Marš smrti

Marš smrti je izraz pod kojim se podrazumijeva prisilno marširanje odnosno hodanje grupe zarobljenika s jedne lokacije na drugu (obično relativno udaljenu i kroz duži vremenski period) koje za posljedicu ima njihovo mučenje, zastrašivanje, fizičko slabljenje i smrt. Od običnog premještanja zarobljenika se razlikuje po tome što vlasti koje drže zarobljenike ne pokazuju nikakav interes za njihovo zdravlje ili preživljavanje, odnosno što su zarobljenici sistematski podvrgavani ponižavanjima, premlaćivanjima, mučenjima, odnosno namjernom izgladnjivanju i dehidraciji, a oni koji uslijed iscrpljenosti i bolesti nisu u stanju nastaviti marš se jednostavno ubijaju. Marševi smrti obično završavaju tako što se preživjeli zarobljenici smeštaju u zatvore, zarobljeničke ili koncentracione logore. U ekstremnim slučajevima je fizička likvidacija zarobljenika glavni motiv marša smrti, pri čemu se kao najčešći primjer navodi armenski genocid kada su Turci zarobljene Armence namjerno tjerali na marš kroz pustinju.

Izraz se prvi put počeo masovno koristiti za vrijeme drugog svjetskog rata, prvenstveno kako bi opisao aktivnosti osovinskih sila prema savezničkim ratnim zarobljenicima, a koje su kasnije proglašene ratnim zločinima. Najpoznatiji primjeri su tzv. Dugi marš na Zapad koji je sprovela nacistička Njemačka u zimu 1944/45. godine, odnosno Baatanski marš smrti i Sandakanski marš smrti koje je proveo Japan 1942. i 1945. Izraz marš smrti se koristio i za slične aktivnosti prema civilima, pri čemu su najpoznatiji marševi zarobljenih Jevreja 1944/45. iz logora u Poljskoj i na istoku Njemačke, a koji se smatraju dijelom Holokausta.

Retroaktivno se izraz marš smrti koristi i za ranije događaje, pri čemu je jedan od najpoznatijih primjera tzv. Staza suza, odnosno prisilno preseljenje američkih Indijanaca sa jugoistočnog dijela SAD u današnju Oklahomu koje se zbilo 1830-ih. Jedan od novijih primjera je i prisilna evakuacija Phnom Penha koje su proveli Crveni Kmeri neposredno nakon preuzimanja vlasti u Kambodži 1975.

Na prostoru bivše Jugoslavije se izraz marš smrti najčešće vezuje uz drugi svjetski rat. Jedan od primjera je tzv. Krvavi marš zarobljenih ustanika koje su proveli Nijemci u Srbiji 1941. te tzv. Križni put ili masovna likvidacija pripadnika oružanih formacija NDH od strane partizana tokom blajburškog masakra u proljeće 1945.