Horacy

Horacy

Horacy (łac. Quintus Horatius Flaccus, 65–8 p.n.e.) – rzymski poeta liryczny.

Epody (41–30 p.n.e.)

(łac. Epodes)

• Czy jeżeli ktoś złośliwie mnie napadnie, będę płakał niepomszczony jak chłopiec?
  • An si qui atro dente me petiverit, inulus ut flebo puer? (łac.)
  • Źródło: 6

• (…) jest potworem o wielu głowach.
  • (…) belua multorum est capitum. (łac.)
  • Opis: o rozgniewanym tłumie.
  • Źródło: I, 1, 76

• Szczęśliwy, kto z dala od kłopotów (…) uprawia własnymi wołami ojcowską rolę.
  • Beatus ille qui procul negotiis (…) paterna rura bobus exercet suis. (łac.)
  • Źródło: 2, 1
  • Zobacz też: szczęście

• W zestawieniu z zyskiem nie ma znaczenia szczery charakter ubogiego.
  • Contra lucrum nil valere candidum pauperis tandum. (łac.)
  • Źródło: XI

Listy

(łac. Epistulae)

• Czym nasiąknie świeży dzban, tym długo pachnie.
  • Quo semel est imbuta recens, servabit odorem testa diu. (łac.)
  • Opis: pol. odpowiednik: czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci.
  • Źródło: I, 2, 69–70

• Jeśli masz zdrów żołądek i lędźwie, i nogi,
  To i cóż ci dać mogą by skarby królewskie?
  • Źródło: I. 12, 5.

• Niczemu się nie dziwić jest prawie jedyną rzeczą, która może uczynić szczęśliwym i zachować w tym stanie.
  • Nihil mirari prope res una quae possit facere et servare beatum. (łac.)
  • Źródło: I. 6, 1.

• Niezgodna zgoda.
  • Concordia discors. (łac.)
  • Znaczenie: rozbieżna jednomyślność.
  • Źródło: I, 12, 19.

• Niebo, a nie duszę zmieniają ci, co żeglują po morzach.
  • Caelum non animum mutant, qui trans mare currunt. (łac.)
  • Źródło: I, 11

• O naśladowcy, trzodo niewolników!
  • O imitatores, servum pecus! (łac.)
  • Źródło: I, XIX, 19

• O wełnę kozią [się spierać].
  • De lana caprina. (łac.)
  • Znaczenie: kłócić się o byle co, o błahostkę.
  • Źródło: I, 15, 18

• Odważ się być mądrym.
  • Sapere aude. (łac.)
  • Znaczenie: miej swoje zdanie.
  • Źródło: I, II, 40

• Podbita Grecja podbiła groźnego najeźdźcę.
  • Graecia capta ferum victorem cepit. (łac.)
  • Źródło: II, 1, 156

• Połowę dzieła wykonał, kto je rozpoczął.
  • Opis: parafraza greckiego aforyzmu „początek – połową wszystkiego”, przypisywanego Pitagorasowi.
  • Źródło: I, 2, 40

• [Spór] o kozią wełnę.
  • De lana caprina. (łac.)
  • Znaczenie: spór o błahostkę.
  • Źródło: I, 18, 15

• Śmierć kresem ostatnim i wszystkiego.
  • Mors ultima linea rerum est. (łac.)
  • Źródło: I, 16

• W Akademosa gajach poszukiwać prawdy.
  • Atque inter silvas Academii quaerere verum. (łac.)
  • Źródło: II, 1, 45, tłum. Stefan Gołębiowski

List do Pizonów (Sztuka poetycka)

(łac. Ars poetica)

• A w końcu ryba.
  • Desinat in piscem. (łac.)
  • Znaczenie: coś niezgodnego ze wcześniejszą zapowiedzią.
  • Źródło: 4

• Czasami i zacny Homer zdrzemnie się.
  • Aliquando bonus dormitat Homerus. (łac.)
  • Znaczenie: i geniusz czasem nie ma natchnienia.
  • Źródło: 19

• Dotychczas spór jest przed sądem.
  • Adhuc sub iudice lis est. (łac.)
  • Znaczenie: spór jest dotąd nie rozstrzygnięty.
  • Źródło: 78

• Gdy naśladujesz, uważaj, abyś nie zabrnął w jakiś zaułek, z którego jedynym wyjściem byłoby złamanie reguł sztuki i wywołanie niesmaku.
  • Nec desilies imitator in artum,
    unde pedem proferre pudor vetet aut operis lex. (łac.)
  • Źródło: 134, 135

• Góry się rozstępują, rodzi się śmieszna mysz.
  • Źródło: Stanisław Kalinkowski, Aurea dicta. Złote słowa. Słynne łacińskie sentencje, przysłowia i powiedzenia, Veda, Warszawa 2001, ISBN 8385584498, s. 175.
  • Parturient montes, nascetur ridiculus mus. (łac.)
  • Opis: o nieudolnych poetach, obiecujących wielkie dzieła.
    • Źródło: 1, 139, tłum. Stefan Gołębiowski

• Jesteśmy skazani na śmierć i my, i wszystko, co nasze.
  • Debemur morti nos nostraque. (łac.)
  • Źródło: 68

• Kiedy staram się być zwięzłym, staję się niezrozumiały.
  • Źródło: Stanisław Kalinkowski, Aurea dicta…, op. cit., s. 34.
  • Brevis esse laboro, obscurus fio. (łac.)
    • Źródło: 25–26

• [Nawet] dziesięć razy powtórzone [jeszcze] się spodoba.
  • Inne tłumaczenie: Powtórz dziesięć razy, a spodoba się.
  • Deciens repetita placebit. (łac.)
  • Źródło: 365

• Nie bądź jak wierny tłumacz, nie staraj się przekładać słowo w słowo.
  • Nec verbo verbum curabis reddere fidus interpres. (łac.)
  • Źródło: 133, 134

• Od jaja.
  • Ab ovo. (łac.)
  • Źródło: 147

• Poeci pragną przynosić pożytek albo przyjemność.
  • Aut prodesse volunt, aut delectare poetae. (łac.)
  • Źródło: 333

• Rzeczy powtórzone podobają się.
  • Inne tłumaczenie: Dwa razy powtórzone podoba się.
  • Źródło: Stanisław Kalinkowski, Aurea dicta…, op. cit., s. 32.
  • Bis repetita placent. (łac.)
    • Źródło: 365 (parafraza)

• Zwodzą nas pozory prawdy.
  • Decipimur specie recti. (łac.)
  • Źródło: 25

Pieśni

 Poniżej znajdują się wybrane cytaty, więcej znajdziesz w osobnym haśle Pieśni.

(łac. Carmina; inaczej Ody, łac. Odes)

• Bądź mądra, nalej wina.
  • Sapias, vina liques (łac.)
  • Źródło: I, 11

• Chwytaj dzień.
  • Źródło: Stanisław Kalinkowski, Aurea dicta. Złote słowa. Słynne łacińskie sentencje, przysłowia i powiedzenia, Veda, Warszawa 2001, s. 38.
  • Carpe diem quam minimum credula postero. (łac.)
    • Źródło: Carmina, księga I, pieśń 11.
  • Wariant: Używaj dnia, jak najmniej ufając przyszłości.
    • Źródło: Mała księga cytatów, red. Halina Lipiec, STON I, Radom 1994, s. 29.
  • Wariant:
    Więc łap dzień każdy, a nie wierz ni trochę
    W złudnej przyszłości obietnice płoche.
    • Źródło: Ad Leuconoen, w: Henryk Sienkiewicz, Pisma zapomniane i niewydane, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów – Warszawa – Kraków 1922, s. 468.

• Kara o kulawej nodze.
  • Pede poena claudo. (łac.)
  • Opis: używane jako przestroga o nieuchronności kary; nierychliwa, ale niechybna.
  • Źródło: III, 2

Satyry

Saturae, 1577

(łac. Satirae)

• O tobie mowa (w bajce).
  • Inne tłumaczenie: O tobie mówi bajka [pod zmienionym imieniem].
  • De te fabula narratur. (łac.)
  • Źródło: I, 1, 69

• Od jajka aż do jabłek.
  • Ab ovo usque ad mala. (łac.)
  • Opis: w starożytnym Rzymie jedzenie zaczynało się od jaj, a kończyło na jabłkach.
  • Znaczenie: od początku aż do końca.
  • Źródło: I, 3, 6
  • Zobacz też: od jaja

• Mędrzec, sobie pan prawdziwy,
  Co depce swoje żądze, odrzuca zaszczyty,
  Sam dla siebie całością, jak kula wymierną.
  Nie ma gdzie słabizny, o którą zaczepia
  Zła Fortuna, co bije zawdy we wadliwe…
  • Źródło: II, 7, 83.

Inne

A B C Ć D E F G H I J K L Ł M N O Ó P Q R S Ś T U V W X Y Z Ź Ż

B

• Biada przemocy, gdy w Boga godzi.

C

• Chciwemu wiecznie mało.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał Krzysztof Nowak, Warszawa 1998.

• Choćbyś naturę widłami wypędzał, ona i tak powróci.

• Choćbyś się pysznił swym bogactwem, nie zmieni to twojej wartości, nie uczyni cię lepszym.
  • Źródło: Nic, co ludzkie… Aforyzmy, sentencje i przysłowia, oprac. Henryk Jurand, LSW, 1982, s. 81.

• Ci, którzy płyną za morze, zmieniają tylko klimat, nie usposobienie.
  • Coelum, non animum mutant, qui trans mare currunt.
  • Inne tłumaczenie: Jadąc za morze, zmieniamy klimat, nie siebie.
  • Źródło: Czesław Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 50.

• Ciesz się ze swego losu.

• Cóż po bogactwie, jeśli używać się wzbraniasz.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, op. cit.

• Czas biegnie zazdrosny o słowa.

• Czas nie zając, nie ucieknie.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, op. cit.

D

• Dla ludzi nic nie jest trudne.
  • Nil mortalibus ardui est. (łac.)

• Do nieba powrót odwlekaj.

• Dzielność prawdziwa, jeśli hańby przeżyła ohydę, męstwa nie wróci.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, op. cit.

G

• Głupi po szkodzie głupim zostanie.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, op. cit.

• Głupotą sięgamy samego nieba.
  • Caelum ipsum petimus stuititia (łac.)

• Gniew jest chwilowym szaleństwem.

J

• Jak dłuży się noc, kiedy zawodzi kochanka.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, op. cit.

• Jest miara we wszystkim, są w końcu pewne granice.

• Jesteśmy okłamywani pozorami prawdy.

• Jeśli niebo się zwali, i nieulękłego przywalą ruiny.

• Jeśli żyjesz w dostatku, nie pożądaj więcej.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, op. cit.

K

• Klin klinem – niezawodny, jedyny lek miłosny.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, op. cit.

• Kocioł garnkowi przygania, a sam smoli.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, op. cit.

• Komu podoba się los innego, nie dziwne, że nienawistny własny.
  • Cui placet alterius, sua nimirum est odio sors. (łac.)
  • Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 58.

• Korzystaj z dnia. Jutro jeszcze dniem nie jest.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, op. cit.

• Księżyc niejedną lśni twarzą.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, op. cit.

• Kto dobrą myślą w dniu dzisiejszym żyje, ten nie zabiega o jutro łaskawsze.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, op. cit.

• Kto losowi zawierzył, jakby złu but włożył.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, op. cit.
  • Zobacz też: los

• Kto obmawia przyjaciela, kto go nie broni wobec oskarżeń innych, kto cieszy się z wyśmiewań ludzkich i łowi plotki gadułów, kto potrafi zmyślać rzeczy nie widziane, a nie potrafi zmilczeć zawierzonej tajemnicy, jest czarnym charakterem, tego wystrzegaj się, Rzymianinie!
  • Absentem, quo rodit amicum, qui non defendit alio culpante, solutos qui capiat risus hominum famamque dicacis, fingere qui non visa potest, comissa tacere qui nequit, hic niger est, hunc tu, Romane caveto! (łac.)
  • Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 8, 9.

• Kto ocala kogoś wbrew jego woli, to tak, jakby go zabijał.

• Kto uczciwy i skromny, każdemu życzliwy.

L

• Los na każdego z podziemnej urny wypadnie

• Ludzie prawi nienawidzą występku przez umiłowanie cnoty.
  • Źródło: Przykazania etyki prawniczej: księga myśli, norm i rycin, oprac. Roman Tokarczyk, wyd. Wolters Kluwer Polska, s. 50.

M

• Miej odwagę być mądry.
  • Sapere aude. (łac.)
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, op. cit.

• Miło poszaleć w porę.
  • Źródło: Księga toastów i humoru biesiadnego, wybór i oprac. Leszek Bubel, wyd. „Zamek”, Warszawa 1995, s. 147.

• Miłość zna dwie choroby: wojnę i pokój.

• Mnie, Apollinie, niechaj żywą malwy,
  Oliwki lekkie,
  Spraw, niech się cieszę tym co mam. Niech
  Zdrowie
  Zawsze mi służy, niech myśl się nie łamie.
  Starość, gdy przyjdzie, niech będzie łagodna
  I pełna pieśni.
  • Źródło: O co poeta prosi Apollina, przeł. Zygmunt Kubiak

N

• Na cóż srebro i złoto, na cóż skarby w ziemi zagrzebane ukradkiem i z trwogą strzeżone.

• Na zaniedbanym polu wyrasta chwast, który trzeba wypalić.
  • Neglectis urenda filix innascitur agris. (łac.)
  • Zobacz też: chwast, pole

• Naga prawda.
  • Nuda veritas. (łac.)

• Największa jest miłość matki, druga – psa, trzecia – kochanki.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, op. cit.

• Natura nie daje ludziom niczego bez trudu.

• Nauka męstwu siły dodaje.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, op. cit.

• Nawet wilk czy lew pożera obcych, swoich oszczędza.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, op. cit.

• Nic nie jest dane ludziom bez trudów.

• Nie czekaj jutra, dziś miej na względzie.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, op. cit.

• Nie lada gnębi mnie troska, abym mógł odwiedzić dalekie źródła i czerpać wskazania szczęśliwego życia.
  • At mihi cura non mediocris inest, fontes ut adire remotas atque haurire quaem vitae praecepta beatae. (łac.)
  • Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 30.

• Nie można być szczęśliwym pod każdym względem.

• Nie należy rozpaczać.
  • Nil desperandum. (łac.)

• Nie tonie pomimo przeciwnych losów.
  • Adversis rerum immersabilis undis. (łac.)
  • Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 16.

• Nie weźmiesz na ząb kury, gdy pawia podadzą.

• Nie wszystek umrę.
  • Non omnis moriar. (łac.)

• Nie zawsze chmury niosą ulewę.

• Nie znoś drewna do lasu.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, op. cit.

• Niebotyczna wieża gwałtowniej upada.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, op. cit.

• Nieszczęściem jest być przyłapanym.
  • Deprendi miserum est.
  • Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 66.

• Nigdy nie odpędzisz psa od tłustej skórki.
  • Canis a corio nunquam absterrebitur uncto. (łac.)
  • Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 42.

O

• Od żartu krok tylko do waśni i gniewu.

• Opanuj się.
  • Compesce mentem. (łac.)
  • Źródło: Czesław Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 51.

• Osładzaj gorycz twoją wewnętrzną swoim uśmiechem.

• Ośmiel się być mądrym.

P

• Pamiętaj i w nieszczęściu zachowaj spokój umysłu.
  • Aequam memento rebus in arduis servare mentem. (łac.)
  • Inne tłumaczenie: Pamiętaj o zachowaniu równowagi w trudnych chwilach.
  • Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 17.

• Pogardzam nieoświeconym tłumem i trzymam się (od niego) z dala.
  • Odi profanum vulgus et arceo. (łac.)
  • Zobacz też: tłum

• Poznaj obyczaje innych, a nie będzie nienawiści.
  • Amici mores noveris, non oderis. (łac.)
  • Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 20.

• Prawego, niezachwianego męża nie zwiedzie żaden tyran w przemocy ani tłum w gwałtach bezprawia.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, op. cit.

• Próżno w winie albo we śnie szukasz ucieczki.

• Przyjemne z pożytecznym łączyć.
  • Utile dulci miscere. (łac.)

• Przysięgać na słowa nauczyciela.
  • Iurare in verba magistri. (łac.)

S

• Sen tłumi miłosne zapały.

• Słowo dowcipne lepiej wiele rzeczy rozstrzyga niż poważne.

• Słowo raz wypowiedziane nie powraca.

• Słuszne jest wybaczyć winy proszącemu o przebaczenie.
  • Aequum est peccatis veniam poscentem reddere rursus. (łac.)
  • Źródło: Gawędy I, 74

• Stara miłość nie rdzewieje.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, op. cit.

T

• Ten, który odkłada godzinę swego nawrócenia, podobny jest wieśniakowi, który czeka, aż cała rzeka przepłynie. Lecz ona płynie i będzie płynąć bez końca.
  • Źródło: Marta Żurawiecka, Z księdzem Twardowskim 2014, Wyd. Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, Sandomierz 2013, s. 166.
  • Zobacz też: nawrócenie

• Ten zdobył uznanie wszystkich, kto połączył przyjemne z pożytecznym.
  • Omne tulit punctum qui miscuit utile dulci. (łac.)

• Teraz trzeba pić.
  • Nunc est bibendum. (łac.)

W

• W końcu nie wszyscy podziwiają i lubią to samo.
  • Denique non omnes eadem mirantur amantque. (łac.)

• W miłości to nie jest nieszczęście – raz wojna, raz pokój.

• Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu
  strzelający nad ogrom królewskich piramid
  nie naruszą go deszcze gryzące nie zburzy
  oszalały Akwilon oszczędzi go nawet
  • Źródło: pieśń III, 30, (Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu)

• W zbytku upadek.

• We wszystkim zachowaj umiar.
  • Est modus in rebus. (łac.)

• Wilk atakuje zębami, byk rogiem.
  • Dente lupus, cornu taurus petit. (łac.)
  • Źródło: Ecloga II, I, 52

• Wlej cokolwiek w nieczysty garnek, a skwaśnieje.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, op. cit.

• Wszyscy zmierzamy do tego samego kresu.

• Wzgardliwym zębem.
  • Dente superbo. (łac.)
  • Znaczenie: z lekceważeniem.
  • Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 65.

Z

• Za wszystkie głupstwa królów płacą ich narody.

Ż

• Żeby was nie uwiodły zaszczyty.

• Życie nie dało niczego śmiertelnym bez wielkiej pracy.

O Horacym

• A ze swych ostatnich utworów Horacy był dumny. Dał temu wyraz w ostatniej pieśni zbiorku:
  Pomnik zbudowałem trwalszy od spiżu i wyższy od królewskich grobowców, piramid. Nie zniszczy go ani deszcz, ani wicher, ani też nieskończony ciąg lat i czas wiecznie uciekający. Nie wszystek umrę; wielka część mej osobowości umknie bogini śmierci. Wciąż jednakowo żywy będę rósł sławą u potomnych, dopóki na Kapitol wstępował będzie kapłan z milczącą dziewicą, westalką.
  Mylił się Horacy. Jego wielkość okazała się jeszcze trwalsza. Nie ma już kapłanów rzymskich bóstw i nie ma westalek. Ale pieśni poety wciąż żyją. Czytają je nad Tybrem i nad Wisłą, nad Wołgą i nad Missisipi, nad Tamizą i nad Amazonką – wszędzie, gdzie sięga europejska kultura. Albowiem wiotka i nieuchwytna tkanka słów jest trwalsza od spiżu, potężniejsza od mocarstw.
  • Autor: Aleksander Krawczuk, Cesarz August, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1990, ISBN 8304035243, s. 201–202.