Vasco da Gama
Il Portugais Vasco da Gama (* ca. 1469 a Sines; † ils 24 da december 1524 a Cochin, India) ha scuvert la via maritima che maina dal Portugal enturn il continent da l’Africa en l’India. En vista a la concurrenza da la Spagna cun las scuvertas da Columbus ed al privel creschent dals Arabs era il Portugal sa preparà durant decennis per far quest viadi. I sa tractava d’avrir territoris enconuschents e nunenconuschents e da segirar qua tras las ritgezzas enormas da l’Africa e da l’India. Vasco da Gama è partì cun sia flottiglia ils 8 da fanadur 1497 ed è stà passa dus onns sin viadi. La scuverta da la via maritima en l’India ha stabilì la ruta sin la quala tut ils bastiments europeics èn navigads en l’Orient Central enfin tar l’avertura dal Chanal da Suez l’onn 1869.
Preparativas dals Portugais avant il viadi da Vasco da Gama
[modifitgar | modifitgar il code]Hendri il Navigatur
[modifitgar | modifitgar il code]L’onn 1415 ha il prinzi Hendri il Navigatur – che n’è dal reminent mai navigà sin la mar malgrà ses titel – fundà in’academia a Sagres, giusum il Portugal. Sin basa da la savida da scienziads giudaics ed arabs vegniva instruì en quella geografia, astronomia e la manipulaziun d’instruments nautics. Lissabon valeva da quel temp bain en l’entira Europa sco center dal commerzi, da navigaziun e da scolaziun, ma quai che nus numnain oz perscrutaziun succediva a Sagres. Là vegnivan rimnads ed evaluads ils roteiros, las chartas nauticas ed ils cudeschs da navigaziun ch’ils navigaturs purtavan a chasa. Sin cartas vegnivan marcads ils puncts marcants, ils funds auts, ils lieus d’ancrar ed autras indicaziuns nauticas. Uschia ha il Portugal creà las premissas per l’avanzament successiv vers il sid. Ils Portugais èn damai daventads aifer paucs decennis ils navigaturs ils pli furbers da tut ils pajais da navigaziun ed els chapivan era da transfurmar lur avantatgs scientifics en success concrets.
Bartolomeo Diaz e Pêro da Covilhã
[modifitgar | modifitgar il code]Regularmain sa mettevan bastiments sin viadi per perscrutar la via maritima enturn l’Africa. Las mirveglias e l’iniziativa dumagnavan la tema ed il snuizi da la mar averta. Ma currents ed orcans incalculabels faschevan adina puspè fin a quests experiments. Successivamain è vegnì cuntanschì Sierra Leone, la Costa d’Aur ed il Camerun e scuvrì la lingia nord-sid da la costa occidentala africana. In punct final provisoric è reussì a Bartolomeo Diaz cura ch’el è navigà l’onn 1488 enturn il Cap da la Buna Speranza. Ma curt suenter ha la squadra spussada e rebella sfurzà el da returnar. Las expediziuns sumegliavan ad in gieu da puzzle d’experimentar e far sbagls. Las conuschientschas acquistadas e las correcturas necessarias han dentant furmà la basa per ulteriuras expediziuns.
A medem temp ha il retg portugais Juan II tramess in’expediziun sut Pêro da Covilhã che discurriva currentamain arab tras l’Europa ed il Proxim Orient directamain a la costa da Malabar en l’India. Là han ils Portugais emprendì a conuscher ritgezzas extraordinarias, il commerzi da spezarias e las citads da Goa, Calif e Cananore. Sinaquai è la scuverta da la via maritima en l’India daventada la finamira centrala da la politica exteriura dal Portugal. Economicamain signifitgava quai da rumper il monopol da commerzi muslim e la posiziun predominanta da Genova e Vaniescha. La finamira politica era da cumbatter ils mohamedans e da suttametter ed explotar novas terras.
La scuverta da la via maritima en l’India
[modifitgar | modifitgar il code]Tgi era Vasco da Gama?
[modifitgar | modifitgar il code]Vasco da Gama è probablamain naschì il 1469 u pauc pli baud a Sines, in pitschen lieu a la costa, situà circa tschient kilometers en il sid da Lissabon. El era il terz figl d’in uffiziant roial, ed i para ch’el haja cuntanschì gia baud in tschert num sco navigatur capavel. Mintga cas è el dà en egl a l’antecessur da retg Emanuel, Juan II, al qual el aveva rendì buns servetschs en las charplinas cun ils Franzos. Quai pudeva esser stà la basa per ina carriera solida da navigatur u ina carriera a la curt. Ma franc n’aveva quai betg tanschì per vegnir numnà cun mo circa 28 onns cumandant da la flotta inda, sper candidats uschè famus sco Bartolomeo Diaz.
Sin questa nominaziun ha Gama reagì da l’entschatta ennà cun grond inschign. L’emprim ha el agì cun reserva, ha proponì ses frar vegl per mantegnair l’ierarchia da famiglia ed ha segirà cun quest gest la solidaritad dal frar. Anc dapli diplomazia ha el demussà cun occupar las posiziuns decisivas sin ils bastiments. El ha recrutà ina gruppa bain maschadada da mariners versads e da giuvens navigaturs cun talents excellents. In dals chapitanis è daventà ses frar pli vegl Paulo da Gama. Per sa far valair visavi mar ed auras e visavi las squadras, per vegnir a fin cun malsognas, cun las ostilitads dals Africans e dals Inds, cun il clima tropic e las intrigas politicas na duvravi dentant betg mo conuschientschas navigatoricas, mabain era la dretga dosa da diplomazia, resolutadad, malignadad, preschientscha, giustia, fidaivladad envers il retg ed in’insistenza che na capitulava gnanc en situaziuns desperadas.
Era las squadras aveva il cumandant tschernì cun grond quità per vegnir a fin cun tut las discordanzas. Ellas sa cumponivan da navigaturs, construiders da velas, lainaris e represchentants da professiuns parentadas, cuschinunzs e schuldada marinara. En sia valisch aveva Vasco da Gama ina brev d’Emanuel I al Somorin, il retg da Calicut, e regals da pauca valur per ils differents prinzis. Ils 8 da fanadur 1497 ha la flottiglia bandunà il port da Rastello sper Lissabon cun 5 bastiments e 100 umens.
Il viadi da scuverta
[modifitgar | modifitgar il code]
Vasco da Gama ha prest furnì la cumprova da ses talent extraordinari e da sia temerariadad passiunada da cuntanscher la finamira senza gronds deturs. El n’è betg sa stortiglià sco ses antecessur lung la costa africana. Dal Cap Verd ha el prendì curs en in artg temerari vers sidvest e sid e percurrì l’Atlantic dals 3 d’avust fin il prim da november sin ina nova ruta directa. Il december è el navigà enturn il Cap da la Buna Speranza ed è arrivà en zonas nunperscrutadas. L’avrigl han els cuntanschì Mombasa. Cun pleds commovents vegn la situaziun descritta en il roteiro: «Ils umens eran grev malsauns ed ils chapitanis maurs als avevan engianà e pruvà d’als carmalar en in latsch.» Ins sto supponer ch’i deva gia grondas ostilitads tranter cristians e muslims indigens ch’èn anc vegnidas intensivadas cun l’arrivada dals Portugais cristians. Ils Arabs avevan perquai tut interess da retegnair ils invasurs. La flotta ha cuntinuà ses viadi enfin a Malindi. Là è Vasco da Gama navigà cun il chapitani arab Ahmed Ibn Majid, in um fitg capavel e loial, en lingia directa sin la mar averta vers Calicut. Ils 20 da matg 1498 han els cuntanschì lur destinaziun. Per l’emprima giada eran bastiments europeics navigads sin la via directa enturn l’Africa en l’India.
Pervi dals vents disfavuraivels è il viadi da return daventà ordvart stentus. Ins na po strusch s’imaginar las painas dals marinaris. Els eran exposts al scorbut senza pudair sa gidar perquai ch’ins saveva anc fitg pauc da questa malsogna sgarschaivla. «Las schunschivas creschivan ad els sur ils dents uschia ch’els na pudevan mangiar nagut pli, lur chommas eran unfladas e lur corp cuvert d’abscess ch’avevan mudregià in um enfin ch’el è mort», uschia statti scrit en il roteiro.[1] Sulettamain sin lur return da l’India en l’Africa èn morts trenta umens en quella maniera. Forsa eran questas painas ina da las raschuns, daco ch’ils Portugais tractavan ils indigens cun tanta brutalitad. Els pativan sezs, daco duevan els schanegiar ils Arabs. Il settember 1499 ha Vasco da Gama cuntanschì il port da Lissabon. Ina gronda part da ses umens, tranter els era ses frar, era dentant morta.
Il merit da Gama è sia navigaziun enturn l’Africa. Qua tras ha el serrà la largia tranter las duas expediziuns da Diaz e Covilhã exequidas en furma d’ina offensiva da zanga. El ha ristgà cun success da navigar en la mar averta ed ha scuvrì tras las rutas directas en l’Atlantic e l’Ocean Indic novas dimensiuns da las vias maritimas. Suenter ses return ha retg Emanuel I accordà a l’erox da la mar ina pensiun statala plitost modesta ed al ha titulà ‹Admiral da las mars indas›. Ma per entant è l’um da 30 onns vegnì tramess en pensiun. Sco quai che Vasco da Gama aveva prendì cun el per ils prinzis esters regals bunmartgads, è era ses retg sa cumportà envers el en moda pauc generusa.
Ulteriurs viadis e carriera politica
[modifitgar | modifitgar il code]Il segund viadi en l’India
[modifitgar | modifitgar il code]Il retg Emanuel I era conscient da l’impurtanza da la scuverta da Gama. Regularmain ha el tramess sin la ruta inda armadas che duevan segirar quella cun basas. Gama, ornà cun il titel da ‹dom›, è vegnì nominà schefcumandant da las armadas. Sin ses cumond è ina flotta da 13 bastiments e 1500 umens partida ils 8 da mars 1500 sut Pedro Álvares Cabral. Cabral è arrivà sco emprim European en la Brasilia ed ha prendì en possess questa terra per il Portugal. Sut João da Nova èn vegnids tramess ulteriurs bastiments en l’Atlantic dal Sid ed en l’India. Ma il monopol commerzial en l’India n’era tuttavia anc betg segirà.
Perquai ha il retg incumbensà Vasco da Gama cun in’acziun pli gronda. Quel è partì ils 10 da favrer 1502 cun 20 bastiments. Sia flotta ha danovamain perscrutà la Brasilia e segirà la costa africana. Sin iniziativa da commerziants muslims che temevan per lur fatschentas, han ils Inds destruì la fatschenta portugaisa a Calicut e mazzà passa 40 Portugais. L’incumbensa da Gama era ussa da finalmain metter sut controlla la costa da Malabar e da far vendetga per ils Portugais mazzads. Il success da quest segund viadi è stà grond per l’admiral. En l’Africa Orientala ha el segirà ils novs territoris ed a la costa da Malabar en l’India ha el medemamain fatg valair senza resguard la pussanza portugaisa. Ma sch’ins guarda pli exactamain, ha ses success gì consequenzas anc pli gravantas. El ha creà las premissas per explotar l’Africa Orientala e las terras enturn l’Ocean Indic en ina moda e maniera ch’ins ha era pli tard strusch pli cuntanschì. Ils onns 1509 e 1511 han ils Portugais conquistà Goa e Malacca cun ina brutalitad incredibla. L’influenza muslima è svanida quasi dal tut.
Vasco da Gama sco viceretg da l’India
[modifitgar | modifitgar il code]
Ma danovamain è la carriera da Gama vegnida interrutta andetgamain suenter ses return. I dat differentas speculaziuns dals cronists. Ils vairs motivs restan zuppads. Malgrà la pensiun respectabla ed ils vasts privilegis para l’inactivitad d’avair tribulà l’erox da la mar. En l’India manavan entant ils viceretgs in regiment crudaivel. Cura ch’Emanuel I è mort ils 13 da december 1521 ha el laschà enavos a ses figl Juan III in’ierta inda totalmain ruinada.
Il nov retg è ussa sa regurdà da l’admiral temerari ma loial, ed al ha clamà per far fin cun la situaziun insupportabla. El ha numnà Vasco da Gama nov viceretg da l’India. Ils 9 d’avrigl 1524 è Gama partì da Lissabon cun 14 bastiments e radund 3000 umens, uffiziants e schuldads. L’admiral ha fatg urden senza remischun en l’India. L’anteriur viceretg è mitschà be a paina da la mort. Da Gama ha mess fin a la corrupziun ed a l’engol da possess statal ed ha relaschà in dretg penal draconic. Vasco da Gama ha lavurà cun engaschament total e senza remischun era envers sasez. L’atun da l’onn 1524 era el gia grev malsaun. Abscess al culiez al impedivan da pledar e dissolvevan ses corp pli e pli. Ils davos dus mais da l’onn ha sia voluntad da fier anc dominà ina giada sur da ses corp spussà e mudregia. Lura è el dà ensemen e mort la vigilgia da Nadal dal 1524 a Cochin en la vegliadetgna da 54 onns. Ses corp giascha oz en la baselgia da la claustra dals Gironimits a Belem sper Lissabon.
Annotaziuns
[modifitgar | modifitgar il code]- ↑ Cf. Alvaro Velho: Roteiro de viagem de Vasco da Gama em MCCCXCVII.
Litteratura
[modifitgar | modifitgar il code]- Gernot Giertz (ed.): Vasco da Gama. Die Entdeckung des Seewegs nach Indien. Ein Augenzeugenbericht 1497–1499. Thienemann, Stuttgart 2002. ISBN 3-522-61070-9
- Fernand Salentiny: Die Gewürzroute. Die Entdeckung des Seewegs nach Asien; Portugals Aufstieg zur ersten europäischen See- und Handelsmacht. DuMont, Köln 1991. ISBN 3-7701-2743-9
- Dierk Suhr: Kleine Geschichte der großen Entdecker. Thorbecke, Ostfildern 2006. ISBN 978-3-7995-0171-2
- Sanjay Subrhamnyam: The Career and Legend of Vasco da Gama, New Delhi e.a. 1997.
Colliaziuns
[modifitgar | modifitgar il code] |
Commons: Vasco da Gama – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio |
