Haamid Norasi

هدف این پژوهش مطالعه و شناخت جایگاه زنان کرد در جامعة ایلی کرمانشاهان دورة قاجار و میزان تأثیرگذاری آنان در ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی براساس گزارش‏های سیاحان، اسناد و نقش ‏سنگ قبرهای، منطقه است. سیاحان اطلاعات نادری دربارة زندگی ایلی و عشایری و جنبه‏های دیگر زندگی اجتماعی زنان ارائه می‏دهند. آنان زنان را بن‌مایه و ستون فقرات ایل و محور هرگونه تلاش و کوشش دانسته‏اند و معتقدند زن نقش شاخص و مهمی در پایداری و استحکام نظام خانوادگی و ایلی داشته است. نکتة جالب توجه آنکه سنگ قبرهایی از زنان در این منطقه به یادگار مانده که متعلق به دورة قاجار است. نقش سنگ‏ مزارهای جامعة ایلی کرمانشاهان بازتاب جایگاه اجتماعی و فردی متوفی در زمان خود بوده است. لذا، این پژوهش با چنین رویکردی به روش توصیفی‌ـ تحلیلی و بر پایة منابع کتابخانه‏ای و میدانی به بررسی موضوع می‏پردازد. یافته‏های تحقیق نشان می‏دهد زنان کرد در جامعة ایلی کرمانشاهان دورة قاجار نقشی انکارناپذیر در ساختارهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ایفا کرده‏اند. بنابراین، شاهد حضور زنان کرد عشایر کرمانشاهان در نقش و جایگاه ارباب و رئیس جامعة ایل،...

چکیده استان کرمانشاه واقع در غرب ایران، از منظر باستان شناختی و تاریخی، یکی از مهم‌ترین استان‌های کشور به شمار می‌رود. در تعدادی از شهرستان‌های استان کرمانشاه، از جمله اسلام آباد غرب، سرپل ذهاب و کرند غرب، سنگ قبرهایی به یادگار مانده است که، نشان دهنده فرهنگی مشابه و متعلق به ایل گوران در این مناطق است. نکته جالب توجه آن که، بر روی سنگ گورهای این منطقه، تصاویر مختلفی اعم از نقوش انسانی، حیوانی، گیاهی و نیز ابزار و ادوات دیده می‌شوند که، فرهنگ و جهان بینی مردمان این منطقه را بازتاب می‌دهند. نقوش سنگ مزارهای تاریخی ایل گوران کرمانشاه، بازتاب جایگاه اجتماعی و فردی متوفی، در جامعه ایلی و روستایی زمان خود بوده است؛ میان خصایل نیکوی انسان خفته در گور و نقوش سنگ مزارها رابطه‌ای مستقیم، وجود دارد که بازماندگان، با برپا داشتن این سمبل‌ها، آن خصایل نیکوی را یادآور می شدند. این گورستان‌ها، متعلق به سده دوازده تا چهارده هجری قمری، یعنی، دوران زند، قاجار و پهلوی هستند. این تحقیق، به روش میدانی و استفاده از منابع مکتوب و مقایسه آن، با قبرهای مناطق دیگر انجام شده است. در این مقاله، سعی شد علاوه بر...

محوطۀ تاریخی قلات موت‌آباد در منطقۀ پیرانشهر به‌لحاظ مستندات متعدد تاریخی و فرهنگی ازقبیل: آثار سفالی، بقایای معماری، آجری و به‌خصوص از جهت نقشۀ معماری بسیار حائز اهمیت است. وجود نقشۀ موسوم به «ستاره‌ای» در طراحی حصار بیرونی محوطه، بیانگر اهمیت و نقش محوری این محوطه در دشت پیرانشهر است. این محوطه در جوار یکی از شعب رودخانۀ زاب کوچک قرار گرفته است که در اثر گذر زمان، استفاده از آن به‌عنوان پایگاه نظامی در دورۀ معاصر و حفاران قاچاق به‌تدریج تخریب شده است و هم‌اکنون شواهد آوار معماری در سطح محوطه قابل مشاهده است. نمونه‌هایی از طراحی نقشۀ ستاره‌ای‌شکل در نقاط مختلف ایران و هم‌چنین قلعه‌های اروپایی قابل مشاهده، و از این حیث با نقشۀ قلات موت‌آباد قابل مقایسه است. مسأله اصلی این نوشتار، بررسی این محوطه با تکیه بر مدارک و شواهد موجود است تا ضمن دستیابی به یک تاریخ‌گذاری نسبی محوطه، اهمیت ساختارهای نظامی در دشت پیرانشهر را مورد مطالعه قرار گیرد؛ بنابراین پرسش‌هایی مطرح است: 1- بنای قلات موت‌آباد متعلق‌ به چه دورۀ زمانی، و دارای چه ساختار و نقشه‌ای است؟ 2- قلات موت‌آباد پیرانشهر به‌لحاظ فرم و ساختار معماری دارای چه ویژگی و کارکردی است؟ بر این‌اساس، نتایج تحقیق با ‌توجه به مطالعۀ منابع مکتوب تاریخی، مقایسۀ نمونه‌های مشابه و هم‌چنین آثار مادی در سطح محوطه، می‌توان بیان کرد که محوطه در دورۀ صفویه، افشار یا اوایل قاجار، با نقشه‌ای موسوم به ستاره‌ای‌شکل، با کارکرد و عملکردی نظامی و الهام گرفتن از عناصر معماری غربی بنا شده است. روش تحقیق پژوهش حاضر تاریخی، توصیفی-تحلیلی است و جمع‌آوری یافته‌ها با مطالعۀ منابع تاریخی، مستندنگاری میدانی و تحلیل تصاویر هوایی و داده‌های حاصل از آن فراهم شده است.
The historical site of Qalat Mutabad in Piranshahr is of paramount importance in numerous historical and cultural documents such as potteries and brick architectural remains, especially in terms of architectural maps and plans. The existence of a star-shaped plan in the design of the site’s outer fence illustrates the importance and pivotal role of this area in the Piranshahr plain. The site is located beside one of the branches of the Little Zab (or Lower Zab) River, which has been gradually destroyed due to the passage of time and the land-use change, “use as a military base in the contemporary period,” and currently the evidence of the architectural debris of the building at the site is evident. Examples of star-shaped plan design in different parts of Iran, as well as European fortresses, can be observed, and it is comparable to the plan of Qalat Mutabad in this respect. The main problem of this article is to evaluate the site relying on the available documents and evidence so that we study the importance of military forts in the Piranshahr plain while achieving a relative dating of the site. Accordingly, some questions about the architectural structure, especially its plan and the military and residential function of the site arise. According to written historical sources, the study of similar examples, as well as material artifacts at the site level, hypotheses concerning the attribution of the site to the period after Safavid, “Afshar or Qajar,” military function inspired by Western architectural elements, are presented. This study was conducted in a historical, descriptive-analytical method. In addition to studying historical sources and field documentation by the authors at the site, aerial images and data gained from these images were exploited.
Keywords: Qalat Mut-Abad, Form and Function Based, Star-Shaped Plan, Piranshahr.

شهرستان مهاباد در شمال غربی ایران از جمله مناطقی است که بناهایی از دوران صفویه تا پایان قاجار را در خود جاي داده
است. بخش مهمی از این بناها را حوضخانه ها تشکیل می دهند. حوضخانه هاي تاریخی شهر مهاباد از جمله بناهاي مهم
دوره قاجار در این منطقه است که تا کنون به صورت مطلوبی مورد مطالعه قرار نگرفته اند. به همین منظور نویسندگان،
بناهاي مزبور را از دیگاه_ تاریخی، ویژگی هاي معماري_ تزئنی ، مورد مطالعه و پژوهش قرار دادهاند. برآیند این مطالعات
نشان دهنده آنست که بناهاي مورد مطالعه داراي ارتباط با ساختار جغرافیایی و اجتماعی جامعه است. و از آجر به عنوان
مهمترین مصالح جهت ساخت و تزیین بناها استفاده شدهاست.

مهاباد هم اکنون یکی از شهرهای استان آذربایجان غربی در شمال غرب ایران است؛ که در منابع تاریخی از دوره صفویه به بعد به عنوان یکی از شهرهای مهم در تحولات شمال غرب ایران مورد توجه بوده است. در شهر مهاباد بناهای تاریخی متعددی وجود دارد، ازجمله مهم ترین این بناها، مسجد جامع مهاباد است. بر اساس کتیبه موجود بر سر در مسجد، این بنا در دوره سلطنت شاه سلیمان صفوی به عنوان مدرسه مورد بهره برداری قرار می گیرد و به تدریج کاربری آن به مسجد-مدرسه تغییر پیدا میکند. این بنا به لحاظ ویژگی های معماری و تزئینات آجرکاری بسیار حائز اهمیت است به نحوی که از معدود بناهای دوره صفویه در شمال غرب کشور است که هم اکنون نیز دارای ساختار منسجمی است، اما بر اثر مرمت های غیراصولی صورت گرفته برخی از تزئینات بنا از بین رفته است. بر همین اساس در این پژوهش سعی بر آن است تا ضمن مطالعه ویژگی های معماری مسجد جامع مهاباد به بررسی و طبقه بندی تزئینات بنا نیز پرداخته شود. روش یافته اندوزی به صورت کتابخانه ای و میدانی بوده و رویکرد پژوهش تاریخی تحلیلی است

1 ‫ﻓﺮﻳﺪ‬ ، ‫اﺣﻤﺪزاده‬ 2 * ‫ﻧﻮرﺳﻲ‬ ‫ﺣﺎﻣﻴﺪ‬ ، 3 ‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺎه‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‬ ‫و‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫اﻳﻦ‬ ‫ﻫﺪف‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮﮔـﺬاري‬ ‫ﻣﻴﺰان‬ ‫و‬ ‫ﻗﺎﺟﺎر‬ ‫دورة‬ ‫ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻫﺎن‬ ‫اﻳﻠﻲ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﺔ‬ ‫در‬ ‫ﻛﺮد‬ ‫زﻧﺎن‬ ‫ﮔﺰارش‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫و‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ،‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي‬ ‫در‬ ‫آﻧﺎن‬ ‫ﻧﻘـﺶ‬ ‫و‬ ‫اﺳـﻨﺎد‬ ‫ﺳـﻴﺎﺣﺎن،‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫ﻗﺒﺮﻫـﺎي،‬ ‫ﺳـﻨﮓ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ‬. ‫ﺟﻨﺒﻪ‬ ‫و‬ ‫ﻋﺸﺎﻳﺮي‬ ‫و‬ ‫اﻳﻠﻲ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫درﺑﺎرة‬ ‫ﻧﺎدري‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت‬ ‫ﺳﻴﺎﺣﺎن‬ ‫اراﺋـﻪ‬ ‫زﻧـﺎن‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫ﻣﻲ‬ ‫دﻫﻨﺪ‬. ‫ﺑﻦ‬ ‫را‬ ‫زﻧﺎن‬ ‫آﻧﺎن‬ ‫داﻧﺴﺘﻪ‬ ‫ﻛﻮﺷﺶ‬ ‫و‬ ‫ﺗﻼش‬ ‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﺤﻮر‬ ‫و‬ ‫اﻳﻞ‬ ‫ﻓﻘﺮات‬ ‫ﺳﺘﻮن‬ ‫و‬ ‫ﻣﺎﻳﻪ‬ ‫ﻧﻘـﺶ‬ ‫زن‬ ‫ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ‬ ‫و‬ ‫اﻧﺪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫داﺷﺘﻪ‬ ‫اﻳﻠﻲ‬ ‫و‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ‬ ‫ﻧﻈﺎم‬ ‫اﺳﺘﺤﻜﺎم‬ ‫و‬ ‫ﭘﺎﻳﺪاري‬ ‫در‬ ‫ﻣﻬﻤﻲ‬ ‫و‬ ‫ﺷﺎﺧﺺ‬. ‫ﻗﺒﺮﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫ﺳﻨﮓ‬ ‫آﻧﻜﻪ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﺟﺎﻟﺐ‬ ‫ﻧﻜﺘﺔ‬ ‫ﻗﺎﺟ‬ ‫دورة‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺘﻌﻠﻖ‬ ‫ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪه‬ ‫ﻳﺎدﮔﺎر‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ‬ ‫اﻳﻦ‬ ‫در‬ ‫زﻧﺎن‬ ‫از‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﺎر‬. ‫ﺳﻨﮓ‬ ‫ﻧﻘﺶ‬ ‫ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻫﺎن‬ ‫اﻳﻠﻲ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﺔ‬ ‫ﻣﺰارﻫﺎي‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﺑﻮده‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫زﻣﺎن‬ ‫در‬ ‫ﻣﺘﻮﻓﻲ‬ ِ ‫ﻓﺮدي‬ ‫و‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺎه‬ ‫ﺑﺎزﺗﺎب‬. ‫روش‬ ‫ﺑـﻪ‬ ‫روﻳﻜـﺮدي‬ ‫ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺑـﺎ‬ ‫ﭘـﮋوﻫﺶ‬ ‫اﻳﻦ‬ ‫ﻟﺬا،‬ ‫ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ‬ ‫ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫ﭘﺎﻳﺔ‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫و‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ‬ ‫ـ‬ ‫ﻣﻲ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻴﺪاﻧﻲ‬ ‫و‬ ‫اي‬ ‫ﭘﺮدازد‬. ‫ﻳﺎﻓﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲ‬ ‫ﻧﺸﺎن‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻖ‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫دﻫﺪ‬ ‫ﻛ‬ ‫زﻧﺎن‬ ‫اﻳﻔﺎ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫و‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ،‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي‬ ‫در‬ ‫اﻧﻜﺎرﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬ ‫ﻧﻘﺸﻲ‬ ‫ﻗﺎﺟﺎر‬ ‫دورة‬ ‫ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻫﺎن‬ ‫اﻳﻠﻲ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﺔ‬ ‫در‬ ‫ﺮد‬ ‫ﻛﺮده‬ ‫اﻧﺪ‬. ‫ﻣﺎﻟﻜﻴـﺖ‬ ‫اﻳﻞ،‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﺔ‬ ‫رﺋﻴﺲ‬ ‫و‬ ‫ارﺑﺎب‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺎه‬ ‫و‬ ‫ﻧﻘﺶ‬ ‫در‬ ‫ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻫﺎن‬ ‫ﻋﺸﺎﻳﺮ‬ ‫ﻛﺮد‬ ‫زﻧﺎن‬ ‫ﺣﻀﻮر‬ ‫ﺷﺎﻫﺪ‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ،‬ ‫آن‬ ‫ﻣﻬﻢ‬ ‫ﻧﻘﺶ‬
‫و‬ ‫دﺳﺘﻲ‬ ‫ﺻﻨﺎﻳﻊ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫زﻣﻴﻦ،‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫زﻧﺎن‬ ‫ﻋﻤﻞ‬ ‫در‬ ‫ﻫﺎ‬ » ‫وﻗﻒ‬ « ‫ﻫﺴﺘﻴﻢ‬ .
The aim of this study is to understand the status of Kurdish women in the Kermanshahan tribe community in the Qajar era and their impacts on social, economic, and political structures based on traveler's reports, documents and documented archaeological data in the region. Travelers provided the researchers with a plenty of unique information about the life of the nomads and the tribes and other aspects of the social life of the women. They consider women to be the backbone of any effort and believe they have played an important role in the sustainability of the family and the tribe system. An interesting point is related to the preserved gravestone of women in this area, which belongs to the Qajar era. The motifs of the gravestones of the Kermanshahan tribe community have reflected the social and individual status of the deceased in their time. Therefore, this research is based on a descriptive and analytical approach and based on library resources and field data. Research findings show that Kurdish women in the Kermanshahan tribe community in the Qajar era have played the undeniable role in social, political and economic structures. Thus, we witness the presence of Kurdish women among the Kermanshahan tribesmen in the role of the lord and as the head of the society, the women as land owners, production of handicrafts and their role in the "waqf" operation.

شهرستان تیران و کرون هم اکنون یکی از شهرستان های استان اصفهان محسوب می شود که در غرب شهر اصفهان واقع شده است. و در منابع تاریخی به کرات از این منطقه یاد شده است به نحوی که در سال 290 هجری ابن فقیه همدانی در کتاب البلدان خود به کرون به عنوان یکی از هشت بلوک اصفهان یاد میکند. در شهر تیران بناهای تاریخی متعددی وجود دارد که یکی از مهترین این بناها مسجد خان این شهرستان است که بر اساس مدارک موجود این مسجد در ادورا مختلف مورد بازسازی قرار گرفته است.این بنا از لحاظ معماری بسیار حائز اهمیت می باشد به گونه ای که فرم معماری دوره تیموری را القا می کند ولی در منابع دوره قاجار به عنوان یک سازه قاجاریه معرفی می شود. در این نوشته سعی می شود تا با استفاده از منابع تاریخی سرگذشت این منطقه به صورت اجمالی بررسی شود و در عین حال با بررسی و تطبیق پلان معماری این مسجد با دیگر بناهای دوره تیموری به این اصل برسیم که این بنا یک سازه دوره تیموری است و در دوره های بعدی مورد بازسازی قرار گرفته است.

استان کرمانشاه واقع در غرب ایران، از منظر باستان شناختی و تاریخی، یکی
از مه مترین استا نهای کشور به شمار م یرود. در تعدادی از شهرستا نهای استان
کرمانشاه، از جمله اسلام آباد غرب، سرپل ذهاب و کرند غرب، سنگ قبرهایی به یادگار
مانده است که، نشان دهنده فرهنگی مشابه و متعلق به ایل گوران در این مناطق
است. نکته جالب توجه آن که، بر روي سنگ گورهاي این منطقه، تصاویر مختلفی
اعم از نقوش انسانی، حیوانی، گیاهی و نیز ابزار و ادوات دیده م یشوند که، فرهنگ و
جهان بینی مردمان این منطقه را بازتاب م یدهند. نقوش سنگ مزارهای تاریخی ایل
گوران کرمانشاه، بازتاب جایگاه اجتماعی و فردیِ متوفی، در جامعه ایلی و روستایی
زمان خود بوده است؛ میان خصایل نیکوی انسان خفته در گور و نقوش سنگ مزارها
رابط های مستقیم، وجود دارد که بازماندگان، با برپا داشتن این سمب لها، آن خصایل
نیکوی را یادآور می شدند. این گورستا نها، متعلق به سده دوازده تا چهارده هجری
قمری، یعنی، دوران زند، قاجار و پهلوی هستند. این تحقیق، به روش میدانی و
استفاده از منابع مکتوب و مقایسه آن، با قبرهای مناطق دیگر انجام شده است. در
این مقاله، سعی شد علاوه بر معرفی محوط ههاي مذکور، به بررسی و مطالعه نقوش
سنگ قبرها نیز پرداخته شود و با سایر سنگ قبرهای مشابه و معاصر قبرستا نهاي
شهرستان ابدانان در استان ایلام، قبرستان دارالسام در استان فارس و با قبرستان
شهرستان کوهدشت در استان لرستان، مقایسه مختصر صورت گیرد.