dziad
dziad (język polski)
[edytuj]- znaczenia:
rzeczownik, rodzaj męskoosobowy
rzeczownik, rodzaj męskozwierzęcy
- (2.1) pogard. staruch, starszy człowiek
- (2.2) pogard. żebrak, biedak; zob. też dziad w Encyklopedii staropolskiej
- (2.3) reg. łódz. kapuśniak z ziemniakami[3]
- (2.4) pot. rzep łopianu
- (2.5) środ. żegl. fala zalewająca pokład
- odmiana:
- (1.1-2)
przypadek liczba pojedyncza liczba mnoga mianownik dziad dziadowie dopełniacz dziada dziadów celownik dziadowi dziadom biernik dziada dziadów narzędnik dziadem dziadami miejscownik dziadzie dziadach wołacz dziadzie / dziadu dziadowie - (2.1-5)
przypadek liczba pojedyncza liczba mnoga mianownik dziad dziady dopełniacz dziada dziadów celownik dziadowi dziadom biernik dziada dziady narzędnik dziadem dziadami miejscownik dziadzie dziadach wołacz dziadzie dziady
- przykłady:
- (1.1) Synu, twój dziad umarł walcząc za ojczyznę i winien jesteś pamiętać o nim.
- (2.1) Co robisz? — Spieprzaj, dziadu! — mówisz i odpychasz człowieka (…)[4]
- (2.2) A wszyscy piszczą, a narzekają, jak przyjdzie dziadowi co dać abo i drugiemu, ale na gorzałę mają[5].
- (2.3) Matka często gotowała dziada na obiad.
- składnia:
- kolokacje:
- (1.1) dziad ojczysty / macierzysty
- (2.2) dziad proszalny
- synonimy:
- (1.2) przodek, praojciec; książk. antenat, ascendent, wstępny; żart. praszczur
- (2.1) grzyb, reg. śl. chachor
- (2.2) reg. śl. chachor
- (2.4) rzep
- (2.5) dziadek
- antonimy:
- (1.1) wnuk
- hiperonimy:
- (1.1) ascendent
- hiponimy:
- holonimy:
- meronimy:
- wyrazy pokrewne:
- rzecz. dziadostwo n, dziadowanie n, dziadyga mos, dziady lm nmos, dziadzienie n, zdziadzienie n, dziaders mos, dziaderstwo n, dziaderyzm m
- czas. dziadować ndk., dziadzieć ndk., zdziadzieć dk.
- przym. dziadowski
- przysł. dziadowsko
- związki frazeologiczne:
- dziad kalwaryjski • dziada z babą brakuje • lubić jak psy dziada w ciasnej ulicy • z dziada pradziada
- przysłowia: baba o szydle, dziad o mydle • baba swoje, dziad swoje • dziad swoje, baba swoje • kto zacznie z dziadami, pójdzie z torbami • mówił dziad do obrazu, obraz jemu ani razu • na każdem weselu swat, na każdej stypie dziad (sic!); zobacz też: przysłowia o dziadzie
- uwagi:
- tłumaczenia:
- angielski: (1.1) grandfather; (2.1) bungler, duffer, old man; (2.2) beggar
- białoruski: (1.1) дзед m (dzed); (1.2) дзед m (dzed); (2.1) дзед m (dzed); (2.2) дзед m (dzed)
- dolnołużycki: (2.1) źěd m; (2.2) źěd m
- esperanto: (1.1) avo
- interlingua: (2.2) mendico
- rosyjski: (1.1) дед m (ded); (1.2) дед m (ded); (2.1) дед m (ded); (2.2) попрошайка m/ż (poprošajka)
- ukraiński: (1.1) дід m (dìd); (1.2) дід m (dìd); (2.1) дід m (dìd)
- wilamowski: (2.2) batłer m, bātłer m, baotłer m
- źródła:
- ↑
Hasło „dziad” w: Słownik języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN.
- ↑ Stanisław Wędkiewicz, Z polskiej gwary żołnierskiej, „Język Polski” nr 5/1920, s. 154.
- ↑ Danuta Bieńkowska, Marek Cybulski, Elżbieta Umińska-Tytoń, Słownik dwudziestowiecznej Łodzi, WUŁ, Łódź 2007, ISBN 978-83-75-25095-4, s. 193.
- ↑ Adam Mickiewicz, Mikołaj Kołyszko, Dziady część V. Dziady, które nie spieprzają, Wydawnictwo Otwarte, Kraków 2021, ISBN 9788381351362.
- ↑ Władysław Stanisław Reymont, Chłopi, T. 1, Jesień, Wyd. Gebethner i Wolff, Warszawa 1925, s. 33.