[go: up one dir, main page]
Zum Inhalt springen

Inka

Uut Wikipedia
Rekonstruktsjoon fon ju Inka-Flaage

Do Inka (benaamd ätter dän Titel fon hieren Heersker) wieren ne ienheemske Stääd-Kultuur in Suudamerikoa, uum nau tou weesen in dät Rebät fon do Anden.

Jo boalden Quechua as wichtichste Sproake. Hiere Sproake kuuden jo nit skrieuwe, eer do Spaniere koomen, man jo hieden dät Knät-System Quipu, uum Toalen in n Dezimoal-System deer tou staalen.

Buppedät kuuden se Metall feroarbaidje un sunt besunners bekoand foar hiere Gould- un Säälwer-Skätte.

  • Sukke Uumhonge hieden do Inka
    Sukke Uumhonge hieden do Inka
  • Düt is n Quipu, dät tou ju Deerstaalenge fon Toalen tjoonde.
    Düt is n Quipu, dät tou ju Deerstaalenge fon Toalen tjoonde.
  • N Gouldbieker fon do Inka
    N Gouldbieker fon do Inka


Dät Inka-Riek

[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]
Koarte fon dät Inka-Riek un sien Deelstoaten

Jo hääbe twiske dät trättienste un dät säkstienste Jierhunnert uur n groot Riek heersket, in dät moor as twohunnert Foulke lieuwden. Dät Riek hiet tawantinsuyu (tawantin „Fjauerfooldegaid“, suyu „Lound“), uumdät dät uut fjauer Deele bestuude: Antisuyu, Chinchaysuyu, Kuntisuyu un Qullasuyu.

Die bupperste Heersker waas die Sapa Inka, (dät hat, die "oankelde Inka"), die sik as n God fer'eerje liet, uumdät hie in Ounspröäk noom, dän Sunnengod Inti monken sien Foaroolden tou hääben.

Die Unnergong fon't Inka-Riek

[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]

In ju Midde fon dät 15. Jierhunnert begonnen do Inka, do toufoarne fääre suudelk wieren, hier Riek ätter't Noude uuttoudienen. Noch unner Tupaq Yupanki, die fon sowät 1471 bit sowät 1493 dät Inka-Riek regierde, hieden jo dät stuur, deer Fout tou foatjen, uumdät do ienheemske Foulke sik deer juun sätten. Man unner Wayna Qhapaq, dän Suun un Ätterfoulger fon Tupaq Yupanki, koom Quito mäd sien Uumelound eendgultich unner ju Kontrolle fon't Inka-Riek. In sien Regentskup twiske sowät 1493 un 1528 baude Wayna Qhapaq ju Stääd Quito tou een twäid groot Säntrum fon't Inkariek uut, dät ieuwenske ju oolde Haudstääd Cusco stuude. Die Häärsker residierde nu ljauer in Quito as in Cusco.

In düsse Tied koomen do spoanske Conquistadoren in't Lound, uum dät tou ärooberjen un Kolonien tou gruundjen. Jo broachten uk do Pokken in't Lound, do do Indioanere noch minner ferdreege kuuden as do Europäere. Daach wuuden do Conquistadoren fon ju ienheemske Befoulkenge foar't eerste fjuuntelk apnuumen un doarsten uk bolde dän Häärsker Wayna Qhapaq besäike. Man die waas al kroank, hie hiede do Pokken. Uk sin ljoofsten Suun Ninan Cuyochi, die him ap dän Troon foulgje skuul, waas kroank. Uumdät die Krounprins bolde stoorf, moaste sik Wayna Qhapac een näie Ätterfoulge uuttoanke.

Ju Geskichtsskrieuwenge fon do Spoaniere un fon do Inka is sik nit heel un aal eenich, man dät mai weese, dät hie dät Inka-Riek twiske twäin Suune apdeeld häd: Deer waas Waskar, die as Suun fon dän Köönich un sien Suster Ruahua Occlo ätter dän Bruuk fon do Inka as legitimen Ätterfoulger jäilde kuude. Die twäide waas Atawallpa, die juun dän Bruuk fon do Inka nit uut Intucht tou Waareld keemen waas, man uut ju Ferbiendenge fon sin Foar mäd een twäide Wieuwmoanske, Tocto Koka, ju lääste Prinzessin uut ju oolde Scyr-Dynastie fon Quito. Dät liech nu gjucht nai, dät Waskar die Häärsker in ju oolde Haudstääd Cusco weese skuul un Atawallpa in Quito.

Man ätter een kuute Tied wüül Waskar ju Deelenge nit moor ounärkanne, hie wüül ätter dän oolden Bruuk die Sapa Inka, also die eensige Häärsker fon dät heele Inkariek Tawantinsuyu wäide. Somäd roate dät aan Burgerkriech twiske do bee Bruure un hiere Troppen. Aaltouhoope tjohunnerdduusend Mon looken in ju Foulge juunnuur in dän Kriech. In 1532 won Atawallpa dän Kriech juun sien Bruur un noom him in Fangenskup. Kuut leeter liet hie him wäil uumebrange.

Atawallpa wüül nu sien Häärskup uur dät heele Inka-Riek fäästigje, man dät kuude hie nit moor. In 1532 loundede Francisco Pizarro oun ju Kuste fon Peru un foont dät Riek fon do Inka truch dän Burgerkriech in neen goude Ferfoatenge. Francisco Pizarro sien Troppen fernäilden dät Inka-Riek in kuute Tied (Spoanske Ärooberenge fon Peru. Ne wichtige Slacht waas ju Slacht fon Cajamarca, n gjucht Massaker. Ätters wuude Atawallpa waigjucht. Dät roate noch een poor Inka-Häärskere ätter Atawallpa, man do hieden nit moor fuul Lound un nit moor fuul Moacht.

Stääde fon do Inka

[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]
Machu Picchu, Ne waareld-bekoande Ruinen-Stääd fon do Inka
Grootsteen-Muuren in do Ruinen fon Sacsayhuamán tichte bie Cusco.

Do Inka-Stääde sunt deelwiese ferlät, deelwiese oaber uk ätter't Eende fon't Riek fäärebruukt wuuden. Do wichtichste Inka-Stääde sunt:

apdeeld in:

Fon "https://stq.wikipedia.org/w/index.php?title=Inka&oldid=116661"