Muikku
| Muikku Coregonus albula (Linnaeus, 1758) |
|
|---|---|
 |
|
| Tile | LC (eellimvuáimálâš) |
| Tile Suomâst | LC (eellimvuáimálâš) |
 |
|
Tieđâlâš luokittâllâm |
|
| Doomeen | Sellâvááimusliih Eucarya |
| Kodde | Elleekodde Animalia |
| Uáiviráiđu | Savosuonâsiih Chordata |
| Vyeliráiđu | Čielgitávtáliih Vertebrata |
| Pajeluokka | Tähtikyeleh Osteichthyes |
| Luokka | Actinopterygii |
| Vyeliluokka | Neopterygii |
| Lahko | Luosâkyeleh Salmoniformes |
| Hiäimu | Luosah Salmonidae |
| Suuhâ | Coregonus |
| Šlaajâ | albula |
Muikku teikâ maivâ (Coregonus albula) lii alda hyelkki šaapšân (Coregonus lavaretus). Euroopist tot tiättoo Nuorttâmeerâ pirrâduvâin, Ruošâst já Eŋlandist. Suomâst tot lii aldasáid jyehi saajeest eereeb tavemuu Säämi. Muikku ij kulluu Aanaarjäävri algâalgâlijd kyelinaalijd. Aanaarjáávrán muikku levânij 1960–1970-lovvoost uálgičassijd, ereslasseen Vyelijáávrán toohum ištâdâsâi pehti. Muikku lii uáivádâhkyeli, mii mákkoo pyeremusâht stuorrâ já päljis joorŋâin. Čääsi háárán muikku piivnot puttáid šelgisčááság jaavrijd. Aanaarjävri tiävdá pyereest om. vátámušâid, mut jäävri kolmâsvuotâ já korâsvuotâ algâalgâlii tiettumkuávlu ulguubeln toovvât puáđulâžân meid vuáhádum vaigâdvuođâid.[1]
Ravâdâs já šoddâm
[mute | mute käldee]Muikku porá ubâ avvees mestâba ollásávt elleeplaŋkton. Maaŋgah eres kyelišlaajah iä rävisingin paste kevttiđ siämmáá pehtilávt uccâšaddosii ravâdâs. Aanaarjäävri "puigâässei", muuiku maaŋgâ-uv tááhust sulâstittee riäskán verdiddijn muikku lii latkišub ravâdâsâs kevttimist. Muuiku salâsstuárudâh Aanaarjäävrist lii kooskâin 10–30 senttid pivdus mield. Aanaar muikku lii kuármásub maŋgáid eres muikkujavrijd verdiddijn já liiba jäävrist kuddum 434 grammâsâš muikku-uv. Muikku šadda Aanaarjäävrist vuossâmuu keesis maŋa viehâ jotelávt, kuás tot uulât 7–9 senttisâžžân, já lii kuálmád šoddâmpaajees maŋa kođopiivdost táválávt 15–20 senttid.[1]
Kuuđđâmahe já lasanem
[mute | mute käldee]Muikku šadda kuuđđâmahan táválumosávt nube keesis maŋasâš čoovčâ, Aanaarjäävrist uási nube, uási kuálmád keesis maŋa. Tot kođá muádi meetterist – 10 meetter kieŋŋâlvuotân čunoi – tâi njajâpoonán, ko čääci čuásku 5–7 cekkisâžžân. Aanaarjäävrist kođo tábáhtuvá roovvâdmáánu loopâst skammâmáánu aalgân ađai eidu jäävri jiäŋŋumááigán. Kođo tábáhtuvá uáiváduvâin. Heeđâlmittum meini luáštádât poonán. Kiđđuv jieŋâi suddâm ääigi meeinih kočâtteh korâidis, já tain šaddeh uceh, nyevt 8-millisiih čiivgah. Toh čokijdeh muádi ohhoost cuávis riddočáácán suohis čivgâuáivádâhhân. Aanaarjäävrist tiäđui mield muuiku lasanem luhostuvá tuotâ pyereest peri harvii. Ton tááhust puáđusin láá talle lamaš-uv noonâ muikkušaddoluokah, moid vuáimálâš kyelipivdem 1980-lovo loopâst vuáđudui.[1]
Muikku kyelisiärváduvâst jâ pänikuolij ravâdâssân
[mute | mute käldee]Muikku lii tergâdis salâskyeli maŋgáid pänikuolijd, Aanaarjäävrist kuávžur já jävriluosâ lasseen ráávdun, ränisráávdun, puuškon, njááhán já vuáskunân-uv. Maaŋgah kyelišlaajah poreh muuiku meeinijd já čiivgâid. Muikku lii kievrâs kištodeijee já vaaikut ovdâmerkkân šapšâi piergiimân já šoddâmân. Muuikun lii táválâš stuorrâ nälimulsâšudmeh, mast Aanaarjävri-uv lii šiev ovdâmerkkâ muuiku uánihis historjást peerusthánnáá. Nälimulsâšudmij suijân láá oovdânpuohtum maaŋgah čielgiittâsah šoŋŋâtiilijn ain pänikuolij saalâstmân. Vaarâ toid vaikutteh maaŋgah tahheeh siämmáá-áigásávt. Eresnálásijn jaavrijn jieškote-uv tahheeh finnejeh ereslágán tiädduáárvu.[1]
Pivdem já kevttim
[mute | mute käldee]Muikku pivdoo viermijn, tälvi/kesinuottijn, stuorrâloonijn sehe troolijn. Muikku lii meid aanaarlâš purrâmâštuálust moonnâm riäská lappâd. Steikkimpánnusis maaŋgâs väljejeh mielâstubbooht säävrib, njálgásub já riäskást seegibtávtálii muuiku.[1]
Fáádást eres soojijn
[mute | mute käldee]
Wikimedia Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást Muikku.