[go: up one dir, main page]

مواد ڏانھن هلو

الخوارزمي

کليل ڄاڻ چيڪلي، وڪيپيڊيا مان
محمد ابن موسي الخوارزمي
Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī

20هين صدي عيسويءَ جو الخوارزمي جي عڪاسي ڪندڙ ڪاٺ جو تختو
پيدائش 780 عيسوي
خوارزم، عباسي خلافت
وفات 850 عيسوي[1][2] (aged ~70)
بغداد، عباسي خلافت
پيشو بغداد ۾ حڪمت جي بيت، "دارالحڪمه" جو سربراهه (820ع)
علمي خدمتون
دور اسلامي سنهري دور
مُکيه دلچسپي
مُکيه ڪم
  • " الجبر" (820ع)
    • "زِجَ السنڌ والهند" (820ع)
    • "ڪتاب الصورت الارض" (833ع)
مُکيه خيال الجبرا ۽ هندي-عربي عددي سرشتي تي تحقيق
متاثر ماڻهو مصر جو ابو ڪامل[3]

محمد بن موسى الخوارزمي [note 1] (فارسي: محمد بن موسى خوارزمي؛ 780-850ع)، يا صرف "الخوارزمي"، هڪ همہ دان (Polymath) هو، جنهن رياضي، فلڪيات ۽ جاگرافي ۾ عربي ٻوليءَ ۾ تمام گهڻو اثرائتو ڪم ڪيو. سال 820 عيسوي جي آس پاس، هن کي عباسي خلافت جي گاديءَ واري شهر، بغداد ۾ فلڪيات دان ۽ "دارالحڪمه" (House of Wisdom) جو سربراهه مقرر ڪيو ويو.

الجبرا تي سندس مشهور مقالو، سال 813- 833ع جي وچ ۾ مرتب ڪيل مقالو، "الجبر" (The Compendious Book on Calculation by Completion and Balanceing)، لڪير ۽ چوگرد مساواتن جو پهريون منظم حل پيش ڪيو.[6] الجبرا ۾ هن جي ڪاميابين مان هڪ هن جو مظاهرو هو ته چورس کي مڪمل ڪرڻ سان چوٿين مساواتن کي ڪيئن حل ڪيو وڃي، جنهن لاء هن جاميٽري جواز مهيا ڪيو.[7]:14 الخوارزمي پهريون شخص هو جنهن الجبرا کي هڪ آزاد نظم جي طور تي استعمال ڪيو ۽ "گهٽائي" ۽ "توازن" جا طريقا (گهٽايل اصطلاحن جي هڪ مساوات جي ٻئي پاسي منتقلي، يعني، ساڳئي شرطن جي منسوخي. مساوات جا مخالف پاسا)، متعارف ڪرايا،[8] هن کي "الجبرا جو پيءُ يا باني" طور بيان ڪيو ويو آهي. r[9][10][11]r[12][13]

انگريزي اصطلاح الجبرا سندس مٿي ذڪر ڪيل مقالي، "الجبر والمقابله" جي مختصر هٿ جي عنوان مان نڪتل آهي.[14] هن جي نالي سان انگريزي اصطلاحون، الگورزم ۽ الگورٿم کي جنم ڏنو. اسپيني، اطالوي ۽ پرتگالي اصطلاح، الگورتمو (algoritmo) ۽ اسپيني اصطلاح، گوارسمو (guarismo)[15] ۽ پرتگالي اصطلاح، الگارسمو (algarismo)، ٻنهي جي معنيٰ "انگ" آهن.[16]

12هين صدي عيسويءَ ۾ الخوارزمي جي هندستاني رياضي تي لکيل ڪتاب جو لاطيني ٻوليءَ ۾ ترجما، ”زج السنڌ والهند“، جنهن مختلف هندستاني انگن اکرن کي ڪوڊ ڪيو، مغربي دنيا ۾ اعشاريه جي بنياد تي انگن جو نظام متعارف ڪرايو.[17] اهڙي طرح "الجبر" جو لاطيني ۾ ترجمو انگريز اسڪالر، رابرٽ آف چيسٽر سال 1145ع ۾ ڪيو، اها 16هين صدي عيسويء تائين يورپي يونيورسٽين جي پرنسپل رياضي جي درسي ڪتاب طور استعمال ڪيو ويو.[18][19][20][21]

الخوارزمي رومن پوليميٿ، بطليموس جي "جاگرافي"، ٻي صديءَ جي يوناني ٻوليءَ جو مقالو، جنهن ۾ شهرن ۽ علائقن جي ڊگھائي ۽ ويڪرائي ڦاڪن جي فهرست ڏنل آهي، تي نظر ثاني ڪئي.[22] هن اڳتي هلي فلڪيات جي جدولن جو هڪ سيٽ تيار ڪيو ۽ گڏوگڏ اصطرلاب، سج جي گهڙي ۽ ڪئلينڊر جي ڪمن جي باري ۾ لکيو.[23] الخوارزمي ٽرگنوميٽري ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو، درست سائن (Sine) ۽ ڪوسائن (Cosine) جدولن ۽ ٽينجنٽ جي پهرين جدول ٺاهي.

پڻ ڏسو

[سنواريو]

ٻاهريان ڳنڍڻا

[سنواريو]

باب:

حوالا

[سنواريو]
  1. Toomer, Gerald J. (1970–1980). "al-Khuwārizmī, Abu Ja'far Muḥammad ibn Mūsā". in Gillispie, Charles Coulston. Dictionary of Scientific Biography. VII. Scribner. pp. 358–365. ISBN 978-0-684-16966-8. 
  2. Vernet, Juan (1960–2005). "Al-Khwārizmī". in Gibb, H. A. R.; Kramers, J. H.; Lévi-Provençal, E. et al.. The Encyclopaedia of Islam. IV (2nd ed.). Leiden: Brill. pp. 1070–1071. OCLC 399624. 
  3. O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Abū Kāmil Shujā' ibn Aslam" آرڪائيو ڪيا ويا 11 December 2013 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين., MacTutor History of Mathematics archive, University of St Andrews.
  4. Ibn Khaldūn, The Muqaddimah: An introduction to history آرڪائيو ڪيا ويا 17 September 2016 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين., Translated from the Arabic by Franz Rosenthal, New York: Princeton (1958), Chapter VI:19.
  5. Knuth, Donald (1997). "Basic Concepts". The Art of Computer Programming. 1 (3rd ed.). Addison-Wesley. p. 1. ISBN 978-0-201-89683-1. 
  6. Oaks, J. (2009), "Polynomials and Equations in Arabic Algebra", Archive for History of Exact Sciences, 63(2), 169–203.
  7. حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Maher
  8. (Boyer 1991, "The Arabic Hegemony" p. 229) "It is not certain just what the terms al-jabr and muqabalah mean, but the usual interpretation is similar to that implied in the translation above. The word al-jabr presumably meant something like "restoration" or "completion" and seems to refer to the transposition of subtracted terms to the other side of an equation; the word muqabalah is said to refer to "reduction" or "balancing" – that is, the cancellation of like terms on opposite sides of the equation."
  9. Corbin, Henry (1998) (en ۾). The Voyage and the Messenger: Iran and Philosophy. North Atlantic Books. p. 44. ISBN 978-1-55643-269-9. https://books.google.com/books?id=_VF0AgAAQBAJ&pg=PA44. Retrieved 19 October 2020. 
  10. Boyer, Carl B., 1985. A History of Mathematics, p. 252. Princeton University Press. "Diophantus sometimes is called the father of algebra, but this title more appropriately belongs to al-Khowarizmi...", "...the Al-jabr comes closer to the elementary algebra of today than the works of either Diophantus or Brahmagupta..."
  11. Gandz, Solomon, The sources of al-Khwarizmi's algebra, Osiris, i (1936), 263–277, "Al-Khwarizmi's algebra is regarded as the foundation and cornerstone of the sciences. In a sense, al-Khwarizmi is more entitled to be called "the father of algebra" than Diophantus because al-Khwarizmi is the first to teach algebra in an elementary form and for its own sake, Diophantus is primarily concerned with the theory of numbers."
  12. Katz, Victor J.. "Stages in the History of Algebra with Implications for Teaching". VICTOR J.KATZ, University of the District of Columbia Washington DC, USA: 190. https://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/MATH104/20010-11/HistoryOfAlgebra.pdf. Retrieved 7 October 2017. "The first true algebra text which is still extant is the work on al-jabr and al-muqabala by Mohammad ibn Musa al-Khwarizmi, written in Baghdad around 825.". 
  13. Esposito, John L. (6 April 2000) (en ۾). The Oxford History of Islam. Oxford University Press. p. 188. ISBN 978-0-19-988041-6. https://books.google.com/books?id=9HUDXkJIE3EC&pg=PA188. Retrieved 29 September 2020. "Al-Khwarizmi is often considered the founder of algebra, and his name gave rise to the term algorithm." 
  14. Brentjes, Sonja (1 June 2007). "Algebra" (en ۾). Encyclopaedia of Islam, THREE. https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-3/algebra-COM_0030?s.num=11&s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-3&s.q=al+khwarazmi. Retrieved 5 June 2019. 
  15. Knuth, Donald (1979). Algorithms in Modern Mathematics and Computer Science. Springer-Verlag. ISBN 978-0-387-11157-5. http://historical.ncstrl.org/litesite-data/stan/CS-TR-80-786.pdf. 
  16. Gandz, Solomon (1926). "The Origin of the Term "Algebra"". The American Mathematical Monthly 33 (9): 437–440. doi:10.2307/2299605. ISSN 0002-9890. https://www.jstor.org/stable/2299605. 
  17. Struik 1987, p. 93
  18. Philip Khuri Hitti (2002). History of the Arabs. Palgrave Macmillan. pp. 379. ISBN 978-1-137-03982-8. https://books.google.com/books?id=lQbcCwAAQBAJ. 
  19. Fred James Hill, Nicholas Awde (2003). A History of the Islamic World. Hippocrene Books. p. 55. ISBN 978-0-7818-1015-9. https://archive.org/details/isbn_9780781810159. ""The Compendious Book on Calculation by Completion and Balancing" (Hisab al-Jabr wa H-Muqabala) on the development of the subject cannot be underestimated. Translated into Latin during the twelfth century, it remained the principal mathematics textbook in European universities until the sixteenth century" 
  20. Shawn Overbay; Jimmy Schorer; Heather Conger. "Al-Khwarizmi". University of Kentucky. وقت 12 December 2013 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  21. "Islam Spain and the history of technology". وقت 11 October 2018 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 24 January 2018.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  22. van der Waerden, Bartel Leendert (1985). A History of Algebra: From al–Khwarizmi to Emmy Noether. Berlin: Springer-Verlag.
  23. Arndt 1983, p. 669


حوالي جي چڪ: "note" نالي جي حوالن جي لاءِ ٽيگ <ref> آهن، پر لاڳاپيل ٽيگ <references group="note"/> نہ مليو