Asal kecap Purwakarta nyaéta tina dua kecap Purwa anu hartina mimiti jeung Karta anu hartina ramé atawa hirup. Kabupatén Purwakarta ngabogaan posisi antara ibukota Jakarta jeung ibukota propinsi Jawa Kulon, Bandung. Posisi Kabupatén Purwakarta ieu jadi salah sahiji wewengkon anu miboga loba paninggalan sajarah. Bisa ditinggali ka tukang, ngaliwatan carita klasik ngeunaan sésa tata kelola kota anu teu mileupas tina kolonialismeWalanda jeung dina sajarah Jepang kungsi ngajajah.[1]
Purwakarta beheula
Numutkeun kana sajarah, beula Kabupatén Purwakarta kungsi dijadikeun lumbung béas jeung pangkalan logistik ku Karajaan Mataram basa VOC datang ka Hindia-Walanda nyerang Batavia dina abad ka-18. Bisa ditinggali salah sahiji wangunan anu masih adeg sésa-sésa paninggalan Hindia-Walanda di kabupatén Purwakarta aya pendopo anu kiwari ku masarakat disebut gedong nagara jeung ayeuna dipaké kantor bupati. Gedong ieu nyinghareup ka lebah alun-alun anu ditaksir ku para sejarawan yén pambangunan gedong nagara atawa pendopo èta henteu lain bareng jeung nyieun eta alun-alun, gaya arsitékturna ngagambarkeun Jawa tradisional jeung Éropa anu diwangun taun 1831.[1]
Purwakarta baheula
Saméméh Purwakarta jadi kabupatén, dina jaman VOC Purwakarta kaabus ka Karawang dina taun 1630 nalika jaman VOC, satuluyna Purwakarta dijadikeun ibukota Karawang dina taun 1831 dumasar kana kaputusan Jénderal Hindia-Walanda harita. Saméméh Purwakarta dijieun puseur kota pamaréntahan aya hiji désa anu ngarana Wanayasa, lokasina aya di 24 kilométer ti suku Gunung Burangrang. Ti harita Purwakarta geus jadi kacamatan ti taun 1968. Kacutat dina salah sahiji buku sajarah Purwakarta anu sumberna tina koran Hindia-Walanda yén kacutat "Door den Gou. verneur Generaal in Radem is bepaald dat dehoofdplaats de Assistant-residentie Krawang, voortan den naam Poerwakarta" anu ngabogaan harti Gubernur Jéndral geus nangtukeun yén ibukota Afdeling (Karawang) ngarana Purwakarta. Waktu harita ngaran kabupatén Purwakarta acan kakoncara atawa dipikawanoh ku jelema lian siga kiwari, masarakat wanoh kana Purwakarta baheula teh ku ngaran Sindangkasih, ngaran Sindangkasih nepi ka kiwari masih jadi puseur dayeuh. Ngaran Sindangkasih ieu dicokot tina kajadian buapati Karawang jaman harita nyaéta R. A. Suriawinata anu keur neangan tempat atawa lokasi pamaréntahan basa taun 1830, anu ahirna bupati R. A. Suriawinata manggihan hiji lokasi anu padumukna jeung masarakatna kacida méré parlakuan anu hadé jeung haneut, ku kituna ngaran Sindangkasih téh dicokot tina kaayaan masarakatna harita.[1]
Kabupatén Purwakarta sacara géograpis aya dian koordinat 107 o 30’ – 107o40’ Bujur Wétan jeung 6o45’ Lintang Kidul. Di beulah kulon kabupatén Purwakarta watesna jeung Kabupatén Karawang, di beulah kalér watesna jeung Kabupatén Subang, di beulah kidul watesna jeung Kabupatén Bandung, jeung di beulah kulon kidul watesna jeung Kabupatén Cianjur. Anu kacutat luas wilayah Kabupatén Purwakarta téh nyaéta aya 971,72 KM².[3]
Purwakarta diliwatan ku jalan utama Jakarta-Bandung, sarta jalan tolCipularang (Cikampék-Purwakarta-Padalarang). Kabupatén ieu ogé diliwatan ku jalur karéta api Cikampék-Bandung, nu numbukeun jalur kalér jeung jalur kidul.
Terminal Ciganea - Bunder - Jalan Pramuka - Jalan Basuki Rahmat - Jalan Kap. Halim - Jalan Siliwangi - Jalan KK Singawinata - Jalan Kap Halim - Jalan Siliwangi - Jalan KK. Singawinata - Jalan Sudirman - Jalan Taman Pahlawan - Jalan Ibrahim Singadilaga - Jalan Jénd. A. Yani - Jalan Basuki Rahmat - Jalan Pemuda - Terminal Ciganéa[4]
07 Cilangkap - Simpang
Cilangkap - Jalan Taman Pahlawan - Jalan Sudirman - Jalan KK Singawinata - Jalan Kapten Halim - Simpang - Jalan Kapten Halim - Jalan Basuki Rahmat - Jalan Jend. Ahmad Yani - Jalan Ibrahim Singadilaga - Pasar Leuwi Panjang - Jalan Kolam Renang - Jalan Taman Pahlawan - Cilangkap[4]
05 Sadang - Ciganéa
Sadang - J. Veteran - Jalan Sudirman - Jalan RE. Martadinata - Jalan Basuki Rahmat - Jalan Pemuda - Terminal Ciganea - Jalan Pramuka - Jalan Basuki Rahmat - Jalan Jend. Ahmad Yani - Jalan Ibrahim Singadilaga - Jalan Taman Pahlawan - Jalan Veteran - Sadang[4]
01 Simpang - Sadang
Simpang - Jalan Kap. Halim - Jalan Siliwangi - Jalan Sisingawinata - Jalan Sudirman - Jalan Suradireja - Jalan Ipikgandamanah - Sadang - Jalan Veteran - Jalan Sudirman - Jalan RE. Martadinata - Jalan Kap. Halim - Jalan SIliwangi - Simpang (Terminal Gembong)[4]
02 Simpang - Sadang
Simpang - Jalan Kap. Halim - Jalan RE. MArtadinata - Jalan Sudirman - Jalan Veteran - Sadang - Jalan Ipikgandamanah - Jl Surawinata - Jalan Sudirman - Jalan KK. Singawinata - Jalan Kap. Halim - Simpang[4]
Waduk JatiluhurWaduk Jatiluhur, nu ayana di beulah kuloneun kabupatén, mangrupa bendungan panggedéna di Jawa Kulon. Bendungan ieu ngabendung Walungan Citarum, dipaké pikeun pangbangkit tanaga listrik. Sajaba ti éta, sabudeureun bendungan ogé bisa dipaké pikeun obyék wisata.
Waduk CirataWaduk Cirata, situ nu legana 62 km2 mibanda poténsi pangembangan perikanan maké karamba. Alamna éndah dikuriling ku pasir.
Situ Buleud, legana 4 ha aya di puseur kota, di tukangeunnana aya gedong kuno Karesidénan. Numutkeun carita, Situ Buleud baheulana mangrupa tempat "pangguyangan" Badak nalika Purwakarta masih kénéh mangrupa leuweung.
Gawir Boyér, salah sahiji tempat wisata anu alus keur popotoan mangrupakeun gawir batu anu aya di ujung waduk Jatiluhur, lokasina di Kampung Talun, Désa Tajursindang, Kacamatan Sukatani.[5]
Parang Gombong, di wisata ieu urang bisa ninggali panonpoé moncorong atawa titeuleum. Wisata ieu aya di Kutamanah, Sukasari. Salian ti éta aya paranti popotoan anu alus.
Gunung Bongkok, gunung ieu cocok keur anu ngamimitian resep naék gunung ngan sauukur 985 meter anu ngabogaan durasi kurang leuwih dua jam naikan ditaekan. Puncakna mangrupa datar jeung batu tumpu anu aya di Cikandang. Di luhur puncakna urang bisa ninggali waduk Jatiluhur jeung Kabuaptén Purwakarta.
Pasir Langlang Panyawangan, mangrupakeun leuweung pines anu bisa digunakeun keur kemping atawa sasapédahan.
Wanakula Camp, salah sahiji tempat kemping anu aya di Pusakamulya. Tempatna aya di suku Gunung Sunda anu luhurna kurang leuwih 700 mdpl.
Bukit Panénjoan, baheulana ieu patempatan ngan sauukur lahan anu garing teu kauurus tapi saprak dikokolakeun bisa jadi mangrupa kebon entéh, sawah, imah warga, jeung sajabana. Lokasina aya di kampung Cinangka, désa Sindang Panon, kacamatan Bojong.
Wahangan Cidomas, wahangan ieu katelah ku kaayaan cai na anu kacida herang jeung ngabogaan warna anu biru. Lokasina aya di kampung Babakan, desa Prakan Garokgék, kacamatan Kiarapedes. Wahangan Cidomas kacida alus keur leleson anu nawarkeun suasana anu asari jeung sejuk.[5]
Gunung Lembu, gunung ieu ngabogaan luhur 792 mdpl. Di luhur gunung Lembu urang bisa ninggali pamandangan waduk Jatiluhur, Gunung Parang, jeung Gunung Bongkok. Salian ti éta bisa ngadon kémping ngagunakeun ténda dibaturan ku hawa anu tiis.
Balé Indung Rahayu, wangunan ieu mangrupakeun salah sahiji musium anu kakoncara di kabupatén Purwakarta. Eusi musium ieu nyaritakeun lengkah hirup manusa jeung ngajéntrékeun anu jadi indung. Musium ieu ditata kawalan éstétik jeung didukung ku téknologi digital. Lokasi musium ieu aya di Jalan R.E. Martadinata Nagri Tengah, kacamatan Purwakarta. Koléksi anu minuhan ieu musium mangrupa lukisan, poto, jeung sasabaraha rupa cococan budak baheula kawas congklak. Koléksi cocooan éta aya anu bisa ku urang diajaran. Salian ti éta musium ieu miboga miniatur imah has atawa adat Sunda, baju adat Sunda, waditra, pakakas dapur, jeung miniatur katuangan has Sunda. Kaleuwihan anu laianna ieu musium gratis.[5]
Balé Panyawangan Diorama Nusantara, mangrupakeun salah sahiji musium anu aya di Kabupatén Purwakarta nau ngabogaan eusi wisata sajarah Nusantara ti ngamimitian prasajarah, karajaaan, panjajahan,kamerdékaan, jeung jaman kiwari. Musium ieu geus dilengkepan ku rupa-rupa pakakas digital kawas video mapping, layar cagap, buku digital, jeung ngabogaan alat keur jalan-jalan pirtual ku naék karéta kancana.[5]
Balé Panyawangan Diorama Purwakarta, lokasina aya di Jalan K.K. Singawinata, Nagri Tengah, Kacamatan Purwakarta. Musium ieu mangrupakeun salah sahiji wisata édukasi anu dierona ngawanohkuen ka balaréa ngeunaan sajarah tatar Sunda, sajarah nasional, sajarah Purwakarta, inporpasi pajabat anu aya di Purwakarta ti wanci ka wanci, tempat wisata, sarta ngabogaan koléksi wayang.[5]
Galéri Wayang, lokasina aya di komplék pamaréntah daérah kabupatén Purwakarta, munggaran di Jalan Gandanegara Nomer 25, Nagri Kidul, Kacamatan Purwakarta. Eusi galéri ieu némrés jeung ngaranna nembongkeun ruap-rupa wayang anu aya di Indonésia katut jeung sajarahna, kawasa wayang Betawi, wayang Cepak has Cirebon. wayang Sukét, nepi ka wayang klitik has Surabaya. Salian ti éta, nalika urang ulin ka galéri Wayang Purwakarta, urang bisa ngajaran cara ngagunakeun sasabaraha hiji wayang.[5]
Curug Tilu, salah sahiji curug anu aya di kabupatén Purwakarta anu dibuka ti taun 2016. Dingaranan curug tilu sabab baheulana kasebut dideukeut curug éta aya tilu curug, ngan beuki kiwari éta curug anu dua ngaleungit, jadi tinggal hiji curug. Lokasina aya di desa Cirip, kacamatan Sukasar.[5]
Curug Cipurut, curug ieu aya dikawasan Cagar Alam Gunung Burangrang di daerah kampung Cileungsing, desa Sumurugul, kacamatan Wanayasa. Curug Cipurut ieu ngabogaan luhur 25 méter jeung loba lukut.[5]
Curug Cisomang, curug ieu aya di désa Sepok, kacamatan Darangdan. Curug ieu aya di handapeun sasak wates kacamatan Darangdan jeung Bandung Kulon.
Curug Suhada, lokasina aya di désa Sindanglaya, kacamatan Sukatani. Curug Suhada ngabogaan luhur 7 méter jeung henteu jauh ti Gunung Bongkok.[5]
Urban Farming, lokasina aya di désa Bénténg, kacamatan Campaka. Tempat ieu mangruapkeun tempat pelatihan jeung édukasi patanian, tata kota, jeung temapt wisata. Di dieu wisatawan bisa ngurilingan kamung anu aya sawah, kebon sayur, jeung ternak ingon-ingon.[5]
Stasion PurwakartaBangké Karéta Stasion Purwakarta, lokasina aya di Nagri Tengah, Kacamatan Purwakarta. Tempat ieu ngabogaan gaya wangunan anu arsitéktur has Kolonial. Stasion ieu nyimpen bangké-bangké karéta anu geus teu kapaké diumpak-umpak nepi 7 méter luhurna anu katinggali rétro jeung antik. Henteu sagawayah wisatawan bisa abus ka ieu patempatan, sakur anu geus miboga ijin ka pihak stasion.[5]
Air Mancur Sri BadugaTaman Air Mancur Sri Baduga, tempat ieu nawarkeun atraksi air mancur anu alus tur éndah jeung pinuh ku warna. Lokasina aya di Jlan K. K. Singawinata, Nagri Kidul, Kacamatan Purwakarta. Air mancur ieu ngabogaan téknologi anu canggih mangrupa sinar laser anu bisa ngawentuk rupa-rupa animasi jeung épék caang anu nyieun kaéndahan anu nempo.[5]
Cikao Park, lokasina aya di désa Cisalada, kacamatan Jatiluhur. Konsép wisata ieu nyaéta kaaripan lokal anu dijeroan aya wahana edukasi, kawas taman cai, taman ingon-ingon, jeung wahana séjénna.[5]
Simping mangrupakeun katuangan has Purwakarta anu ngabogaan rasa amis jeung gurih anu dijieun tina tipung tarigu jeung aci ditambahan ku sagala bumbu. Simping biasana buleun jeung gepéng, cocok dijadikeun oléh-oléh lamun ulin ka Kabupatén Purwakarta.[6]
Soto sadang teu béda jauh jeung soto-soto anu aya di Indonésia, soto sadang ieu nawarkeun rupa-rupa eusiana kawas daging hayam, babat, kulit, jeung buntut. aya dua rupa kuahna nyaéta dihérang atawa maké cipati.[6]
Ciri has hayam goréng has Purwakarta ngaogaan rasa anu gurih jeung seungit. Teu béda jauh jeung hayam goréng anu lian tapi hayam goréng sajolna miboga rasa anu has anu kudu dicobaan sacara langsung di tempatna.[6]
Purwakarta katelah ku katuangan anu diwadahan kana coét, salah sahijina lauk anu dibumbuan ku sambel cikur anu seger jeung pastina ngaruy keur di dahar.[6]
Ngaran peuyeum bendul lantaran anu dagang peuyeum ieu aya di Jalan Bendul anu kurang leuwi aya dua kilométer sapapanjang jalan dagang éta peuyeum. Anu ngabédakeun jeung peuyeum Bandung, peuyeum bendul ngabogaan tekstur anu padet jeung leuwih amis.[6]
Colénak Purwakarta ieu teu béda jauh jeung anu di tempat séjén saru hasil modipikasi peuyeum nau dibeuleum tuluy ditambahkeun saos anu dijieun tina gulu beureum jeung kalapa anu disangrai.[6]
Saté maranggfi mangrupakeun saté has Kabupatén Purwakarta anu umumnya dijieun ku cara dikeueuman heula dina bumbu tuluy dibeuluem. Biasana saté maranggi dituang maké bumbu suuk.[6]
Jawa Kulon
