Ban
Ban je titula avarskog ili ilirskog porekla korišćena u nekoliko jugoistočnih evropskih zemalja od sedmog do dvadesetog veka.
Smatra se da reč ban potiče od sarmatske reči bajan; ova je titula takođe srodna titulom kan. Reč danas postoji u obliku raznih geografskih pojmova. Postoje i teorije da je reč ilirskog porekla (banius), kako se može naći kod arheoloških ostataka u Bosni. Prema jednoj teoriji, ova titula vodi porekla iz naziv avarskog kagana Bajan.
Upotreba titule
urediNajpre se titula počela koristiti u Hrvatskoj kraljevini. Nakon toga koristila se i u Mađarskoj kraljevini i njenim zavisnim teritorijama u Bosni.
Titula se takođe koristila i u Vlaškoj od 14. veka do 1831. (kada se pripojila većoj boljarskoj oblasti Oltenija), srednjevekovnoj Moldaviji, Srpskoj kraljevini, a nakon toga i u Kraljevini Jugoslaviji između 1929. i 1941. godine. Značenje titule se vremenom promenilo — pozicija bana može se uporediti sa pozicijom namesnika ili vojvode, ali nijedna od njih nije tačan opis istorijske banove. Teritorija pod upravom bana zvala se banat ili banovina.
U srednjem veku ban se pominje u svima pokrajinama srpskog naroda i u Zeti, i u Srbiji, i u Dubrovniku pored Bosne. O tome svedoče i narodne pesme: Neko beše Strahiniću bane, beše bane u malenoj Banjskoj... Ban Uglješa i vojvoda Gojko... Knjige idu od Prizrena grada, pa Požegu banu Milutinu, vako care bane govoraše... U onoga od Zvečana bana... U tamnici bana Zadranina... Sa kćerima bana od Karlovca... Vino pije Dojčin Petar, varadinski ban...
Kraljevina Jugoslavija
urediBan je takođe bila titula pokrajinskih administratora Kraljevine Jugoslavije između 1929. i 1941; svaka se od jugoslovenskih pokrajina zvala banovina. Godine 1939. je ustanovljena i Banovina Hrvatska.
Nasleđe
urediReč ban postoji danas kao deo imena mesta kojim su nekada vladali banovi.
Oblast Banat u Panonskoj niziji između reke Dunav i Tisa (danas u Srbiji, Rumuniji i Mađarskoj) nosi to ime i pored činjenice da nije nikad bio pod vođstvom bana.
Region centralne Hrvatske, južno od Siska, zove se Banovina ili Banija. Moguće je da imena gradova Banja Luka i Banovići (BiH) takođe vode porekla iz reči ban.
Termin ban se danas nalazi i u imenu banski dvor koje često nose sedišta visokih instanci vlasti. U Banskom dvoru u Zagrebu zaseda Vlada Republike Hrvatske, dok je Banski dvor u Banjaluci sedište predsednika Republike Srpske. Zgrada pod imenom „Bela banovina“ u Novom Sadu dom je Skupštini i Izvršnom veću Autonomne Pokrajine Vojvodine.