of the Royal Society of Tropical Medicine and Hygiene. 106 (3): 167-73. doi:10.1016/j.trstmh.2011.11.007. PMID 22301075. 
  37. ^ Alam NH, Ashraf H (2003). "Treatment of infectious diarrhea in children". Paediatric Drugs. 5 (3): 151-65. doi:10.2165/00128072-200305030-00002. PMID 12608880. 
  38. ^ "WHO | Diarrhoeal disease". Who.int. 1 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2014. 
  39. ^ Jamison DT (2006). Disease control priorities in developing countries (2. bas.). New York: Oxford Univ. Press. ISBN 978-0-8213-6179-5. 
  40. ^ a b Brown J, Cairncross S, Ensink JH (August 2013). "Water, sanitation, hygiene and enteric infections in children". Archives of Disease in Childhood. 98 (8): 629-34. doi:10.1136/archdischild-2011-301528. PMC 3717778 $2. PMID 23761692. 
  41. ^ Black RE, Sazawal S (May 2001). "Zinc and childhood infectious disease morbidity and mortality". The British Journal of Nutrition. 85 (Suppl 2): S125-9. doi:10.1079/bjn2000304. PMID 11509100. 
  42. ^ Shankar AH, Prasad AS (August 1998). "Zinc and immune function: the biological basis of altered resistance to infection". The American Journal of Clinical Nutrition. 68 (2 Suppl): 447S-463S. doi:10.1093/ajcn/68.2.447S. PMID 9701160. 
  43. ^ Bahl R, Bhandari N, Hambidge KM, Bhan MK (August 1998). "Plasma zinc as a predictor of diarrheal and respiratory morbidity in children in an urban slum setting". The American Journal of Clinical Nutrition. 68 (2 Suppl): 414S-417S. doi:10.1093/ajcn/68.2.414S. PMID 9701154. 
  44. ^ Rice AL, West KP, Black RE (2004). "Vitamin A deficiency" (PDF). Ezzati M, Lopez AD, Rodgers A, Murray CJ (Ed.). Comparative quantification of health risks: global and regional burden of disease attributes to selected major risk factors. 1. Cenevre: World Health Organization. ss. 211-56, especially 238-240. 31 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Aralık 2018. 
  45. ^ Sommer A, Katz J, Tarwotjo I (November 1984). "Increased risk of respiratory disease and diarrhea in children with preexisting mild vitamin A deficiency". The American Journal of Clinical Nutrition. 40 (5): 1090-5. doi:10.1093/ajcn/40.5.1090. PMID 6496388. 
  46. ^ West KP (September 2002). "Extent of vitamin A deficiency among preschool children and women of reproductive age". The Journal of Nutrition. 132 (9 Suppl): 2857S-2866S. doi:10.1093/jn/132.9.2857S. PMID 12221262. 
  47. ^ Longstreth GF, Thompson WG, Chey WD, Houghton LA, Mearin F, Spiller RC (April 2006). "Functional bowel disorders". Gastroenterology. 130 (5): 1480-91. doi:10.1053/j.gastro.2005.11.061. PMID 16678561. 
  48. ^ Wedlake L, A'Hern R, Russell D, Thomas K, Walters JR, Andreyev HJ (October 2009). "Systematic review: the prevalence of idiopathic bile acid malabsorption as diagnosed by SeHCAT scanning in patients with diarrhoea-predominant irritable bowel syndrome". Alimentary Pharmacology & Therapeutics. 30 (7): 707-17. doi:10.1111/j.1365-2036.2009.04081.x. PMID 19570102. 
  49. ^ Kasper DL, Braunwald E, Fauci AS, Hauser SL, Longo DL, Jameson JL (2005). Harrison's Principles of Internal Medicine. New York: McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-139140-5. 
  50. ^ a b c d Lee KJ (October 2015). "Pharmacologic Agents for Chronic Diarrhea". Intestinal Research. 13 (4): 306-12. doi:10.5217/ir.2015.13.4.306. PMC 4641856 $2. PMID 26576135. 
  51. ^ Vallerand A (2017). Davis's drug guide for nurses. Philadelphia: F.A. Davis Company. ss. 989-994. ISBN 978-0-8036-5705-2. 
  52. ^ Dekel R, Sperber AD. "Diarrhea & Incontinence Caused by Medication". International Foundation for Gastrointestinal Disorders (IFFGD). 24 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2017. 
  53. ^ "The Role of Ion Transporters in the Pathophysiology of Infectious Diarrhea". Cellular and Molecular Gastroenterology and Hepatology. 6 (1): 33-45. 2018. doi:10.1016/j.jcmgh.2018.02.009. PMC 6007821 $2. PMID 29928670. 
  54. ^ Williams G, Nesse RM (1996). Why we get sick: the new science of Darwinian medicine. New York: Vintage Books. ss. 36-38. ISBN 978-0-679-74674-4. 
  55. ^ DuPont HL, Hornick RB (December 1973). "Adverse effect of lomotil therapy in shigellosis". JAMA. 226 (13): 1525-8. doi:10.1001/jama.226.13.1525. PMID 4587313. 
  56. ^ Ruuska T, Vesikari T (1990). "Rotavirus disease in Finnish children: use of numerical scores for clinical severity of diarrhoeal episodes". Scandinavian Journal of Infectious Diseases. 22 (3): 259-67. doi:10.3109/00365549009027046. PMID 2371542. 
  57. ^ Arasaradnam RP, Brown S, Forbes A, Fox MR, Hungin P, Kelman L, Major G, O'Connor M, Sanders DS, Sinha R, Smith SC, Thomas P, Walters JR (August 2018). "Guidelines for the investigation of chronic diarrhoea in adults: British Society of Gastroenterology, 3rd edition". Gut. 67 (8): 1380-1399. doi:10.1136/gutjnl-2017-315909. PMC 6204957 $2. PMID 29653941. 
  58. ^ a b Smalley W, Falck-Ytter C, Carrasco-Labra A, Wani S, Lytvyn L, Falck-Ytter Y (September 2019). "AGA Clinical Practice Guidelines on the Laboratory Evaluation of Functional Diarrhea and Diarrhea-Predominant Irritable Bowel Syndrome in Adults (IBS-D)". Gastroenterology. 157 (3): 851-854. doi:10.1053/j.gastro.2019.07.004. PMID 31302098. 
  59. ^ "Mortality and Burden of Disease Estimates for WHO Member States in 2004" (xls). World Health Organization. 28 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2020. 
  60. ^ Mandell GL, Bennett JE, Dolin R (2004). Mandell's Principles and Practices of Infection Diseases (6. bas.). Churchill Livingstone. ISBN 978-0-443-06643-6. 18 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  61. ^ "Diarrhoea: why children are still dying and what can be done" (PDF). World Health Organization. 19 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Ekim 2013. 
  62. ^ a b "Call to action on sanitation" (PDF). United Nations. 19 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2014. 
  63. ^ Walker CL, Rudan I, Liu L, Nair H, Theodoratou E, Bhutta ZA, O'Brien KL, Campbell H, Black RE (April 2013). "Global burden of childhood pneumonia and diarrhoea". Lancet. 381 (9875): 1405-1416. doi:10.1016/S0140-6736(13)60222-6. PMC 7159282 $2. PMID 23582727. 
  64. ^ Walker CL, Aryee MJ, Boschi-Pinto C, Black RE (2012). "Estimating diarrhea mortality among young children in low and middle income countries". PLOS ONE. 7 (1): e29151. Bibcode:2012PLoSO...729151F. doi:10.1371/journal.pone.0029151. PMC 3250411 $2. PMID 22235266. 
  65. ^ Kosek M, Bern C, Guerrant RL (2003). "The global burden of diarrhoeal disease, as estimated from studies published between 1992 and 2000". Bulletin of the World Health Organization. 81 (3): 197-204. PMC 2572419 $2. PMID 12764516. 
  66. ^ "The top 10 causes of death". www.who.int (İngilizce). 24 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2024. 
  67. ^ Hird, D W; Anderson, J H; Bielitzki, J T (1 Ekim 1984). "Diarrhea in nonhuman primates: a survey of primate colonies for incidence rates and clinical opinion". Laboratory Animal Science. 34 (5): 465-470. ISSN 0023-6764. PMID 6513506. 15 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2024. 
  68. ^ Collard, Maxime K.; Bardin, Jérémie; Marquet, Bertille; Laurin, Michel; Ogier-Denis, Éric (23 Eylül 2023). "Correlation between the presence of a cecal appendix and reduced diarrhea severity in primates: new insights into the presumed function of the appendix". Scientific Reports (İngilizce). 13 (1): 15897. Bibcode:2023NatSR..1315897C. doi:10.1038/s41598-023-43070-5. ISSN 2045-2322. PMC 10517977 $2. PMID 37741857. 
  69. ^ Wolf J, Prüss-Ustün A, Cumming O, Bartram J, Bonjour S, Cairncross S, Clasen T, Colford JM, Curtis V, De France J, Fewtrell L, Freeman MC, Gordon B, Hunter PR, Jeandron A, Johnston RB, Mäusezahl D, Mathers C, Neira M, Higgins JP (August 2014). "Assessing the impact of drinking water and sanitation on diarrhoeal disease in low- and middle-income settings: systematic review and meta-regression" (PDF). Tropical Medicine & International Health. 19 (8): 928-42. doi:10.1111/tmi.12331. PMID 24811732. 13 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Aralık 2019. 
  70. ^ a b Ejemot-Nwadiaro RI, Ehiri JE, Arikpo D, Meremikwu MM, Critchley JA (January 2021). "Hand-washing promotion for preventing diarrhoea". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 12 (1): CD004265. doi:10.1002/14651858.CD004265.pub4. PMC 8094449 $2. PMID 33539552. 
  71. ^ Spears D, Ghosh A, Cumming O (2013). "Open defecation and childhood stunting in India: an ecological analysis of new data from 112 districts". PLOS ONE. 8 (9): e73784. Bibcode:2013PLoSO...873784S. doi:10.1371/journal.pone.0073784. PMC 3774764 $2. PMID 24066070. 
  72. ^ Majorin F, Torondel B, Ka Seen Chan G, Clasen T, ve diğerleri. (Cochrane Infectious Diseases Group) (September 2019). "Interventions to improve disposal of child faeces for preventing diarrhoea and soil-transmitted helminth infection". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2019 (9): CD011055. doi:10.1002/14651858.CD011055.pub2. PMC 6757260 $2. PMID 31549742. 
  73. ^ Clasen TF, Bostoen K, Schmidt WP, Boisson S, Fung IC, Jenkins MW, Scott B, Sugden S, Cairncross S, ve diğerleri. (Cochrane Infectious Diseases Group) (June 2010). "Interventions to improve disposal of human excreta for preventing diarrhoea". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2010 (6): CD007180. doi:10.1002/14651858.CD007180.pub2. PMC 6532559 $2. PMID 20556776. 
  74. ^ Curtis V, Cairncross S (May 2003). "Effect of washing hands with soap on diarrhoea risk in the community: a systematic review". The Lancet. Infectious Diseases. 3 (5): 275-81. doi:10.1016/S1473-3099(03)00606-6. PMID 12726975. 
  75. ^ Cairncross S, Hunt C, Boisson S, Bostoen K, Curtis V, Fung IC, Schmidt WP (April 2010). "Water, sanitation and hygiene for the prevention of diarrhoea". International Journal of Epidemiology. 39 (Suppl 1): i193-205. doi:10.1093/ije/dyq035. PMC 2845874 $2. PMID 20348121. 
  76. ^ "Diarrheal Diseases in Less Developed Countries". CDC. 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2013. 
  77. ^ Black RE, Morris SS, Bryce J (June 2003). "Where and why are 10 million children dying every year?". Lancet. 361 (9376): 2226-34. doi:10.1016/S0140-6736(03)13779-8. PMID 12842379. 
  78. ^ Esrey SA, Feachem RG, Hughes JM (1985). "Interventions for the control of diarrhoeal diseases among young children: improving water supplies and excreta disposal facilities". Bulletin of the World Health Organization. 63 (4): 757-72. PMC 2536385 $2. PMID 3878742. 
  79. ^ Arnold BF, Colford JM (February 2007). "Treating water with chlorine at point-of-use to improve water quality and reduce child diarrhea in developing countries: a systematic review and meta-analysis". The American Journal of Tropical Medicine and Hygiene. 76 (2): 354-64. doi:10.4269/ajtmh.2007.76.354. PMID 17297049. 
  80. ^ de Zoysa I, Feachem RG (1985). "Interventions for the control of diarrhoeal diseases among young children: rotavirus and cholera immunization". Bulletin of the World Health Organization. 63 (3): 569-83. PMC 2536413 $2. PMID 3876173. 
  81. ^ Rheingans RD, Antil L, Dreibelbis R, Podewils LJ, Bresee JS, Parashar UD (November 2009). "Economic costs of rotavirus gastroenteritis and cost-effectiveness of vaccination in developing countries" (PDF). The Journal of Infectious Diseases. 200 (Suppl 1): S16-27. doi:10.1086/605026. PMID 19817595. 27 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Şubat 2024. 
  82. ^ Oral cholera vaccines in mass immunization campaigns (PDF). WHO. 2010. ss. 6-8. ISBN 978-92-4-150043-2. 3 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  83. ^ Soares-Weiser K, Goldberg E, Tamimi G, Pitan OC, Leibovici L, ve diğerleri. (Cochrane Infectious Diseases Group) (26 Ocak 2004). "Rotavirus vaccine for preventing diarrhoea". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2004 (1): CD002848. doi:10.1002/14651858.CD002848.pub2. PMC 6532746 $2. PMID 14973994. 
  84. ^ Black RE (May 2003). "Zinc deficiency, infectious disease and mortality in the developing world". The Journal of Nutrition. 133 (5 Suppl 1): 1485S-9S. doi:10.1093/jn/133.5.1485S. PMID 12730449. 
  85. ^ Bhutta ZA, Black RE, Brown KH, Gardner JM, Gore S, Hidayat A, Khatun F, Martorell R, Ninh NX, Penny ME, Rosado JL, Roy SK, Ruel M, Sazawal S, Shankar A (December 1999). "Prevention of diarrhea and pneumonia by zinc supplementation in children in developing countries: pooled analysis of randomized controlled trials. Zinc Investigators' Collaborative Group". The Journal of Pediatrics. 135 (6): 689-97. doi:10.1016/S0022-3476(99)70086-7. PMID 10586170. 
  86. ^ Mayo-Wilson E, Imdad A, Herzer K, Yakoob MY, Bhutta ZA (August 2011). "Vitamin A supplements for preventing mortality, illness, and blindness in children aged under 5: systematic review and meta-analysis". BMJ. 343: d5094. doi:10.1136/bmj.d5094. PMC 3162042 $2. PMID 21868478. 
  87. ^ Chhagan MK, Van den Broeck J, Luabeya KK, Mpontshane N, Bennish ML (September 2014). "Cost of childhood diarrhoea in rural South Africa: exploring cost-effectiveness of universal zinc supplementation". Public Health Nutrition. 17 (9): 2138-45. doi:10.1017/S1368980013002152. PMC 11108711 $2. PMID 23930984. 
  88. ^ "Effect of breastfeeding on infant and child mortality due to infectious diseases in less developed countries: a pooled analysis. WHO Collaborative Study Team on the Role of Breastfeeding on the Prevention of Infant Mortality". Lancet. 355 (9202): 451-5. February 2000. doi:10.1016/S0140-6736(00)82011-5. PMID 10841125. 
  89. ^ Lawrence R (2016). Breastfeeding : a guide for the medical profession, 8th edition. Philadelphia, PA: Elsevier. s. 28. ISBN 978-0-323-35776-0. 
  90. ^ Sguassero Y. "Optimal duration of exclusive breastfeeding: RHL commentary". WHO. 3 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2013. 
  91. ^ a b "Infant and young child feeding". World Health Organization. 3 Ekim 2017. 8 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2018. 
  92. ^ Hempel S, Newberry SJ, Maher AR, Wang Z, Miles JN, Shanman R, Johnsen B, Shekelle PG (May 2012). "Probiotics for the prevention and treatment of antibiotic-associated diarrhea: a systematic review and meta-analysis". JAMA: The Journal of the American Medical Association. 307 (18): 1959-69. doi:10.1001/jama.2012.3507. PMID 22570464. 
  93. ^ Das JK, Hadi YB, Salam RA, Hoda M, Lassi ZS, Bhutta ZA, ve diğerleri. (Cochrane Infectious Diseases Group) (December 2018). "Fly control to prevent diarrhoea in children". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 12 (12): CD011654. doi:10.1002/14651858.CD011654.pub2. PMC 6302900 $2. PMID 30556598. 
  94. ^ King CK, Glass R, Bresee JS, Duggan C (November 2003). "Managing acute gastroenteritis among children: oral rehydration, maintenance, and nutritional therapy". MMWR. Recommendations and Reports. 52 (RR-16): 1-16. PMID 14627948. 28 October 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  95. ^ "BestBets: Does Withholding milk feeds reduce the duration of diarrhoea in children with acute gastroenteritis?". 4 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  96. ^ a b c Community Health Worker Training Materials for Cholera Prevention and Control 20 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., CDC, slides at back are dated 17 November 2010. Page 7 states "...  Continue to breastfeed your baby if the baby has watery diarrhea, even when traveling to get treatment. Adults and older children should continue to eat frequently."
  97. ^ Gregorio GV, Dans LF, Silvestre MA, ve diğerleri. (Cochrane Infectious Diseases Group) (July 2011). "Early versus Delayed Refeeding for Children with Acute Diarrhoea". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2011 (7): CD007296. doi:10.1002/14651858.CD007296.pub2. PMC 6532715 $2. PMID 21735409. 
  98. ^ Schiller LR (2007). "Management of diarrhea in clinical practice: strategies for primary care physicians". Reviews in Gastroenterological Disorders. 7 (Suppl 3): S27-38. PMID 18192963. 
  99. ^ A Guide on Safe Food for Travellers 9 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Welcome to South Africa, Host to the 2010 FIFA World Cup (bottom left of page 1).
  100. ^ a b Rehydration Project, "Diarrhoea, Diarrhea, Dehydration, Oral Rehydration, Mother and Child Nutrition, Water, Sanitation, Hygiene – Rehydration Project". 8 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2015.  Homemade Oral Rehydration Solution Recipe.
  101. ^ a b "Management of acute diarrhoea and vomiting due to gastroenteritis in children under 5". National Institute of Clinical Excellence. April 2009. 2 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  102. ^ Webb A, Starr M (April 2005). "Acute gastroenteritis in children". Australian Family Physician. 34 (4): 227-31. PMID 15861741. 
  103. ^ MacGillivray S, Fahey T, McGuire W (October 2013). "Lactose avoidance for young children with acute diarrhoea". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 10 (10): CD005433. doi:10.1002/14651858.CD005433.pub2. PMC 4276385 $2. PMID 24173771. 
  104. ^ "The Facts About Fiber". 27 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2020. 
  105. ^ a b Guarino A, Lo Vecchio A, Pirozzi MR (2009). "Clinical role of diosmectite in the management of diarrhea". Expert Opin Drug Metab Toxicol. 5 (4): 433-440. doi:10.1517/17425250902865594. PMID 19379128. 
  106. ^ Dryden MS, Gabb RJ, Wright SK (June 1996). "Empirical treatment of severe acute community-acquired gastroenteritis with ciprofloxacin". Clinical Infectious Diseases. 22 (6): 1019-25. doi:10.1093/clinids/22.6.1019. PMID 8783703. 
  107. ^ a b de Bruyn G (March 2008). "Diarrhoea in adults (acute)". BMJ Clinical Evidence. 2008: 0901. PMC 2907942 $2. PMID 19450323. 
  108. ^ Wong CS, Jelacic S, Habeeb RL, Watkins SL, Tarr PI (June 2000). "The risk of the hemolytic-uremic syndrome after antibiotic treatment of Escherichia coli O157:H7 infections". The New England Journal of Medicine. 342 (26): 1930-6. doi:10.1056/NEJM200006293422601. PMC 3659814 $2. PMID 10874060. 
  109. ^ "Diarrhoeal Diseases". World Health Organization. February 2009. 15 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  110. ^ DuPont HL, Ericsson CD, Farthing MJ, Gorbach S, Pickering LK, Rombo L, Steffen R, Weinke T (2009). "Expert review of the evidence base for self-therapy of travelers' diarrhea". Journal of Travel Medicine. 16 (3): 161-71. doi:10.1111/j.1708-8305.2009.00300.x. PMID 19538576. 
  111. ^ Pawlowski SW, Warren CA, Guerrant R (May 2009). "Diagnosis and treatment of acute or persistent diarrhea". Gastroenterology. 136 (6): 1874-86. doi:10.1053/j.gastro.2009.02.072. PMC 2723735 $2. PMID 19457416. 
  112. ^ Dupont C, Vernisse B (2009). "Anti-diarrheal effects of diosmectite in the treatment of acute diarrhea in children: a review". Paediatric Drugs. 11 (2): 89-99. doi:10.2165/00148581-200911020-00001. PMC 7100234 $2. PMID 19301931. 
  113. ^ Dinnendahl V, Fricke U, (Ed.) (1982). Arzneistoff-Profile (Almanca). Eschborn, Germany: Govi Pharmazeutischer Verlag. ISBN 978-3-7741-9846-3. 
  114. ^ Liang Y, Zhang L, Zeng L, Gordon M, Wen J, ve diğerleri. (Cochrane Infectious Diseases Group) (December 2019). "Racecadotril for acute diarrhoea in children". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2019 (12): CD009359. doi:10.1002/14651858.CD009359.pub2. PMC 6923519 $2. PMID 31858591. 
  115. ^ Wilcox C, Turner J, Green J (May 2014). "Systematic review: the management of chronic diarrhoea due to bile acid malabsorption". Alimentary Pharmacology & Therapeutics. 39 (9): 923-39. doi:10.1111/apt.12684. PMID 24602022. 
  116. ^ Lazzerini M, Wanzira H (December 2016). "Oral zinc for treating diarrhoea in children". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 12 (12): CD005436. doi:10.1002/14651858.CD005436.pub5. PMC 5450879 $2. PMID 27996088. 
  117. ^ Collinson S, Deans A, Padua-Zamora A, Gregorio GV, Li C, Dans LF, Allen SJ (December 2020). "Probiotics for treating acute infectious diarrhoea". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2020 (12): CD003048. doi:10.1002/14651858.CD003048.pub4. PMC 8166250 $2. PMID 33295643. 
  118. ^ Kale-Pradhan PB, Jassal HK, Wilhelm SM (February 2010). "Role of Lactobacillus in the prevention of antibiotic-associated diarrhea: a meta-analysis". Pharmacotherapy. 30 (2): 119-26. doi:10.1592/phco.30.2.119. PMID 20099986. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Sınıflandırma
Dış kaynaklar


Vikipedi'nin kardeş projelerinden
İshal
hakkında daha fazla bilgi edinin
Vikisözlük'te ara Vikisözlük'te tanımlar
Commons'ta ara Commons'ta dosyalar
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=İshal&oldid=33992172" sayfasından alınmıştır