Zuzela
52°41′48″N 22°14′20″E/52,696667 22,238889| wieś | |
 Muzeum lat dziecięcych Stefana Wyszyńskiego | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna |
86 |
| Kod pocztowy |
07-322[4] |
| Tablice rejestracyjne |
WOR |
| SIMC |
0402980[5] |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie gminy Nur  | |
| 52°41′48″N 22°14′20″E/52,696667 22,238889[1]
| |
Zuzela – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie ostrowskim, w gminie Nur[5][6].
Wieś duchowna położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie nurskim ziemi nurskiej województwa mazowieckiego[7]. W latach 1975−1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa łomżyńskiego.
Obok miejscowości przepływa rzeczka Pukawka, dopływ Bugu.
Miejscowość jest siedzibą parafii rzymskokatolickiej Przemienienia Pańskiego, należącej do metropolii białostockiej, diecezji łomżyńskiej, dekanatu Czyżew.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Historia miejscowości
[edytuj | edytuj kod]Znaleziska archeologiczne świadczą o zasiedleniu tej ziemi w czasie neolitu. Inne z wczesnego średniowiecza mogą wskazywać, iż miejscowa ludność zajmowała się prymitywnym hutnictwem. Pośrednio mówi o tym również nazwa miejscowości, która według językoznawców powstała od słowa żużel/zuzel[potrzebny przypis].
Wieś wzmiankowana w najstarszym inwentarzu dóbr biskupstwa płockiego. Pierwszy zapis- Zorzola pochodzi z 1161 roku. Wtedy to Henryk, książę mazowiecki nadał ją klasztorowi Kanoników Regularnych z Czerwińska. Kolejne wzmianki pochodzą z 1203 (Svssola) i 1240 (Suzola). W tym czasie notuje się tu istnienie kościoła[8].
W roku 1254 dalej należy do opactwa kanoników w Czerwińsku. W XIV wieku po najazdach Jaćwingów i Litwinów ponownie zwrócona temu klasztorowi. Podlegała opiece kasztelanii w Kamieńczyku, zwanego wtedy Kamieńcem. W nieznanym czasie obdarzona rzekomo prawami miejskimi. Do roku 1796 w posiadaniu klasztoru czerwińskiego[9].
Po III rozbiorze Zuzela wraz z całą ziemią nurską znalazła się w granicach tzw. Prus Nowowschodnich. W roku 1797 dobra zakonne zostały odebrane przez państwo pruskie. Jednak miejscowi proboszczowie do roku 1865 posiadali własne grunty.
- Liczba domów i mieszkańców wioski w XIX i XX w.:
- 1817 − 13 domów i 93 mieszkańców
- 1827 − 13 domów i 90 mieszkańców
- 1891 − 32 domy i 306 mieszkańców
- 1906 − 44 domy i ponad 400 mieszkańców
- 1921 − 59 domów i ponad 355 mieszkańców
W ostatnich latach XIX wieku powstała w Zuzeli szkoła powszechna. W okresie międzywojennym działał tu sklep spożywczy należący do J. Rutkowskiego[8].
Historia kościoła
[edytuj | edytuj kod]Pierwszy kościół powstał w Zuzeli na początku XIII w. Jednak po najazdach Jaćwingów i Litwinów wieś przestała istnieć[8].
W 1406 r. wzmiankowany kościół św. Mikołaja. W 1448 roku biskup płocki Paweł Giżycki odnowił parafię, a uposażył opat zakonny Rafał[9]. Parafia obejmowała obszar z obu stron rzeki Bug. W roku 1449 część ziem parafii znalazła się w obrębie nowo utworzonej w Zarębach Kościelnych[8].
Kościół pw. św. Trójcy wzmiankowany w roku 1480. Kościół pw. św. Trójcy i św. Leonarda wymieniany w 1609 r., kolejny, drewniany wzniesiony w 1726 r. z inicjatywy Jana Słomczewskiego kanonika regularnego, konsekrowany w roku 1792. W 1726 roku powstał drewniany kościół pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego[9].
Do plebana należała pewna grupa chłopów. Według danych z 1802 roku chłopami plebańskimi byli: Jan Gałązka, Szymon Jarząbek, Paweł Pruszyński, Wawrzyniec Rybaczek, Kazimierz Borkowski[8].
Obecny kościół neogotycki wzniesiony w latach 1908-1913. W roku 1944 kościół uległ częściowemu zniszczeniu. Odbudowany w kilku etapach do 1967 r. Do najcenniejszego wyposażenia wnętrza kościoła należy renesansowy kielich z 1642 r., późnorenesansowy, srebrny krzyż ołtarzowy z 1604 r., rokokowa monstrancja i gwiazda orderowa z XVIII w. oraz ornat zdobiony kolumną wykonaną z brokatu aksamitnego z XVI w.[9]
Podczas Mszy św. dziękczynnej w kościele pw. Przemienienia Pańskiego w Zuzeli, w niedzielę 12 września 2021 r., bp Janusz Stepnowski, ordynariusz diecezji łomżyńskiej, ogłosił ustanowienie tegoż kościoła sanktuarium bł. Stefana Wyszyńskiego.
Obiekty zabytkowe
[edytuj | edytuj kod]- zespół sakralny kościoła parafialnego pw. Przemienienia Pańskiego wzniesiony w latach 1908−1913 według projektu Józefa Piusa Dziekońskiego
- drewniana dzwonnica z 1. ćw. XX w.
- rzymskokatolicki cmentarz parafialny z licznymi grobowcami pochodzącymi z końca XIX w., m.in.: Tomasza Kaczorowskiego z 1865 r., Błażeja Godlewskiego z 1865 r., Jedlińskich z 1893 r.
- budynek drewniany szkoły powszechnej istniejący już w 1900, do której później uczęszczał pochodzący z Zuzeli kardynał Stefan Wyszyński. Obecnie mieści się w nim muzeum poświęcone bł. kardynałowi Wyszyńskiemu[8].
Urodzeni w Zuzeli
[edytuj | edytuj kod]- Jan Jórczak (1905–1983) – szewc, działacz komunistyczny i związkowy
- Janina Miłosz, z domu Dłuska (1909−1986) − filmowczyni i pierwsza żona Czesława Miłosza[10]
- Andrzej Sidor (1933-2016) – lekarz i polityk
- Stefan Wyszyński (1901−1981) − arcybiskup, metropolita warszawsko-gnieźnieński, kardynał, prymas Polski, ogłoszony błogosławionym, w dniu 12 września 2021 roku.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 162440
- ↑ Wieś Zuzela w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2017-11-27], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2019-10-22].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1616 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 3.
- ↑ a b c d e f Plan odnowy miejscowości Zuzela, Uchwała Nr 1/08 Rady Gminy Nur z dnia 19 stycznia 2008 r.
- ↑ a b c d Katalog zabytków sztuki, Województwo łomżyńskie, Pod redakcją M. Kałamajskiej-Saeed, Ciechanowiec, Zambrów, Wysokie Mazowieckie i okolice, PAN Instytut Sztuki, Warszawa 1986, str. 105-106
- ↑ Andrzej Franaszek: Miłosz. Biografia. Kraków: Znak, 2011, s. 272. ISBN 978-83-240-1614-3.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zuzel, w dok. Zuzola, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 679.
- Zuzela na stronie UG
