Amiibada
| Amiibada | |
|---|---|
| File:File:Ameba 003.jpg | |
| Kala soocida cilmiga ah | |
| Xukun: | Eukaryota Cavalier-Smith 1998 |
| Boqortooyo: | Protozoa Cavalier-Smith 2002a, 2003a |
| Faylam: | Amoebozoa Lühe 1913 emend. Cavalier-Smith 1998 |
| Subfaylamka: | Lobosa |
| Gacalka: | Tubulinea |
| Subgacalka: | Sarcodina |
| Dirka: | Tubulinida |
| Bahka: | Amoebidae |
| Duulka: | Amoeba Bory de Saint-Vincent, 1822 |
| Cayn | |
| |
Amiibada waxay ka mid tahay xayawaannada kuwa ugu dhismo sahlan inta la yaqaan. Waxay ku nooshahay dhoobada iyo jidhaamaha guntooda, wayna adagtay in isha lagu arko. Saxar aad u yar bay le'egtahay. Dheererkeeduna wuxuu gaari karaa 0.025 sm.
Haddii la qeexo waxaa lagu tilmaami karaa xab nool. Waxaad moodaa marka la arko in aan nafi ku jirin. Iyada oo intaas le'eg bay waxay doonto qabsan kartaa, wey tarmi kartaa, wax cuni kartaa, socon kartaa, wax qaban kartaa sida noolaha kale. Haddii aad si fiican ugu eegtid weyneeysada ameebadu waxay u egtahay cuf ma-qumane ah oo ka samaysan borootobalaasma u eg xab. Waxaana ku wreegsan xuub balaasma oo aad u sar yar. Marka aad u fiirsatid amiibada firfircoon, waxaad arki dooontaa in saytoobaalsamkeedu qulqulaayo, saytoobalaasamkaa qulqulaaya ayaa ayaa cadaadiya xuubka balaasmaha, sameeyana tuuro loo yaqaan addimobeeneedyo.
Saytoolaasamku laba nuuc ayuu u kala baxaa. Balaasma duleed waa inta ku xigta xuubka unugga, waxaana la moodaa biyo nadiif ah. Balaasma gudeed waana saytoobalaasamka inta ka hoosaysa balaasma duleedka. Balaasma duleedka wuu ka culus yahay balaasma gudeedka, waxaana la moodaa xab midab dambas le. Bu'da waxay ku dhex jirtaa balaasma gudeedka, waxayna u egtahay sidii wax xuub ku wareegsan yahay oo kale. waxaana balaasma-gudeedka ku dhex jira saxarro aad u yaryar, kaasoo ah haraagii noolihii yaryaraa ay dheefshiidday. Saxarradaa yaryar waxaa ku wareegsan hoor sidii xumabada ah oo uu ku wareegsanyahay xuub, Daloolkaasna waxaa loo yaqaan doalool cunteed.
Dareenka amiibada
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Amiibada malaha xubno ay wax ku dareento, waxaase jirta in sytoobalaasamka dhamiba deegaanka dareemi karo. Tusaalo ahaan haddii aysid ama alkol barxan lagu shubo agagaarka amiiba nool, si tartiib ah ayeey uga faagataa labadooda.
Marka ay amiibadu la kulanto wax ay cuni karto, way liqdaa iyad oo ku xaraya dhibco biyo ah, iyo addin-beeneedyada. Qayb ka mid ah xuubka amiibada ayaa wuxuu noqdaa liid ku wareegsan dalool cunteed ku dhex jira saytoobalaasamka. Xuub kale oo cusub ayaa si dhaqsi ah uga samaysa oogada, halkii dalool cunteedku unugga ka soo galay. Dheefta xayawaanka waxaa shiida insaymyo usii daaya saytoobalaasamku, insaymyadaas oo u gudba xagga dalool cunteedka oo la falgala walxaha cuntada ku jira. Dheefta la shiiday waxaa nuuga saytoobalaasamka, waxaana laga helaa tamarta ay ubaahantahay amiibadu iyo walxaha kale ee lagu suubin karo borotoobalaasamka. Saxarrada la dheefshiidi kari waayana waxay ku haraan dalool cunteedka waxayna ka bixi karaan meel kasta oo xuubka ah, oo ay debedda ubixi karaan.
Neefsashada iyo qashin-tuurka Amiibada
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Ogsijiinta ay ubaahantahay amiibadu oo ay nolosheedu ku xirantahay, waxay ka faaftaa xuubka unugga, iyadoo ka imaaneeysa agagaarka biyaga ugu dhow.
Karboon laba-ogsadhka (CO2) badidiisa iyo qashinka iyo qashinka milmi kara ee borotiinku ka yimid waxay ka dusaan xuubka unugga, waxana ka mid ah ammoniyada. waxaa dhacda biyo badan in ay soo galaan amiibada oo anay u baahnayn, waxaana usabab ah siimowga iyo biyaha soo raaca saxarrada ay isku wareejiso. Haddii aanay lahayn biyaha hab ay iskaga saarto, way dibbiri lahayd oo dilaaci lahayd. Marka ay ururaan biyaha siyaada ahi waxay noqdaan dalool urura. Marka uu daloolku gaaro jimirkiisa ugu weyn ayuu isku ururaa oo yaraadaa, siina daayaa biyihii ku ururay. Biyahaasi waxay ka baxaan dillaac ku yaal xuubka oo ah ku-meel gaar. Daloolka urura ayaa ilaaliya ribnaanta biyaha ee unugga amiibada.
Meeshii cunto lihi way soo jiidataa, haddii halka ay usii marayso lagu daadiyo bataaxna way iska dhaaftaa. Irbad caaradeed haddii lagu mudo, ama karonto la dhex mariyo biyaha udhow, way duubtaa addimo beenaadyadeeda, waxayna noqotaa dhibic yar oo wareegsan.
Dhaqdhaqaaqa amiimada
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Addimo beenaadyada ayaa u suura galiya amiibada in ay dhaqdhaqaaqdo. Haddii aad u fiirsato amiiba firfircoon waxaad arki doontaa in uu saytobalaasamkeedu leeyahay socod qulqulaya. saytobalaasamka qulqulaya ayaa cadaadiya xuubka unugga, sameeyana tuur loo yaqaan addimo-beeneed. Addimo-beeneedyadaasu waxay ka sameeysmi karaan meel kasta oo ah oogada unugga, wuxuuna sii weynaadaa marka qaybka cufka amiibada ka mid ahi ku soo qulqulo. Isla markaaba waxaa laga yaabaa addimo-beeneedku meel kale ka baxo, markaana waa inuu kii hore baaba'aa. Maxaa yeelay, saytobalaasamka ayaa cufka unugga dib ugu qulqula, taasoo sabab u ah dib-u-noqoshada addin-beenaadka. Socodka nuucaan oo kale ah ayaa loo yaqaan dhaqdhaqaaqa amiibada.
Taranka amiibada
[wax ka badal | wax ka badal xogta]Marka amiibada haysato cunto ku filan iyo xaalado degaaneed oo la jira, ayaa jirkeeda laba-laab u koraa. Weynaashahaa ay weynaatay ayaa sabab u ah in uu xuubkeedu ku filnaan waayo, awoodina kari waayo in uu qashinkeeda saaro iyo in uu ka haqabtiri waayo baahida ay u qabto ogsijiinta.
Heerkaa marka la gaaro ayey tarantaa, tarankaas oo ah qaybsan unug oo sahlan, marka ay amiibadu u diyaar garoowdo in ay qaysanto waxay iska dhigtaa cuf kubadeed.
Bu'du way qaybsantaa waxayna noqotaa laba bu'ood oo walaala ah. Labadaa bu'ood waxay kala tagaan labada dacal ee unugga. Haddana bartamaha saytobalaasamka ayaa ceejisma. Labada bar ee unuggu u kala baxay, waxay suubiyaan laba cuf unug oo kala gaar ah, labada unug ee samaysmay waxa uu leeyahay mid kasta bu', iskiisna wuu noolaan karaa.
Qaybsankaas marka uu dhacayo kama badna saacad qura. Sijiyo amiibooyinka ka mid ahi haddii xaalado degaan oo haboon ay waayaan, darbi adag ayey ku wareejiyaan borotobalaasamkooda, si ay u noolaan karaan. Bu'da markaas ayey u qaybsantaa bu'ooyin yaryar. Bu'yar oo kastaan waxay yeeladaa xuub bu'eed u gooni ah. Habkaan waxaa loo yaqaanaa isgalayn (encystment). Marka la helo xaalado degan oo aan liddi ku ahayn, ayuu gidaarka adagi dillaacaa oo ay meeshii ka soo baxaan amiibooyin yar yar. Jinsiyo amiibooyinka ka mid ah waxay dhaliyaan xanuunka loo yaqaan xundhurta.