Sabazjos
| bóg wszechmocnych sił przyrody | |
 Srebrna plakietka wotywna z wyobrażeniem Sabazjosa z wężami (znalezisko z Belintasz, VI–V wiek p.n.e.) | |
| Występowanie | |
|---|---|
| Przydomek |
Hypsistos |
| Atrybuty | |
| Teren kultu | |
| Rodzina | |
| Ojciec | |
| Matka | |
Sabazjos, Sabasios (gr. Σαβάζιος, łac. Sabazius) – chtoniczne bóstwo synkretyczne świata starożytnego, pochodzenia frygijskiego; znane w wierzeniach Traków, czczone w starożytnej Grecji i Rzymie.
Kult jego najwcześniej rozwinięty był w Tracji (szczególną cześć odbierał na ziemiach Bessów), gdzie podobnie jak potem we Frygii uważano go za bóstwo sił natury, roślinności, upraw (rolnictwa) i lecznictwa (medycyny)[1]. Miał też przynosić pomoc w nieszczęściu i przy porodzie[2]. W późniejszym czasie Tracy uważali go (podobnie jak Dionizosa) za jedno z wcieleń niezwykle popularnego bóstwa, zwanego Herosem (inaczej Jeźdźca trackiego), co odzwierciedlało ich religijne przekonanie, iż wszystkie bóstwa męskie mają cechy konnych myśliwych[3].
Obrzędy kultu Sabazjosa miały charakter orgiastyczny (m.in. wykonywany taniec sikinnis), a poświęconym mu zwierzęciem był wąż, odgrywający istotną rolę w misteriach ku czci bóstwa. W V w. p.n.e. przeniesiony z Tracji kult przyjął się w Grecji, gdzie bóstwo to utożsamiono z Dionizosem-Zagreusem[4] – skąd następnie przeniknął do Rzymu, gdzie Sabazjosa łączono z Jowiszem[5].
W wierzeniach Traków był synem Zbelsurda i Bendidy. Włączony do mitologii greckiej miał być synem Persefony i Zeusa, który spłodził go przyjąwszy postać węża; on sam również często przyjmował postać tego stworzenia odgrywającego rolę w jego obrzędach[6]. W ikonografii przedstawiano go jako brodatego mężczyznę w czapce frygijskiej. Poza wężami do jego zwierzęcych atrybutów należały jaszczurki, żółwie, żaby, a także szyszka pinii. W grecko-rzymskim ceremoniale kultowym charakterystycznym elementem była prawa dłoń wzniesiona w geście błogosławieństwa.
W synkretyzmie okresu hellenistycznego i cesarstwa rzymskiego utożsamiano go z wieloma bóstwami, m.in. z bogiem Żydów (na podstawie imiennego podobieństwa Kyrios Sabaoth z Septuaginty), kreując judeopogańskie bóstwo nazywane niekiedy Theos Hypsistos (Θεος Ὕψιστος, dosł. „Bóg Najwyższy”). Z misteriami Sabazjosa łączą się ścienne malowidła zachowane w komorze Wincencjusza znajdującej się w obrębie rzymskich katakumb Pretekstata[7].
W wierzeniach grecko-rzymskich nie jest znany żaden poświęcony mu mit[2], nawet o charakterze ezoterycznym[6].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Георги Батаклиев: Антична митология. Справочник. София: Изд. Петър Берон, 1989.
- ↑ a b Lucyna Stankiewicz: Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Ossolineum, 2008, s. 322.
- ↑ Według Iwana Wenedikowa i Iwana Marazowa (Thracian Legends. Sofia: Sofia Press, 1976, s. 28, 62).
- ↑ Por. Александър Фол: Тракийският Дионис. Книга първа: Загрей. София: УИ Св. Климент Охридски, 1991.
- ↑ Bogowie, demony, herosi. Leksykon (opr. zbiorowe). Kraków: Instytut Wydawniczy Znak, 1998, s. 334.
- ↑ a b Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Ossolineum, 1990, s. 316.
- ↑ Marcel Simon: Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa I-IV w. Warszawa: PIW, 1981, s. 454.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Ossolineum, 1990
- Andrzej M. Kempiński: Słownik mitologii ludów indoeuropejskich. Poznań: SAWW, 1993
- Maciej Popko: Religie starożytnej Anatolii. Warszawa: Iskry, 1980
- Maciej Popko: Wierzenia ludów starożytnej Azji Mniejszej. Warszawa: MAW, 1989