Esperanto
| Esperanto | ||
|---|---|---|
| Esperanto | ||
| Created by | L. L. Zamenhof | |
| Total spikas | 10,000 to 2,000,000 | |
| Category (purpose) | toktok man i mekim
| |
| Writing system | Latin | |
| Ol kod bilong tokples | ||
| ISO 639-1 | eo | |
| ISO 639-2 | epo | |
| ISO 639-3 | epo | |
| Dispela pes bai soim sampela ol IPA raitim long soim pasin bilong singaut. | ||
Esperanto em i wanpela tokples.
Eksampel
[senisim | edit source]| Tok Pisin | Esperanto | IPA |
|---|---|---|
| Gude | Saluton | [sa.ˈlu.ton] |
| Yes | Jes | [ˈjes] |
| Nogat | Ne | [ˈne] |
| Lukim yu | Ĝis la revido | [dʒis la re.ˈvi.do] |
| Husat nem bilong yu? | Kio estas via nomo? | [ˈki.o es.tas ˈvi.a ˈno.mo] |
| Nem bilong mi Mak | Mia nomo estas Marko. | [mi.a 'no.mo es.tas 'mar.ko] |
| Yu stap gut? | Kiel vi fartas? | [ˈki.el vi ˈfar.tas] |
| Orait | Bone | [ˈbo.ne] |
| Tenkyu | Dankon | [ˈdan.kon] |
Sipsubitusen blong Esperanto alfabat
[senisim | edit source]Ol i gat samfala alternotiv olta-graf blong alfabet we i kam usim olsem. Wan blong ol taem i mekem, hemi stap replacesem olta leta we i gat sirkumfleks wetem "h" digrafs. Hemi tu i gat sam gerafik wok-arawnds olsem, olsem i apromitim sirkumflekses wetem karats.
H-sistim
[senisim | edit source]If wan leta stap long tipografia we i no ken presem buk we gat simbol olta-graf (^) an (˘), hemi ken stat replacesem olta-graf (^) wantem leta "h" an olta-graf (˘) i no ken yusim olta. Bat, long stat long buk ia, yu masi mekem presim: "ch=ĉ; gh=ĝ; hh=ĥ; jh=ĵ; sh=ŝ". Sapos yu nidim presem samting we i stap wetem simbol insait long buk (,), yu masi mekem wokimem karful, so ol man i redim masi no tekem olta we ol man kaen fo (,). Insait long olta (,), yu save yusim (') o (-) tu. Pikinini egzampol: sign,et,o = sign'et'o = sig-net-o.
X-sistim
[senisim | edit source]Wan moa nyu sistim we i yus long typim long Esperanto, hemi kolim "x-sistim", we i yusim x long ples blong h fo olta-graf, insait long ux fo ples blong ŭ. Fo egzampol, ŝ i kam sx, olsem insait long sxi fo ŝi an sxanco fo ŝanco.
Olta-graf ia blong X-digrafs, em i risolvim olta prablem blong h-sistim:
- x i no wan leta long Esperanto alfabat, so yus blong em i no bringim eni moa ambiguiti.
- Ol digrafs nao, olsem i nia oli gut sorter gud insait long sam leta we ol digrafs i kam afta, fo egzampol sxanco (fo ŝanco) em i kam afta long super, wail oli h-sistim shanco em i kam bifoa. Ol sorter ia, hemi onli no woktaem insait long ol prablem kas blong wan z insait long kompaund o unassimilated wod; fo egzampol, kompaund wod reuzi ("fo riusim") em i kam sorter afta long reuxmatismo (fo reŭmatismo "rheumatism").
Ol x-sistim em i kam gat popula olsem h-sistim, bat em i bin harem lukim olsem i no go long insait long Fundamento de Esperanto. Long 2007, Akademio de Esperanto em i mekem desisen we i giwan jeneral pemisen long yus blong sapos yusim olta sistim fo mekem wan save blong olta-diakritik leta blong Esperanto, samfala prufision long em i stap mekem olta sistim ia i fitim insait long Unicode karakter, sapos yumi yusim olta "wanem ol samfala senis" fo yus olta-propa diakritik, an sapos yumi nidim long wan spesol niufala nidi h-sistim we i bin stap mekem long Fundamento i no kem fo yus.
Wan wokabaut long yusim digrafs long x-sistim, em i save yusim olta-fixim olta prablem i gat long tokples teksta. Ux fo ŭ i stap bikpela prablem long yusim longsam Pranses tokples teksta, bikos planti Pranses wod i finis wet
em aux o eux. Fo egzampol, Aux, planti taim em i wod long tupla tokples (aŭ long Esperanto). Sapos eni autometik konversen blong tekst i mekem, em i wokimem wod long Pranses olsem olsem Esperanto. Planti wod long Ingles olsem "auxiliary" an "Euxine" tu i save sufem long yusim displaen na replaes rotin. Wanfala sam wokabaut, olsem wan we yusim long Wikipedia MediaWiki sofwia sam taim sapos Brion Vibber i stap hepin long Janueri 2002, em i yus xx fo skelim ux go long ŭ konversen, olsem "auxx" i kam "aux". Wanfala pipol tu i bin propozim yusim "vx" insait long "ux" go long ŭ fo risolvim displaen prablem ia, bat olsem wan pipol i stap yusim ia oli i no kamplan yusim.
Y-sistim
[senisim | edit source]- name = Y-sistim
- type = Alafabet
- altname = Y-sistemo, ipsilono-kodo
- ipa-note = nating
- Ĉ = Cy
- Ĝ = Gy
- Ĥ = X
- Ĵ = Jy
- Ŝ = Sy
- Ŭ = W
Fo egzampol: eĥoŝanĝoj ĉiuĵaŭde ("echo-change every Thursday") em i kam "exosyangyo cyiujyawde".
Normal orfograf:
Ĉiuj homoj estas denaske liberaj kaj egalaj laŭ digno kaj rajtoj. Ili posedas racion kaj konsciencon, kaj devus konduti unu al alia en spirito de frateco.
Ĉiuj rajtoj kaj liberecoj difinitaj en tiu ĉi Deklaracio validas same por ĉiuj homoj, sen kia ajn diferencigo, ĉu laŭ raso, haŭtkoloro, sekso, lingvo, religio, politika aŭ alia opinio, nacia aŭ socia deveno, posedaĵoj, naskiĝo aŭ alia stato. Plie, nenia diferencigo estu farata surbaze de la politika, jurisdikcia aŭ internacia pozicio de la lando aŭ teritorio, al kiu apartenas la koncerna persono, senkonsidere ĉu ĝi estas sendependa, sub kuratoreco, ne-sinreganta aŭ sub kia ajn alia limigo de la suvereneco.
Y-sistemo:
Cyiuj homoj estas denaske liberaj kaj egalaj law digno kaj rajtoj. Ili posedas racion kaj konsciencon, kaj devus konduti unu al alia en spirito de frateco.
Cyiuj rajtoj kaj liberecoj difinitaj en tiu cyi Deklaracio validas same por cyiuj homoj, sen kia ajn diferencigo, cyu law raso, hawtkoloro, sekso, lingvo, religio, politika aw alia opinio, nacia aw socia deveno, posedajyoj, naskigyo aw alia stato. Plie, nenia diferencigo estu farata surbaze de la politika, jurisdikcia aw internacia pozicio de la lando aw teritorio, al kiu apartenas la koncerna persono, senkonsidere cyu gyi estas sendependa, sub kuratoreco, ne-sinreganta aw sub kia ajn alia limigo de la suvereneco.
Long Intanet
[senisim | edit source]
- Esperanto long Ethnologue (Tok Inglis)
- esperanto.net
- UEA.org - Websait bilong World Esperanto Association