Dolomiti
| Dolomiti | |
|---|---|
 Najviši vrh Dolomita Marmolada | |
| Nadmorska visina: | 3343 |
| Mesto: |  Italija(Belluno, Bolzano, Trento) |
| Venac: | Alpe |
| Koordinate: | 46°23′N 11°51′E / 46.383°N 11.850°E |
| Topo. mapa: | Dolomiti.png |
| Tip: | sedimentne stijene; dolomitne i vulkanske |
| Starost stena: | trijas |
| Dolomiti | |
|---|---|
 Svjetska baština – UNESCO | |
 | |
| Italija | |
| Registriran: | 2009 (33. zasjedanje) |
| Vrsta: | Prirodno dobro |
| Mjerilo: | vii, viii |
| Ugroženost: | no |
| Referenca: | UNESCO |
Dolomiti ili Dolomitske Alpe (ladino: Dolomites, talijanski: Dolomiti, njemački: Dolomiten, furlanski: Dolomitis) je planinski masiv u Istočnim Alpama na istoku Sjeverne Italije. Dolomiti se prostiru od rijeka Adige na zapadu do rijeke Piave na istoku, kroz talijanske provincije Belluno (regija Veneto), Bolzano i Trento (regija Trentino-Južni Tirol).
U Dolomitima se nalazi jedan nacionalni - Parco nazionale delle Dolomiti Bellunesi, i više regionalnih parkova . Od 26. juna 2009. godine, Dolomiti su uvršteni na UNESCOv popis prirodnih dobara svjetske baštine.[1]
Za vrijeme Prvog svjetskog rata, Dolomiti su bili prva linija fronta između talijanske i austro-ugarske vojske. I danas mnogi posjetioci idu u Dolomite kako bi obišli planinske staze izgrađene za Prvog svjetskog rata za potrebe vojske, zvane - Via ferrata (željezne staze). Pojedine od tih staza - Alte vie su vrlo duge i vode do najviših dijelova Dolomita. Za obilazak tih dugih planinskih puteljaka, koje su numerirane od 1 do 8, potrebno je barem tjedan dana hoda. Uz te staze nalaze se Rifugi (brvnare) za odmor planinara, prva i najbolje obnovljena staza je Alta Via 1.
Dolomiti su dobili ime po poznatom francuskom mineralogu Déodatu Gratet de Dolomieu koji je prvi opisao dolomit, tip karbonatne stijene od koje je građen taj masiv i ima posebnu boju, tako da je do 19. vijeka bio poznat pod imenom Blijede planine.
U Dolomitima se nalazi 21 vrh viši od 3.000 m nadmorske visine i oni pokrivaju površinu od oko 141.903 hektara. Tu se nalaze neki od najljepših alpskih krajolika s vertikalnim stijenama, strmim liticama i velikom gustoćom uskih, dubokih i dugih dolina. Tu se izmjenjuju raznoliki krajolici velikog geološkog značaja, kao što su prirodni stupci i zidovi, krške formacije (najveći broj različitih vapnenačkih formacija na ograničenom prostoru na svijetu) je, vrhovi i ledenjaci. Oni svjedoče o bogatoj geomorfološkoj prošlosti stijena koje su oblikovane erozijom, potresima i glacijacijom. Neke samostalne stijene su više od 1.500 m od svog dna, te spadaju u najviše vapnenačke litice na svijetu. Zbog toga su na ovom području česta klizišta tla, poplave i lavine.
Tu se nalaze i neki od ponajboljih primjera karbonatnih sustava terasa iz mezozoika (tzv. "fosilizirani atoli") s pomorskim fosilnim ostacima iz prijelaznog razdoblja iz perm u trijas. Prema tim fosilima se saznalo mnogo o vremenu najvećeg pomora živih vrsta ikada.
Dolomiti se dijele na Zapadne i Istočne Dolomite, koje dijeli linija koja ide od Val Badije, prijevoja Campolongo, do doline Cordevole (Agordino).
| Najviši vrhovi Dolomita | |||
|---|---|---|---|
| Ime | visina (m) | Ime | visina (m) |
| Marmolada | 3344 | Pala di San Martino | 2996 |
| Antelao | 3263 | Rosengartenspitze | 2981 |
| Tofana di Mezzo | 3241 | Marmarole | 2961 |
| Sorapiss | 3229 | Cima di Fradusta | 2941 |
| Monte Civetta | 3220 | Fermedaturm | 2867 |
| Vernel | 3145 | Cima d'Asta | 2848 |
| Monte Cristallo | 3199 | Cima di Canali | 2846 |
| Cima di Vezzana | 3191 | Croda Grande | 2839 |
| Cimon della Pala | 3186 | Vajoletturm | 2821 |
| Langkofel | 3178 | Sass Maor | 2816 |
| Pelmo | 3169 | Cima di Ball | 2783 |
| Dreischusterspitze | 3162 | Cima della Madonna (Sass Maor) | 2751 |
| Boespitze (Sellagruppe) | 3152 | Rosetta | 2741 |
| Croda Rossa (Hoher Caisl) | 3148 | Croda da Lago | 2716 |
| Piz Popena | 3143 | Central Grasleitenspitze | 2705 |
| Elferkofel | 3115 | Schlern | 2562 |
| Grohmannspitze (Langkofel) | 3111 | Sasso di Mur | 2554 |
| Zwölferkofel | 3091 | Cima delle Dodici | 2338 |
| Sass Rigais (Geislerspitzen) | 3027 | Monte Pavione | 2336 |
| Drei Zinnen | 3003 | Cima di Posta | 2235 |
| Kesselkogel (Rosengarten) | 3001 | Monte Pasubio | 2232 |
| Fünffingerspitze | 2997 | ||
| Glavni prijevoji | |||
|---|---|---|---|
| Ime | visina (m) | ||
| Passo d'Ombretta (Campitello - Caprile), pješački prijevoj | 2738 | ||
| Langkofeljoch (Val Gardena - Campitello), pješački prijevoj | 2683 | ||
| Tschagerjoch (Karersee - Vajolet Glen), pješački prijevoj | 2644 | ||
| Grasleiten Pass (Vajolet Glen - Grasleiten Glen), pješački prijevoj | 2597 | ||
| Passo di Pravitale (Rosetta Plateau - Pravitale Glen),
pješački prijevoj |
2580 | ||
| Passo delle Comelle (do Cencenighe), pješački prijevoj | 2579 | ||
| Passo della Rosetta (San Martino di Castrozza - Rosetta plateau), pješački prijevoj | 2573 | ||
| Vajolet Pass (Tiers - Vajolet Glen), pješački prijevoj | 2549 | ||
| Passo di Canali (Primiero - Agordo), pješački prijevoj | 2497 | ||
| Tierseralpljoch (Campitello - Tiers), pješački prijevoj | 2455 | ||
| Passo di Ball (San Martino di Castrozza - Pravitale Glen), pješački prijevoj | 2450 | ||
| Forcella di Giralba (Sexten - Auronzo), pješački prijevoj | 2436 | ||
| Col dei Bos (Falzarego Glen - Travernanzes Glen), pješački prijevoj | 2313 | ||
| Forcella Grande (San Vito - Auronzo), pješački prijevoj | 2262 | ||
| Pordoi Pass (Caprile - Campitello), cestovni prijevoj | 2250 | ||
| Sellajoch (Groden Glen - Campitello), cestovni prijevoj | 2218 | ||
| Tre Sassi Pass (Cortina - St Cassian), pješački prijevoj | 2199 | ||
| Mahlknechtjoch (Upper Duron Glen - Seiser Alp), pješački prijevoj | 2168 | ||
| Grödnerjoch (Gröden Glen - Colfuschg), cestovni prijevoj | 2137 | ||
| Falzarego Pass (Caprile - Cortina), cestovni prijevoj | 2117 | ||
| Fedaja Pass (Campitello - Caprile), prijevoj za vozila | 2046 | ||
| Passo di Valles (Paneveggio - Cencenighe), pješački prijevoj | 2032 | ||
| Rolle Pass (Predazzo - San Martino di Castrozza in Primiero), cestovni prijevoj | 1984 | ||
| Forcella Forada (Caprile - San Vito), prijevoj za vozila | 1975 | ||
| Passo di San Pellegrino (Moena - Cencenighe), manji cestovni prijevoj | 1910 | ||
| Forcella d'Alleghe (Alleghe - Zoldo Glen), pješački prijevoj | 1820 | ||
| Tre Croci Pass (Cortina - Auronzo), cestovni prijevoj | 1808 | ||
| Passo di Costalunga ali Karerpaß (Nova Levante - Vigo di Fassa), cestovni prijevoj | 1753 | ||
| Monte Croce Pass (Innichen in Sexten - Piava in Belluno), cestovni prijevoj | 1638 | ||
| Ampezzo Pass (Toblach - Cortina in Belluno), cestovni prijevoj | 1544 | ||
| Cereda Pass (Primiero - Agordo), prijevoj za vozila | 1372 | ||
| Toblach Pass (Bruneck - Lienz), željeznički prijevoj | 1209 | ||
Dolomiti su poznati po brojnim skijaškim centrima Cortina d'Ampezzo, Madonna di Campiglio, Alta Badia, Falcade koje posjećuju brojni skijaši zimi. Po ljeti Dolomitima krstare brojni planinari, alpinisti, slobodni penjači i paraglideri. Tradicija slobodnog penjanja traje u Dolomitima od 1887. godine, tad se sedamnaestogodišnji Georg Winkler samostalno popeo na jedan od vrhova Torri del Vaiolet (njemački: Vajoletturm).[2]
U prvom se tjednu jula održava godišnja dnevna brdska biciklistička utrka koja se održava kroz sedam planinskih prijevoja Dolomita zvana - Maratona delle Dolomiti(ladinski: Maratona dles Dolomites).
- ↑ „13 new sites have been added to UNESCO’s World Heritage List which lost one site while three were placed on the Danger List”. 28. juna 2009.. (en)
- ↑ Huber, Alex. „The Perfect Perfume”. Rock and Ice Magazine. Arhivirano iz originala na datum 2008-02-15. Pristupljeno 2011-03-28. (en)
- Reinhold Messner e Jakob Tappeiner, Dolomiti: le più belle montagne della terra, Lana, Tappeiner, 2002. ISBN 88-7073-317-3
- Dolomites, Unesco World Heritage, Dolomiti Arhivirano 2021-02-14 na Wayback Machine-u (en)
- 360 degree panorama Dolomites(SiMedia Srl) (en)
- Roger: Walks and Via Ferrata in the Dolomites (CommunityWalk.com) Arhivirano 2018-01-08 na Wayback Machine-u (en)
- Strada delle 52 Gallerie(Eclectica) (en)
- Monte Piana in the Dolomites (Eclectica) (en)
- Via Ferrata Lagazuoi Tunnels (Eclectica) (en)
- Up to the Turquoise Lake(Eclectica) (en)
