Staroleśny Szczyt
 Widok ze Sławkowskiego Szczytu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Położenie | |
| Pasmo | |
| Wysokość |
2489 m n.p.m. |
| Wybitność |
294 m |
| Pierwsze wejście |
1892 |
Położenie na mapie Tatr  | |
Położenie na mapie Karpat  | |
 49°10′17,3″N 20°09′19,3″E/49,171472 20,155361
| |
Staroleśny Szczyt (także krótko Staroleśna, dawniej również Staroleśniański Szczyt, słow. Bradavica, niem. Warze, węg. Bibircs) – wybitny czterowierzchołkowy szczyt Tatr Wysokich, położony na terenie Słowacji, w bocznej grani odchodzącej na południowy wschód od grani głównej w zwornikowym szczycie Mała Wysoka (Východná Vysoká). Wznosi się na wysokość 2489 m n.p.m.[1] (według wcześniejszych pomiarów 2492 lub 2476 m[2]).
Nietypowy wierzchołek
[edytuj | edytuj kod]Kulminację Staroleśnego Szczytu tworzą dwie pary turni, układające się w dwa bloki szczytowe, oddzielone znacznym wcięciem Klimkowych Wrótek (2454 m). Zachodnia, niższa para turni to charakterystyczny dla wyglądu masywu i niemal monolityczny blok szczytowy o kierunku północny zachód – południowy wschód, który tworzą Pawłowa Turnia (2473 m, położona najbardziej na zachód, ściślej północny zachód) i Kwietnikowa Turnia (2476 m). Druga para turni leży od nich na wschód i tworzy drugi, mniej lity blok o kierunku wschód-zachód, układający się z poprzednim w rodzaj skośnej litery „T” (jako „noga” owej litery). Tę drugą parę stanowią Klimkowa Turnia (2489 m) i Tajbrowa Turnia (2489 m, położona najbardziej na wschód), upamiętniające Klimka Bachledę i Jana Bachledę Tajbra, pierwszych zdobywców szczytu. Za najwyższy i główny wierzchołek masywu uważa się Klimkową Turnię, ale najnowsze pomiary lidarowe sugerują, że minimalnie wyższa od niej może być Tajbrowa Turnia[1].
W Staroleśnym Szczycie zbiegają się trzy granie, przy czym zwornik znajduje się w zachodnim bloku szczytowym, w pobliżu Kwietnikowej Turni[1].
Granie
[edytuj | edytuj kod](Nazwy polskie i słowackie oraz układ terenu według dwóch głównych źródeł, zob. przypis[3]
W odcinku grani bocznej łączącym Małą Wysoką i Staroleśny Szczyt, oddzielone od niego Zwodną Ławką (Zvodná lávka), znajdują się (licząc kolejno od tego ostatniego) Zwalista Turnia (Westerov štít) i Baniasta Turnia (Kupola). Grań ta rozdziela dwie doliny walne: położoną na północ i północny wschód Staroleśną (Veľká Studená dolina) oraz Wielicką (Velická dolina).
W Kwietnikowej Turni dotychczasowa grań dzieli się na dwa ramiona:
- krótsze, skierowane na południowy wschód i tworzące Granaty Wielickie (Granátové veže), rozpoczynające się za Kwietnikową Przełączką szczytem Rogatej Turni,
- oraz znacznie dłuższe i silniej rozczłonkowane ramię skierowane na wschód, na które składają się (wyliczając od szczytu na wschód):
- Nowoleśna Grań (słowackie Skrinica, Skrinicový hrebeň), z Warzęchowymi Turniami i innymi szczytami, m.in. Skrajną Nowoleśną Turnią (Východná Slavkovská veža), aż do Sławkowskiej Przełęczy,
- Sławkowską Grań (słow. Vareškový hrebeň), ze szczytami m.in. Sławkowską Kopą (Slavkovská kopa)
- oraz Sławkowski Szczyt (Slavkovský štít).
We wschodniej grani najbliższym szczytem jest Zadnia Warzęchowa Turnia, oddzielona od Tajbrowej Turni Staroleśną Szczerbiną. W grani opadającej na Staroleśną Szczerbinę wyróżniają się od szczytu kolejno:
- Staroleśne Wrótka (Starolesnianska bránka),
- Staroleśna Kopa (Starolesnianska kopa),
- Wyżnia Staroleśna Szczerbina (Vyšná Starolesnianska štrbina),
- Staroleśna Igła (Ihla v Skriniciach).
Opisane dwa ramiona obejmują niewielką Dolinę Sławkowską (Slavkovská dolina), opadającą ku południowemu zachodowi.
Podsypana piargami ściana Staroleśnego Szczytu od strony Doliny Staroleśnej ma wysokość około 400 m i znana jest z lawin kamiennych.
Taternictwo
[edytuj | edytuj kod]Staroleśny Szczyt należy do Wielkiej Korony Tatr[4].
- Pierwsze odnotowane wejścia turystyczne: 14 sierpnia 1892 r. – Kazimierz Tetmajer, Tadeusz Boy-Żeleński, Edward Koelichen, Jan Koelichen, Franciszek Krzyształowicz i przewodnicy Klemens Bachleda, Jan Bachleda Tajber, Józef Haziak i Jan Obrochta Tomkowy. Klemens Bachleda w pojedynkę przed wszystkimi przepatrzył i pokonał końcowy odcinek drogi, a potem dopiero wprowadził resztę zespołu. Weszli tylko na Klimkową Turnię i Tajbrową Turnię[a].
- Pierwsze odnotowane wejście na Kwietnikową Turnię: 11 lipca 1896 r. – Aemilius Hacker (przy okazji trzeciego w ogóle wejścia na główny szczyt).
- Pierwsze odnotowane wejście na Pawłową Turnię: 17 lipca 1896 r. – Paul Habel, Johannes Müller oraz przewodnicy Johann Breuer i Pavel Čižák (przy okazji czwartego w ogóle wejścia na główny szczyt).
- Pierwsze wejście zimowe: 15 lutego 1906 r. – Ernst Dubke, Alfred Martin i dwaj przewodnicy, Johann Breuer i Johann Franz (senior), przy czym weszli na wszystkie cztery kulminacje[5].
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Nazwa szczytu i leżącej poniżej jego ścian doliny pochodzi od spiskiej wsi Stara Leśna. W polskim piśmiennictwie pojawiła się od 1878 r. w różnych formach: Staroleśna, Staroleśniański Wirch, Staroleśnicka Turnia i in. Słowacka nazwa szczytu oznacza brodawkę i jest tłumaczeniem nazwy węgierskiej i niemieckiej. Dawniej Staroleśny Szczyt był nazywany Wysoką – stąd nazwa niższej od niej, nieodległej Małej Wysokiej[b].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Zwięzła notatka z tej wycieczki w „Kurierze Zakopiańskim”, nr 7 z 21 sierpnia 1892, zatytułowana Wycieczka na Staroleśną, jest jedynym znanym opisem taternickim autorstwa Tetmajera. [Za:] Józef Nyka: Tatry Słowackie,... wydanie IV, 2002 (zob. bibliografia), na str. 164 zacytowano całą notatkę (nieobecną w następnych wydaniach).
- ↑ Józef Nyka w swoim przewodniku podaje w wątpliwość, by Staroleśny Szczyt nazywano niegdyś „Wysoką”. Według niego nazwa Małej Wysokiej jest pochodzenia ludowego. Zob. bibliografia, Józef Nyka: Tatry Słowackie..., wyd. IV, 2002, słowniczek, hasło „Mała Wysoka”, s. 361.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Úrad geodézie, kartografie a katastra Slovenskej republiky, Produkty leteckého laserového skenovania.
- ↑ Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 1995 i reprint 2004 (wersja internetowa zob. Linki zewnętrzne). ISBN 83-7104-009-1.
- ↑ Nazwy polskie i słowackie według przewodnika Witolda H. Paryskiego, tom XIII, zob. bibliografia; Układ terenu według tegoż przewodnika i atlasu Tatry i Podtatrze, Atlas Satelitarny 1:15 000, Geosystems, strony 123 i 141, zob. bibliografia).
- ↑ Andrzej Marcisz, Wielka Korona Tatr. Przewodnik wspinaczkowy po 14 ośmiotysięcznikach tatrzańskich, Gliwice: wyd. Helion, 2020, ISBN 978-83-283-5985-7.
- ↑ Witold Henryk Paryski: Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki. Część XIII. Litworowy Szczyt – Staroleśna Szczerbina. Warszawa: Sport i Turystyka, 1967.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Witold Henryk Paryski: Tatry Wysokie, przewodnik taternicki, tom XIII. Warszawa: Sport i Turystyka, reprint Sklep Podróżnika, 1967, reprint 1993.
- Józef Nyka: Tatry Słowackie, przewodnik turystyczny. Wyd. 4. Latchorzew: Wydawnictwo Trawers, 2002. ISBN 83-915859-0-5.
- Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 1995 i reprint 2004 (wersja internetowa zob. Linki zewnętrzne). ISBN 83-7104-009-1.
- Grzegorz Barczyk, Ryszard Jakubowski (red.), Adam Piechowski, Grażyna Żurawska: Bedeker tatrzański. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000. ISBN 83-01-13184-5.
- Jarosław Januszewski, Grzegorz Głazek, Witold Fedorowicz-Jackowski: Tatry i Podtatrze. Atlas Satelitarny 1:15 000. Warszawa: Geosystems Polska, 2005. ISBN 83-909352-2-8.
- Tomasz Nodzyński, Marta Cobel-Tokarska: Tatry Wysokie i Bielskie: polskie i słowackie. Warszawa: ExpressMap, 2007. ISBN 978-83-60120-88-0.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Internetowa Wielka encyklopedia tatrzańska, hasło Staroleśny Szczyt, według: Zofia i Witold H. Paryscy: Wielka encyklopedia tatrzańska (dostęp 2010-04-16).