కన్నౌజ్
కన్నౌజ్ | |
|---|---|
పట్టణం | |
 | |
  కన్నౌజ్ | |
| Coordinates: 27°04′N 79°55′E / 27.07°N 79.92°E | |
| దేశం |  India |
| రాష్ట్రం | ఉత్తర ప్రదేశ్ |
| జిల్లా | కన్నౌజ్ |
| Elevation | 139 మీ (456 అ.) |
| జనాభా (2011) | |
| • Total | 84,862 |
| భాషలు | |
| • అధికారిక | హిందీ |
| Time zone | UTC+5:30 (IST) |
| Vehicle registration | UP-74 |
కన్నౌజ్, ఉత్తర ప్రదేశ్, కన్నౌజ్ జిల్లా లోని పట్టణం, ఈ జిల్లాకు ముఖ్యపట్టణం. పట్టణ పరిపాలనను మునిసిపల్ బోర్డు చేస్తుంది. చారిత్రికంగా ఈ పట్టణానికి కన్యాకుబ్జం అని పేరు. కాలక్రమేణా అదే ప్రస్తుత రూపానికి మారింది. [1] 9 వ శతాబ్దంలో గుర్జర-ప్రతీహార చక్రవర్తి మిహిర భోజుడీ కాలంలో దీనిని మహోదయ అని కూడా పిలిచేవారు.
కన్నౌజ్ ఒక పురాతన నగరం. మధ్యయుగ భారత దేశంలో ఇది వివిధ భారతీయ రాజవంశాలకు రాజధానిగా ఉండేది. మొట్టమొదటిది మౌఖరీ రాజవంశం. ఆ తరువాత, వర్ధన రాజవంశానికి చెందిన హర్ష వర్ధనుడి పాలనలో ఉండేది. [2] 7 - 11 వ శతాబ్దాల మధ్య, కన్నౌజ్ త్రైపాక్షిక పోరాటాలకు కేంద్రంగా మారింది. పాల సామ్రాజ్యం, రాష్ట్రకూట సామ్రాజ్యం, గుర్జర-ప్రతీహార సామ్రాజ్యం ఈ మూడింటి మధ్య పోరాటాలు రెండు శతాబ్దాలకు పైగా కొనసాగాయి. తరువాత నగరం, గహద్వల వంశీకుడైన గోవిందచంద్రుని పాలన లోకి వచ్చింది. అతడి పాలనలో కన్యాకుబ్జం "అపూర్వమైన కీర్తి" ని అందుకుంది.
అయితే, ఢిల్లీ సుల్తానుల విజయాలతో కన్నౌజ్ ప్రాభవం అంతరించింది.
కన్నౌజ్ అత్తరుల తయారీకి ప్రసిద్ధి చెందింది. ఇది భారతదేశ పరిమళ ద్రవ్యాల రాజధాని అంటారు. సాంప్రదాయక కన్నౌజ్ పెర్ఫ్యూమ్కు భౌగోళిక గుర్తింపు ఉంది. [3] కన్నౌజ్‌లో 200 కంటే ఎక్కువ పెర్ఫ్యూమ్ తయరీ కర్మాగారా లున్నాయి. పొగాకు, అత్తరు ( పెర్ఫ్యూమ్ ), రోజ్ వాటర్ లకు కన్నౌజ్ మార్కెట్ ప్రదేశం. హిందూస్థానీ భాషకు చెందిన కన్నౌజీ మాండలికానికి ఆ పేరు ఈ పట్టణం పేరు మీదుగానే వచ్చింది.
చరిత్ర
[మార్చు]ప్రారంభ చరిత్ర
[మార్చు]పురావస్తు పరిశోధనల ప్రకారం, పెయింటెడ్ గ్రే వేర్ సంస్కృతికి చెందిన ప్రజలు సా.పూ. 1200-600 కాలం లోను, నార్తర్న్ బ్లాక్ పాలిష్ వేర్ సంస్కృతికి చెందిన ప్రజలు సా.పూ. 700-200 కాలం లోనూ కన్నౌజ్ ప్రాంతంలో నివసించినట్లు తెలుస్తోంది.[4] కన్యాకుబ్జం పేరుతో, హిందూ పురాణాలు, మహాభారతం, రామాయణాలలో ఈ పట్టణ ప్రస్తావన ఉంది. వ్యాకరణవేత్త పతంజలి (క్రీ.పూ. 150). [5] ప్రారంభ బౌద్ధ సాహిత్యంలో కనౌజ్‌ను కన్నాకుజ్జ పేరుతో పేర్కొన్నారు. మథుర నుండి వారణాసి, రాజగిరి లకు ఉన్న వాణిజ్య మార్గంలో దాని స్థానాన్ని సూచిస్తుంది . [6]
కన్నౌజ్ గ్రీకో-రోమన్ నాగరికతకు కనగోరా లేదా కనోగిజా పేరుతో తెలిసి ఉండవచ్చు, ఇది టోలెమీ (సుమారుగా 140 CE) రాసిన జాగ్రఫీలో ఇది కనిపిస్తుంది. కానీ ఈ గుర్తింపు ధృవీకరించబడలేదు. సా.శ ఐదవ ఏడవ శతాబ్దాలలో చైనా బౌద్ధ ప్రయాణికులు ఫాక్సియన్, జువాన్జాంగ్ లు కన్నౌజ్‌ను సందర్శించారు. [7]
కన్నౌజ్ గుప్త సామ్రాజ్యంలో భాగంగా ఉండేది. 6 వ శతాబ్దంలో గుప్త సామ్రాజ్యం క్షీణించిన సమయంలో, కన్నౌజ్‌కుచ్ చెందిన మౌఖరీ రాజవంశం - గుప్తుల క్రింద సామంతులుగా ఉండేవారు. కేంద్ర అధికారం బలహీనపడినపుడు ఆ అవకాశాన్ని సద్వినియోగం చేసుకుని స్వతంత్రులయ్యారు. ఉత్తర భారతదేశంలోని పెద్ద ప్రాంతాలపై నియంత్రణను సాధించారు. [9]
మౌఖరీల క్రింద, కన్నౌజ్ ప్రాముఖ్యత, సంపద పెరుగుతూనే ఉంది. వర్ధన రాజవంశ చక్రవర్తి హర్షుడు దాన్ని జయించి తన రాజధానిగా చేసుకున్నాడు. అతడి పాలనలో (సా.శ .606 నుండి 647 వరకు) ఇది ఉత్తర భారతదేశపు గొప్ప నగరంగా అవతరించింది. [10] [11] చైనా యాత్రికుడు జువాన్జాంగ్ హర్షుడి పాలనలో భారతదేశాన్ని సందర్శించాడు. కన్నౌజ్ అనేక బౌద్ధ మఠాలతో కూడిన పెద్ద, సంపన్న నగరమని అతడు అభివర్ణించాడు. [12] హర్షుడు నిస్సంతుగా మరణించాడు. ఫలితంగా మన్నారాజా యశోవర్మ కన్నౌజ్ పాలకుడిగా అధికారాన్ని చేజిక్కించుకునే వరకు అధికారంలో శూన్యత ఏర్పడింది. [2]
కన్నౌజ్ త్రికోణం
[మార్చు]కన్నౌజ్ 8 -10 వ శతాబ్దాల మధ్య మూడు శక్తివంతమైన రాజవంశాలైన గుర్జర ప్రతీహారులు, పాల, రాష్ట్రకూటుల మధ్య పోరాటాలకు కేంద్ర బిందువుగా మారింది. మూడు రాజవంశాల మధ్య సంఘర్షణను చాలా మంది చరిత్రకారులు త్రైపాక్షిక పోరాటం అని పిలుస్తారు. [13] [14]
త్రైపాక్షిక పోరాటాల్లో చివరికి గుర్జర ప్రతీహారులు నగరాన్ని నిలుపుకోవడంలో విజయం సాధించారు. [13] గుర్జర-ప్రతీహారులు దక్షిణాన రాష్ట్రకూట సామ్రాజ్యం, తూర్పున పాల సామ్రాజ్యం సరిహద్దులుగా ఉన్న అవంతిని ( ఉజ్జయినిలో ) పరిపాలించేవారు. గుర్జర-ప్రతీహార పాలకుడు వత్సరాజు చేతిలో ఇంద్రయుద్ధ ఓటమితో త్రైపాక్షిక పోరాటం ప్రారంభమైంది. పాలా పాలకుడు ధర్మపాలుడు కూడా కనౌజ్‌పై పట్టు కోసం ఆసక్తి చూపడంతో అతడికీ వత్సరాజుకూ మధ్య పోరు జరిగింది. అందులో ధర్మపాలుడు ఓడిపోయాడు. [15] ఈ గందరగోళాన్ని సద్వినియోగం చేసుకొని, రాష్ట్రకూట పాలకుడు ధ్రువుడు ఉత్తరం వైపుకు దాడివెడలి, వత్సరాజను ఓడించి, కన్నౌజ్ ను హస్తగతం చేసుకున్నాడు. దానితో ఈ దక్షిణ భారత పాలకుడు తన ఉత్తరదేశ దండయాత్ర ముగించాడు. [14] [16]
రాష్ట్రకూట పాలకుడు తన రాజ్యానికి తిరిగి వెళ్ళాక, కన్నౌజ్ కొంతకాలం పాటు ధర్మపాలుడి నియంత్రణలో ఉంది. రెండు ఉత్తర రాజవంశాల మధ్య మళ్ళీ పోరాటం కొనసాగింది: పాల చక్రాయుధుడు ప్రతీహార రెండవ నాగభట్టు చేతిలో ఓడిపోయాడు. కన్నౌజ్ మళ్ళీ గుర్జర ప్రతీహారుల చేతిలోకి వచ్చింది. ధర్మపాలుడు మళ్ళీ కనౌజ్ నియంత్రణ కోసం ప్రయత్నించాడు గానీ, ప్రతీహారుల చేతిలో ఓడిపోయాడు. [13] అయితే, కొద్ది కాలం లోనే రెండవ ఉత్తర దండయాత్రను ప్రారంభించిన రాష్ట్రకూట రాజు రెండవ గోవిందుడి చేతిలో రెండవ నాగభట్టురెండవ నాగభట్టు ఓడిపోయాడు. ఈ ఓటమి తరువాత ప్రతీహార శక్తి కొంతకాలం క్షీణించింది. ధర్మపాలుడి మరణానంతరం రెండవ నాగభట్టు కన్నౌజ్‌పై పట్టు సాధించి తన ప్రతీహార సామ్రాజ్యానికి రాజధానిగా చేసుకున్నాడు. . ఈ కాలంలో, రాష్ట్రకూటులు అంతర్గత విభేదాలను ఎదుర్కొంటున్నందున వారు, దీనికి పోటీపడలేదు. ఆ విధంగా కన్నౌజ్‌ను ఆక్రమించిన తరువాత గుర్జర ప్రతీహారులు ఉత్తర భారతదేశంలో గొప్ప శక్తిగా నిలిచారు.
మధ్యయుగ కాలంలో
[మార్చు]ఘజ్నికి చెందిన సుల్తాన్ మహమూద్ 1018 లో కనౌజ్‌ను స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. చంద్రదేవ గహద్వాల రాజవంశాన్ని 1090 లో కనౌజ్ వద్ద రాజధానితో స్థాపించాడు. అతని మనవడు గోవిందచంద్ర కాలంలో కనౌజ్‌కు అపూర్వమైన కీర్తి కలిగింది. ముహమ్మద్ ఘోరి నగరానికి వ్యతిరేకంగా ముందుకు సాగి, 1193 నాటి చంద్వార్ యుద్ధంలో జయచంద్రను చంపాడు. ఇతర భారతీయ నగరాలకు ఉన్న దూరాన్ని వివరించడానికి అల్‌బెరూనీ "కనోజ్" ను కీలకమైన భౌగోళిక బిందువుగా పేర్కొన్నాడు (భారతదేశం, వాల్యూమ్ 1, పే 199 నుండి, డాక్టర్ ఎడ్వర్డ్ సి. సాచౌ చే అనువదించబడింది, లండన్ 1910). "కనౌజ్ కీర్తి" ఇల్టుట్మిష్ యొక్క విజయంతో ముగిసింది. : 21, 32–33
1540 మే 17 న జరిగిన కనౌజ్ యుద్ధంలో షేర్ షా సూరి, హుమాయూన్ను ఓడించాడు
భారతదేశంలో ప్రారంభ ఆంగ్ల పాలనలో, నగరాన్ని వారు కానోడ్జ్ అని పిలిచేవారు . నవాబ్ హకీమ్ మెహందీ అలీ ఖాన్, కన్నౌజ్ నగరాభివృద్ధికి చిహ్నంగా ఉంటూ వచ్చాడు . ఒక ఘాట్ ( మెహందీఘాట్ ), ఒక సరాయ్ (ప్రయాణికులు, వ్యాపారుల ఉచిత బస కోసం నిర్మించిన సత్రం), పక్కా రహదారులనూ నవాబు నిర్మించాడు.
భౌగోళికం
[మార్చు]కనౌజ్ 27°04′N 79°55′E / 27.07°N 79.92°E వద్ద [17] సముద్ర మట్టం నుండి 139 మీటర్ల ఎత్తున ఉంది.
జనాభా
[మార్చు]2001 భారత జనగణన ప్రకారం,[18] కన్నౌజ్ జనాభా 71,530. జనాభాలో పురుషులు 53%, స్త్రీలు 47%. కన్నౌజ్ అక్షరాస్యత 58%. ఇది జాతీయ సగటు 59.5% కన్నా తక్కువ: పురుషుల అక్షరాస్యత 64%, స్త్రీల అక్షరాస్యత 52%. కన్నౌజ్ జనాభాలో 15% మంది ఆరేళ్ళ లోపు పిల్లలు
మూలాలు
[మార్చు]- ↑ Rama Shankar Tripathi (1989). History of Kanauj: To the Moslem Conquest. Motilal Banarsidass Publ. p. 2. ISBN 978-81-208-0404-3.
- ↑ 2.0 2.1 Tripathi, History of Kanauj, p.192
- ↑ "Life: India's perfume capital threatened by scent of modernity". The Taipei Times. Retrieved 10 February 2016.
- ↑ Dilip K. Chakrabarti (2007), Archaeological geography of the Ganga plain: the upper Ganga (Oudh, Rohilkhand, and the Doab), p.47
- ↑ Rama S. Tripathi, History of Kanauj: To the Moslem Conquest (Motilal Banarsidass, 1964), pp.2,15-16
- ↑ Moti Chandra (1977), Trade Routes in Ancient India pp.16-18
- ↑ Tripathi, History of Kanauj, pp.17-19
- ↑ "CNG: eAuction 329. INDIA, Post-Gupta (Ganges Valley). Vardhanas of Thanesar and Kanauj. Harshavardhana. Circa AD 606-647. AR Drachm (13mm, 2.28 g, 1h)". www.cngcoins.com. Archived from the original on 2019-05-02. Retrieved 2020-12-05.
- ↑ Tripathi, History of Kanauj, pp.22-24
- ↑ Tripathi, History of Kanauj, p.147
- ↑ James Heitzman, The City in South Asia (Routledge, 2008), p.36
- ↑ Heizman, The City in South Asia, pp.36-37
- ↑ 13.0 13.1 13.2 Pratiyogita Darpan. Upkar Prakashan. p. 9.
- ↑ 14.0 14.1 R.C. Majumdar (1994). Ancient India. Motilal Banarsidass. pp. 282–285. ISBN 978-81-208-0436-4.
- ↑ Kumar Sundram (2007). Compendium General Knowledge. Upkar Prakashan. p. 195. ISBN 978-81-7482-181-2.
- ↑ Pratiyogita Darpan. Upkar Prakashan.
- ↑ Falling Rain Genomics, Inc – Kannauj
- ↑ "Census of India 2001: Data from the 2001 Census, including cities, villages and towns (Provisional)". Census Commission of India. Archived from the original on 2004-06-16. Retrieved 2008-11-01.