Stoła
 Stoła przepływająca przez Sowice (2021) | |
| Kontynent | |
|---|---|
| Państwo | |
| Województwo | |
| Rzeka | |
| Długość | 25 km |
| Powierzchnia zlewni |
337 km² |
| Źródło | |
| Miejsce | Tarnowskie Góry-Bobrowniki Śląskie |
| Współrzędne | |
| Ujście | |
| Recypient | Mała Panew |
| Miejsce | |
| Współrzędne | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego  | |
Stoła – druga co do wielkości (po Małej Panwi) rzeka powiatu tarnogórskiego. Ma zlewnię o powierzchni 237 km² i długość ok. 25 km. Jej źródło znajduje się w Bobrownikach Śląskich – dzielnicy Tarnowskich Gór w okolicy ulicy Puszkina. Stamtąd korytem częściowo krytym płynie do Lasowic i opływając miasto, przez Sowice i Strzybnicę. Następnie wije się przez Boruszowice, Brynek, Tworóg, Koty i w Potępie wpada do Małej Panwi.
W 2. poł. XVIII i w 1. poł. XIX w. na biegu Stoły znajdowało się kilka stawów, z których woda napędzała kuźnice, tartaki i młyny na terenie Lasowic, Sowic, Puferek, Repecka i Piasecznej. Przed regulacją była rzeką bardzo kapryśną, wahania jej wodostanu wynosiły 2–3 m. Jednak z powodu wybudowania Głębokiej Sztolni „Fryderyk” oraz uruchomienia wydajnych ujęć wody, obecnie jest znacznie spłycona i jej poziom utrzymuje się na poziomie 20–50 cm[1].
Zanieczyszczenie Stoły było bardzo duże: czystość jej wód oceniało się na pozaklasową. Dziś dzięki licznym akcjom udało się oczyścić rzekę. Obok oczyszczalni w Lasowicach i Kotach ma powstać trzecia w Strzybnicy.
Według badań stanu ekologicznego wód Stoły w latach 2015 i 2016 był on słaby (IV klasa jakości), o czym zadecydował głównie stan bezkręgowców bentosowych w dolnym odcinku i fitobentosu w górnym, choć stan tego ostatniego w dolnym odcinku był dobry. Przekroczone były ówczesne kryteria stanu dobrego pod względem zanieczyszczenia zawiesiną, BZT, ChZT nadmanganianiowego. Przekroczone były również ówczesne normy stanu dobrego dla azotu i fosforu. Woda jest zasolona (na dolnym odcinku przewodność elektrolityczna wyniosła 905 μS/cm). Stoła należy do kilku rzek w Polsce, w których stwierdzono przekroczenia norm dla zawartości talu (podobnie jak Mała Panew), fluorków i nonylofenoli (w tym przypadku w 2016 zanotowano najwyższy wynik wśród wszystkich badanych rzek). Przekroczone są również normy dla kilku innych substancji, które są stosunkowo często spotykane w polskich rzekach (kadmu, ołowiu, rtęci, heptachloru, WWA, fluorantenu, bromowanych difenyloeterów)[2].
Obecnie planuje się budowę ścieżki rowerowej wzdłuż całej długości rzeki, w tym celu poszerzane jest koryto rzeki, oraz niwelowane jest strome zejście.
Wzdłuż północnego brzegu Stoły biegł słynny szlak solny.
Aż do końca XVI wieku rzekę nazywano Rybną, słynęła bowiem z wielkiej obfitości ryb i ich wyjątkowo wielkich okazów[3]. Do dawnych osobliwości Stoły należały także, wedle miejscowych przekazów, czarne kurki wodne (prawdopodobnie łyski lub kokoszki) oraz orzech wodny – roślina, która rodzi jadalne i bardzo smaczne, czarne, z czterema rogami orzechy nieco większe od orzechów laskowych.
Dopływy Stoły wymieniając od górnego biegu rzeki to: Pniowiec, Graniczna Woda, Kanar (z Brzeźnicą), Blaszynówka, Bielawa, Dębnica i Potok Leśny.
Do Stoły zalicza się również rzekę w pobliżu dzielnicy Strzybnica, która może być też nazywana rzeką Kanar.
Nazwę Stoła zatwierdzono urzędowo w 1951 roku, zmieniając niemieckie nazwy Stola (Stollenwasser)[4].
Od wielu lat koryto Stoły na odcinku od Bobrownik Śląskich do Śródmieścia-Centrum jest wyschnięte. Natomiast od Śródmieścia-Centrum do Lasowic jej korytem płyną głównie ścieki komunalne.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Tadeusz B. Hadaś, Przyroda i jej przemiany w dziejach Tarnowskich Gór, [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 711–712, ISBN 83-911508-3-6.
- ↑ Ocena stanu jednolitych części wód rzek i zbiorników zaporowych w latach 2011–2016 [xls], Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (pol.).
- ↑ Zarys dziejów Rybnej. W: Kamil Łysik: Pałac w Rybnej i jego właściciele. Tarnowskie Góry: Pałac w Rybnej – instytucja kultury miasta Tarnowskie Góry, 2017, s. 14. ISBN 978-83-61458-11-1.
- ↑ Zarządzenie nr 115 Prezesa Rady Ministrów z dnia 1 czerwca 1951 r. (M.P. z 1951 r. nr 62, poz. 825, s. 814).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Stoła, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 363.
| źródła, cieki i zbiorniki wodne | |
|---|---|
| obszary chronione | |
| parki |
