Lindol
Ang lindol o teremoto ay sanhi ng isang mabilis na paglabas ng enerhiya na nang-gagaling sa ilalim ng lupa. Madalas, ang mga lindol ay sanhi ng pag-galaw ng fault sa ibabaw na bahagi ng mundo (crust). Ang enerhiyang lumalabas ay sumasanga sa lahat ng direksiyon mula sa kanyang pinanggalingan, ang pokus, sa anyo ng mga seismikong alon. Ang anyo ng mga seismikong alon ay maihahalintulad sa anyo ng payapang tubig na hinulugan ng isang bato. Kahit na ang enerhiya ay mabilis na nababawasan habang ito ay papalayo sa pokus, may mga sensitibong kagamitan na nakatalaga sa iba’t ibang panig ng mundo para itala ang mga pangyayaring may kinalaman sa pagyanig ng lupa.
Ang lindol (kilala rin bilang quake, tremor, or temblor sa wikang Ingles) ay ang pagyanig ng ibabaw ng Earth na bunga ng biglaang pag-release ng enerhiya mula sa lithosphere (pinakataas na layer ng planeta ayon sa mekanikal na katangian nito) ng Earth. Ang mga lindol ay mayroong magkakaibang intensidad. Maaaring umabot ang intensidad ng iba't-ibang lindol mula sa mga lubos na mahina na hindi nararamdaman hanggang sa bayolenteng lindol na nakapagpapagalaw at hagis ng mga gamit at tao sa ere, nakapipinsala ng malalaking imprastuktura, at nakapagdudulot ng kapahamakan sa magkabilang mga lungsod. Ang tinatawag na seismic activity ng isang lugar ay ang dalas, uri, at laki ng mga lindol na naganap dito sa loob ng isang partikular na panahon. Ang seismicity naman ng isang partikular na lokasyon sa ilalim ng Earth ay ang average na rate ng seismic energy release (enerhiyang napapakawalan sa pagyanig) sa kada yunit ng volume. Ang salitang tremor ay ginagamit din upang tumukoy sa pagyanig na hindi dulot ng lindol.
Sanhi ng lindol
[baguhin | baguhin ang wikitext]
: Mga lindol na magnitud na ≥ 7.0 (lalim na 0–69km)
: Mga aktibong bulkan
Ang mga lindol, pagputok ng bulkan, pagkakabuo ng mga bundok at mga trench ng karagatan ay nangyayari sa mga hangganan ng tektonika ng plaka na tinatawag na mga fault. Ang mga lindol ay karaniwan sa mga sona ng subduksiyon. Ang San Andreas Fault sa California ang isang halimbawa ng hangganan na nagpapakita ng paggalaw sa kanan.Ang paggalaw ng mga tektonika ng plaka ay mula 0 hanggang 10 sentimetro kada taon..[1]. Ang subduksiyon ng Plaka ng Dagat Pilipinas ay nangyayari sa silangang margin ng kapuluan kasama ng trench ng Pilipinas at sa hilaga ang Trough ng silangang Luzon. Sa kanluran ng Luzon ang Plakas ng Sunda na pababa pasilangan kasama ng mga serye ng mga trench kabilang ang Trench ng Maynila sa hilaga. Sa hilaga at timog na terminasyon, ang subduksiyon ng Trench ng Maynila ay pinipigil ng pagbabanggaang arko kontinente sa pagitan ng arko ng Pilipinas at kontinental na margin ng Eurasya sa Taiwan at sa pagitan ng Blokeng Sulu-Borneo at Luzon sa Mindoro. Ang fault ng Pilipinas na may habang higit sa 1,200 km sa loob ng arko ng Pilipinas ay aktibo sa paglilindol. Ito ay nauugnay sa mga labis na malakas na lindol sa Pilipinas gaya ng Lindol sa Luzon noong 1990 na may magnitud na 7.6 noong 1990.[2] Ang Singsing ng Apoy ng Pasipiko ay isang direktang resulta ng tektonika ng plaka sa galaw, banggaan at pagkawasak ng plaka ng litospero sa ilalim at paligid ng Karagatang Pasipiko.[3] Ang mga banggaan ay lumilkha ng tuloy tuloy na serye ng mga sona ng subduksiyon kung saan ang mga bulkan at lindol ay nangyayari.
Magnitud
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ang malakas na enerhiya na nilalabas ng mga atomikong pagsabog o ng mga pagputok ng bulkan ay maaring makapagdulot ng lindol, ngunit ang mga pangyayaring ito ay maituturing na mahina at madalang. Mayroong sapat ng patunay na ang mundo ay hindi isang statik na planeta. Ayon din sa ilang pag-aaral, ang pang-ibabaw na kalatagan ng mundo ay umaangat paminsan-minsan. Patunay dito ang mga ilang sinaunang parte ng kalatagan ng mundo na noon ay nasa mababang lugar na ngayon ay may ilang metro na angat sa pinakamataas na antas ng alon. Sa kabilang banda naman, ay may pagkakataon din na nagkakaroon ng matinding pagbaba ng lupa. Karagdagan sa mga patayong pag-iiba na mga nabanggit ang pagkawala ng pagkakahanay ng mga bakuran o kalsada, at iba pang mga struktura na nagpapakita ng pahalang na paggalaw. Ang mga paggalaw na ito ay karaniwang maikakabit sa malalaking bitak sa pang-ibabaw na kalatagan ng mundo na tinatawag na fault.
Pagsasaliksik
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ayon sa mga siyentipikong nag-aaral ng seismolohiya, mayroong mga paraan upang masukat ang laki ng isang lindol – katindihan (Ingles: intensity) at kalakasan (Ingles: magnitude). Ang katindihan ay tumutukoy sa antas ng pinsala sa isang lugar na dulot ng isang lindol. Sa pagkakaroon ng mga seismograpo, naging malinaw ang pagkakaroon ng siyentipikong paraan ng pagsusukat batay sa seismikong talaan sa halip na paggamit ng mga walang katiyakang pansariling taya at opinyon na nakabatay lamang sa pinsala. Ang paraan ng pagsukat na ito ay tinatawag na kalakasan. Ito ay nakabatay sa masusing pagsusuri ng mga datos mga seismikong tala (at iba pang mga pamamaraan) para matantiya ang kabuuang halaga ng enerhiyang inilabas sa pinagmulan ng lindol.
Mga nangyaring lindol
[baguhin | baguhin ang wikitext]
Ang lathalaing ito na tungkol sa Agham ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa pagpapalawig nito.
- ↑ Read & Watson 1975.
- ↑ https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us6000i5rd/region-info
- ↑ "Moving slabs". This Dynamic Earth. USGS. Inarkibo mula sa orihinal noong 1997-10-11. Nakuha noong 2022-08-06.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)