Savindan
| Savindan | |
|---|---|
| |
| Sveti Sava srpski | |
| Tip | kršćanski praznik |
| Datum | 14. januara (Julijanski kalendar) 27. januar (Gregorijanski kalendar) |
Savindan (ili Dan svetog Save) je praznik Srpske pravoslavne crkve koji se slavi 27. januara (tj. 14. januara po starom kalendaru), kojim se obeležava uspomena na svetog Savu, princa dinastije Nemanjića, srpskog prosvetitelja i prvog arhieposkopa srpskog.
Praznik Savindan je u crkvenom kalendaru upisan crvenim slovima: Sveti Sava, prvi arhiepiskop srpski. Praznik svetog Save je jedan od najvećih hramovnih i porodičnih praznika u srpskom narodu, svetkuju ga mnoge zanatlije a proglašen je i za školsku slavu.
Na ovaj dan, život svetog Save se okončao i crkva je ustanovila da se ovog dana obeležava uspomena na život i delo svetog Save. Upokojio se u ponedeljak 14. januara 1236. godine, u gradu Trnovu u Bugarskoj.
Do procvata svetosavskog kulta je došlo stvaranjem nove srpske države. Još početkom XIX veka je spevana poznata Himna svetom Savi, a zakonom iz 1840. godine njegov praznik postaje opšta školska slava u Srbiji.[1]
Naročito revnosno Svetog Savu praznuju stočari iz raznih krajeva. Poput svetog Mrate i svetog Aranđela, sveti Sava se smatra vučjim pastirom.[2]
Mnogi srpski narodni običaji oko Svetog Save vezani su za stoku i za strah od vukova. Pred Savindan se nije smela stoka terati u šumu, iz straha od vukova, jer bi to za nju bilo pogubno. Ovih dana se ništa nije smelo raditi sa sečivom. Britve nisu otvarane da bi vucima čeljusti ostale sklopljene. A žene nisu smele ništa bojiti u crveno da vuci ne bi klali stoku.
Da bi umolili sveca da vukove okrene od njihovog stada, u mnogim krajevima se ovaj praznik proslavlja vrlo svečano i pre njega se postilo sedam dana.
Postoji mnogo srpskih narodnih verovanja vezanih za Savindan, među kojima i to da ako na Svetog Savu grmi, desiće se važni događaji u zemlji.
Ime Svetog Save nose mnogi toponimi na svim prostorima gdje žive Srbi, a naročito u Srbiji i Crnoj Gori. Poznato je da uspomenu na prvog srpskog arhiepiskopa u Crnoj Gori, čuvaju ovi toponimi: Savina, Savinica, Savina voda, Savina greda, Savina stopa, Savin izvor, Savin potok, Savina strana, Savin kuk, Savino počivalo. Sasvim je izvjesno da ovim nije iscrpljen spisak toponima koji nose ime našeg prvog prosvetitelja. (S. Marković)
Sveti Sava je ustanovljen za školsku slavu odlukom Sovjeta Knjažestva Srbskog 2. januara 1840. godine, a na predlog Atanasija Nikolića, rektora Liceja iz Kragujevca.[3] U odluci Popečiteljskog prosvještenija, predstavnici državne i crkvene vlasti propisali su da se sveti Sava proglašava za patrona svih naših škola i da se od tada 14/27. januara ima u svim školama najsvečanije proslavljati[4]. Crna Gora ga uvodi 1856. godine, pod knjazom Danilom. Praznik se proslavljao kao školska slava sve do 1945. godine, kada je ukinut odlukom vlasti. Posle poluvekovne zabrane u komunističkom režimu, ponovo se nastavilo sa proslavljanjem svetog Save kao školskog patrona.
Mnoge vrste zanatlija iz Srbije su ga smatrale svojim patronom i uzimale njegov dan za esnafsku slavu. Svetog Savu su za esnafsku slavu uzele zanatlije užari, mutavdžije, opančari, obućari i drugi.
Praznične pesme za Savindan:
- Mirjana Kandić: Sveti Sava, Srpske slave i običaji, 10. deo, Smederevska sedmica br. 243, 24.1.2003. Arhivirano 2007-03-10 na Wayback Machine-u
- Mile Nedeljković: Srpski običajni kalendar proste 1998. godine, Srpsko nasleđe br. 1
- Đorđe Randelj: Svetačnik: slave i verski običaji kod Srba, Ljubitelji knjige, Novi Sad, 2006.
- Milan Vuković: Narodni običaji, verovanja i poslovice kod Srba, Beograd, 1985.
- Živica Tucić: Slavio se i u vreme ratova („Glas javnosti“, 27. januar 2002.) Arhivirano 2009-05-29 na Wayback Machine-u