Ban (título)
| Ban | |
|---|---|
 Praza do Ban de Zagreb | |
| Concesión | 925 – 1918 |
O ban era un título nobiliario en Croacia, atribuído ao gobernador do territorio do Reino de Croacia, que se chamaba banato. Tiñan poderes militares e civís.[1] En 1625, o ban croata pasou a formar parte da Cámara de Magnates de Hungría.[2] O cargo foi abolido en 1918.[1] O título tamén se usa en certas áreas de Hungría e Bosnia.[3] O termo Banato designaba en principio a unha provincia fronteiriza gobernada por un ban.
En Zagreb, atópase o Palacio do Ban, un edificio neobarroco que agora é a sede do goberno da República de Croacia. O seu bombardeo do 7 de outubro de 1991 supuxo un punto de inflexión na desintegración de Iugoslavia. [4]
Etimoloxía
[editar | editar a fonte]A palabra protoeslava tardía *banъ considérase que non é de orixe léxica eslava nativa e xeralmente arguméntase que pode ser un préstamo dunha lingua túrquica, pero tal derivación é moi criticada polos historiadores modernos que máis ben argumentan a orixe de Europa occidental.[5][6]A orixe do título entre os croatas medievais descoñéces e é difícil determinar a fonte exacta e reconstruír a forma primitiva da palabra turca da que se deriva.[7]
Segundo a teoría dominante explícase xeralmente como unha derivación do nome persoal do gobernante Ávaro de Panonia, Bayan, que é unha derivación da raíz proto-turca *bāj- "rico, riqueza"; adoita considerarse un préstamo do iraniano baía (do protoiraní * baga- "deus; señor").
Dentro da teoría altaica, a palabra turca deriva das proto-altaicas *bēǯu "numerosa, grande".[8] O título ban tamén foi derivado do nome Bojan,[9] e tamén se propuxo o iraniano; o dicionario persa-inglés de E. H. Palmer, onde se menciona que o sufixo nominal bàn ou vàn deriva do verbo (que significa "gardar, xestionar"), compoñendo bâgh-ban (xardineiro), der -bân (gardador de portas), nigah-bàn (garda de rexistros), raz-bàn (garda de viñedos), galah-bàn (pastor), kad-bánú (señora; shahbanu) así como o verbo baná (construír), báni ; banná (construtor).;[10][11] o título ba(n)daka (secuaz, servo leal, vasalo real),[12] un epíteto de alto rango na Inscrición de Behistun usado polo rei aqueménida Darío I para os seus xenerais e sátrapas, palabra que tamén podería derivar de shahr-bān (garda da cidade), do antigo persa xšaθrapā(van), rexistrado como xšaçapāvan (𐎧𐏁𐏂𐎱𐎠𐎺𐎠, protector da provincia).[13]
Bans
[editar | editar a fonte]- Conde Josip Jelačić (1801-1859), ban de 1848 a 1859
Notas
[editar | editar a fonte]- ↑ 1,0 1,1 "ban". L'Enciclopèdia.cat. Barcelona: Grup Enciclopèdia Catalana.
- ↑ "Croàcia". L'Enciclopèdia.cat. Barcelona: Grup Enciclopèdia Catalana.
- ↑ Scherer, Anton (1989). Bane und Banate: zur Etymologie d. Namens ; staatsrechtl. Stellung d. kroat. Bans (Banus) vom 10. Jh. bis 1941 ; andere Banate (in Ungarn u. Bosnien) ; Ableitungen in Volks- u. Gelehrtensprachen ; d. Name in d. Toponymik (auch d. Mondes) und im kroatischen, polnischen und rumänischen Geldwesen (en alemán). Graz: Donauschwäbisches Bibliographisches Archiv. p. 15.
- ↑ NYT (1991-10-08). "Yugoslav Planes Attack Croatian Presidential Palace". The New York Times (en inglés). ISSN 0362-4331.
- ↑ Živković 2012, pp. 144, 145.
- ↑ Ančić 2013, p. 178.
- ↑ Matasović 2008, p. 55: U većini je slučajeva vrlo teško utvrditi točan izvor i rekonstruirati praobilk takvih turkijskih riječi iz kojih su nastali npr. stsl. kniga, byserь, hrv. bán, hmềlj, hrền itd." (Na maioría dos casos, é moi difícil determinar a fonte exacta e reconstruír a forma orixinal de tales palabras turcas, por exemplo: kniga, byserь, hrv. bán, hmềlj, hrền itd, etc.)
- ↑ Starostin, Dybo & Mudrak 2003, p. 340.
- ↑ Sakač 1939, pp. 391–394.
- ↑ Marčinko 2000, p. 29.
- ↑ Palmer, Edward Henry; Le Strange, G. (1883). A concise dictionary, English-Persian; together with a simplified grammar of the Persian language. Londres: Trübner & co.
- ↑ Herrenschmidt, Clarisse (15 de decembro de 1988). "Banda". Encyclopædia Iranica. Consultado o 29 de abril de 2015.
- ↑ "Persian Loanwords and Names in Greek – Encyclopaedia Iranica". web.archive.org. 2017-05-17. Archived from the original on 17 de maio de 2017. Consultado o 2022-03-05.
