Quatòrdi
 |
Artìcol prinsipal an lenga piemontèisa |
| Version an parlà locaj: Astësan Bielèis Canavzan Langhèt Lissandrin Monfrin Noarèis Valsesian Valsusin | |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì |
|
Quatòrdi o Catòrdi (Quattordio an italian) a l'é un comun dël Piemont ëd 1.587 abitant [1], ant la provinsa ëd Lissandria. Ël pais a resta ai confin con la Provinsa d'Ast, antra le colin-e dël Monfrà e la pian-a lissandrin-a, an sla riva stentrional dël Tani. Ël teritòri a l'é traversà da la dòira Gaminela. Stòria[modìfica | modifiché la sorgiss]An época roman-a d'ambelessì a-i passava la via Fulvia, ch'a mnava da Derthona a Hasta, dont a-i ven ël topònim, da ad quartum decimum, "a la pera miliar ch'a fa quatòrdes" [2]. Ël pais a-i era ancora nen, ma as trovava 'n cip miliar ch'a dasìa indicassion ëd le mija dla strà. Ij prim ansediament abità a nasso a Quatòrdi ant l'Età 'd Mès, ant l'area che ancheuj a ven ciamà la Ròca. La prima sorgiss ch'a na documenta l'esistensa a armonta al 1159 e a l'é n'at ëd l'imperador Federich I Barbarossa ch'a confermava la giurisdission sël pais al vësco d'Ast. Quatòrdi a resta sempre sota l'influensa dla Comun-a d'Ast, che a anfeoda part dël teritòri a le sgnorìe dël pòst (Olivass e Civalié). Për la soa posission, a resta soens implicà ant ij conflit antra le Comun-e d'Ast e 'd Lissandria: dël 1225 a s'arfugio a Quatòrdi j'astesan batù dai lissandrin ant na bataja arcordà dal trovador Folquet ëd Romans. Dël 1357 l'imperador Carl IV ëd Lussemborgh a don-a an feod ël castel e sò teritòri a Oton e Bërnabon Gotoari. Dal 1431 a s'ancamin-a 'l frassionament dël feod antra vàire feodatari, dont as peulo mensioné le famije De Regibus, Bagneul, Guasch, Amedé, Carèt e Colli. Dal Sinchsent a l'ha inissi n'época dramàtica për la region, con guère antra le potense europenghe, invasion ëd j'esércit strangé, pestilense e inondassion. Quatòrdi a l'é sachegià dël 1526 e dël 1527 da le trupe dij mersenari, dël 1642 dai fransèis, dël 1651 da fransèis e savojard, dël 1655 da j'ëspagneuj. Ël pais a passa sota al contròl spagneul fin a l'inissi dël Setsent, quand che an séguit a la guèra 'd sucession ëspagneula e al sucessiv Tratà d'Utrecht, a ven cedù al Ducà 'd Savòja 'd Vitòrio Medeo II, che pòch pì tard, dël 1720, a dven ël Regn ëd Sardëgna. D'apress a l'época dla dominassion fransèisa ëd Napoleon Bon-a-part, dël 1815 Quatòrdi a torna ant ël Regn ëd Sardëgna e a l'é aministrà sota a la Division (peui Provinsa) ëd Lissandria, a la Provinsa (peui Sircondari) ëd Lissandria e al Mandament ëd Flissan. Da j'agn Trenta dël Neuvsent, ël pais a l'é vnù sede ëd vàire fàbriche ch'a produsìo vernis e gav për l'industria viturìstica (la FIAT an particular). Sòn a l'ha atirà neuv abitant e a l'ha fàit nasse la part moderna dël pais, costituìa për bon-a part ëd vilëtte. Aministrassion[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël sìndich a l'é Alessandro Venezia (dal 26/05/2014, scond mandà dal 28/05/2019). Anliure esterne[modìfica | modifiché la sorgiss]Arferiment[modìfica | modifiché la sorgiss]
 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
