Marianegropa – Store norske leksikon

Faktaboks

Marianegropa

Marianergropen. Engelsk: Mariana Trench.

Uttale: marianegropa

Tektoniske plater og plategrenser, samt relativ platehastighet.

Plater og plategrenser

Av Haakon Fossen.

Lisens: CC BY SA 3.0

Marianegropa er ei djuphavsgrop i det vestlege Stillehavet, aust og søraust for øygruppa Marianane. Det største målte djupet er 10935 meter, noko som gjer ho til Jordas djupaste havgrop.

Marianegropa er forma som ei svakt bua renne og er om lag 2400 kilometer lang. På den djupaste staden i gropa er vasstrykket 107 millionar pascal, som svarer til et trykk på over 1000 atmosfærar.

Der havbotnplater møtest, blir den tyngste plata bøygd ned, og dermed blir det danna djupe groper. Tjukna og tettleiken til havbotnplater aukar med alderen. Marianegropa vart til ved at den eldre og tyngre Stillehavsplata sklei vestover og innunder den yngre og lettare filippinske plata.

Marianegropa er del av den såkalla ildringen som går rundt Stillehavet, der jordskjelv og vulkanutbrot er hyppige. Aktiviteten gjev ofte tsunami-bølgjer.

Utforsking

Batyskafen Limiting Factor blei brukt til å utforska botnen av Marianegropa. Her fotografert nær overflata.

Farkosten som Vescovo dykka ned med.

Av Richard Varcoe.

Lisens: CC BY NC SA 4.0

I 1875 målte mannskapet på det britiske skipet HMS Challenger gropa til å vere 8164 meter, som var ny djupnerekord i verdshavet.

I 1899 målte det amerikanske skipet Nero eit djup på 9660 meter i gropa.

I 1951 vart det ved hjelp av ekkolodd om bord på det britiske skipet Challenger II målt eit djup på 10 899 meter. Denne staden i gropa vart kalla «Challengerdjupet».

I det internasjonale geofysiske året 1957 målte det sovjetrussiske skipet Vityaz 11 035 meter, på staden kalla «Vityaz 1» eller «Marianeholet». Dette talet gjaldt lenge for verdas største djup.

I åra 1997–2001 kartla Hawaii Mapping Research Group Marianegropa.

I juni 2020 gjorde Victor Vescovo fleire dykk med batyskafen DSV Limiting Factor og fann at djupaste staden i Marianegropa var 10 935 meter. Målingane var grundigare enn dei som vart gjort i 1957, og i ein artikkel i Deep Sea Research i 2021 vart det slått fast at verdas største djup må rettast til 10 935 meter.

Menneske i djupet

I 1960 brukte sveitsaren Jacques Piccard (1922–2008) og amerikanaren Don Walsh (1931–) dykkefartøyet Trieste (ein såkalla batyskaf) og nådde 10 916 meter ned på ein stad dei kalla «Triestedjupet».

I 2012 vart den kanadiske filmskaparen James Cameron det tredje mennesket nede i djupet. Han filma kva som gjekk føre seg der nede.

Djupare enn alle før han rakk Victor Vescovo i april 2019; 10 927 meter ned i «Challengerdjupet» der han fann ein plastpose.

Snitt gjennom Jordas øvste lag som syner oppbygninga av platene omkring ein spreiingsakse og ei kollisjonssone. Produksjonen av ny havbotnskorpe ved spreiingsaksen går føre seg med same fart som gamal skorpe forsvinn i djupet ved subduksjonssona (kollisjonssona).

Platetektonikk

Av KF/Store norske leksikon ※.

Lisens: Avgrensa gjenbruk

Dyreliv

Fiskearten Pseudoliparis swirei som høyrer til ringbukfamilien finst i Marianegropa.

Dei fysisk oseanografiske tilhøva i Marianegropa er lite kjende. Men då det er liv der nede, må ei omrøring av vassmassene finne stad. Indre bølgjer som bryt skapar turbulente rørsler. Organisk materiale hopar seg opp i slike djupe renner, og noko av dette materialet blir løfta frå havbotnen av dei turbulente rørslene. Vassmassene der nede i djupet får med det tilført næringssaltar som dannar grunnlag for liv.

Les meir i Store norske leksikon

Litteratur

Samuel F. Greenaway, Kathryn D. Sullivan, S. Harper Umfress, Alice B. Beittel, Karl D. Wagner, (2021) "Revised depth of the Challenger Deep from submersible transects; including a general method for precise, pressure-derived depths in the ocean", Deep Sea Research Part I: Oceanographic Research Papers, Vol. 178, 2021.

Kommentarar

Kommentarar til artikkelen blir synleg for alle. Ikkje skriv inn sensitive opplysningar, for eksempel helseopplysningar. Fagansvarleg eller redaktør svarar når dei kan. Det kan ta tid før du får svar.

Du må være logga inn for å kommentere.

Fagansvarleg for Dyphavsgroper

Knut Barthel

Førsteamanuensis, Universitetet i Bergen