[go: up one dir, main page]
Przejdź do zawartości

S-56 (1939)

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
S-56
Ilustracja
S-56 jako pomnik we Władywostoku
Klasa

okręt podwodny

Typ

S serii IX-bis

Historia
Stocznia

nr 194 im. Marty, Leningrad/
nr 202 im. Woroszyłowa, Władywostok

Położenie stępki

24 listopada 1936

Wodowanie

25 grudnia 1939

 Marynarka Wojenna ZSRR
Nazwa

S-56
PZS-55 (od 1955)
ZAS-8 (od 1957)
UTS-14 (od 1964)

Wejście do służby

31 października 1941

Los okrętu

pomnik we Władywostoku

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność
• na powierzchni
• w zanurzeniu


837 t
1090 t

Długość

77,7 m

Szerokość

6,4 m

Zanurzenie

4 m

Zanurzenie testowe

80 m

Zanurzenie maksymalne

100 m

Prędkość
• na powierzchni
• w zanurzeniu


19,5 w.
8,7 w.

Uzbrojenie
1 działo kal. 100 mm
1 działo plot. kal. 45 mm
2 karabiny maszynowe
Wyrzutnie torpedowe

6 kal. 533 mm (4 dziobowe, 2 rufowe)

Załoga

46 osób

Multimedia w Wikimedia Commons

S-56 (ros. С-56) – radziecki okręt podwodny z okresu II wojny światowej i powojennego, należący do typu S serii IX-bis. Za zasługi wojenne odznaczony Orderem Czerwonego Sztandaru i obdarzony mianem okrętu gwardyjskiego.

Jego budowę rozpoczęto w 1936 roku w Leningradzie, a zakończono w 1941 roku we Władywostoku. Na przełomie 1942 i 1943 roku, wraz z trzema innymi okrętami typu S, przepłynął przez Pacyfik i Kanał Panamski do Murmańska. Uczestniczył w działaniach wojennych w Arktyce, zatapiając dwa niemieckie statki i dwa okręty[a]. W latach 50. powrócił do Władywostoku. Po wycofaniu z czynnej służby był używany jako jednostka pomocnicza, a od 1975 roku pełni funkcję pomnika i muzeum, jako jedyny zachowany okręt swojego typu.

Budowa

[edytuj | edytuj kod]

W kwietniu 1933 roku przedstawiciele dowództwa marynarki wojennej ZSRR złożyli w niemieckim przedsiębiorstwie stoczniowym Deschimag zamówienie na projekt okrętu podwodnego[1], będącego rozwinięciem E-1 zbudowanego dla Hiszpanii na podstawie planów opracowanych przez biuro konstrukcyjne Ingenieurskantoor voor Scheepsbouw, z którym już wcześniej współpracowali radzieccy inżynierowie[2]. Po rozpoczęciu w radzieckich stoczniach budowy trzech pierwszych jednostek według niemieckich planów i częściowo z niemieckim wyposażeniem, oznaczonych jako seria IX, dokonano modyfikacji projektu, uwzględniając w nim jak największą liczbę podzespołów produkcji krajowej, by uniknąć drogiego i niepewnego importu. Okręty te określono jako serię IX-bis, zewnętrznie różniły się od poprzedników między innymi brakiem osłony działa pokładowego[3][4].

Jednym z okrętów serii IX-bis był S-56, którego stępkę położono w stoczni nr 194 im. A. Marty w Leningradzie 24 listopada 1936 roku[5] (numer stoczniowy 405[6]). Następnie znajdujący się na pochylni kadłub został rozmontowany na sekcje i przewieziony koleją do stoczni nr 202 im. Woroszyłowa we Władywostoku (Dalzawod). Tam, po ponownym zmontowaniu został zwodowany 25 grudnia 1939 roku[7]. Prace wykończeniowe trwały niemal dwa lata, zakończono je 20 października 1941 roku, a ostatniego dnia tegoż miesiąca okręt formalnie wszedł w skład Floty Oceanu Spokojnego[8], jako jednostka wydzielonego dywizjonu szkolnego okrętów podwodnych stacjonującego we Władywostoku[9]. Dowódcą został mianowany kapitan III rangi (odpowiednik komandora podporucznika) Grigorij Szczedrin[10].

Opis konstrukcji

[edytuj | edytuj kod]

Jak wszystkie jednostki serii IX-bis, S-56 był półtorakadłubowym okrętem podwodnym, o nitowanym w większości kadłubie naciskotrwałym i spawanym kadłubie lekkim[5]. Przy długości całkowitej 77,7 m i szerokości maksymalnej 6,4 m, wyporność normalna nawodna wynosiła 837 ton, podwodna 1090 ton metrycznych, średnie zanurzenie w położeniu nawodnym 4 m[11]. Na napęd dieselelektryczny składały się dwa czterosuwowe, ośmiocylindrowe silniki wysokoprężne typu 1D, wyprodukowanych w zakładach w Kołomnie, o mocy maksymalnej po 2000 KM każdy przy 470 obrotach na minutę, oraz dwa silniki elektryczne PG 72/35, produkcji leningradzkich zakładów Elektrosiła, o mocy po 550 KM przy 275 obrotach na minutę[12]. Bateria akumulatorów liczyła 124 ogniwa w dwóch grupach[11]. Prędkość maksymalna w położeniu nawodnym wynosiła 19,5 węzła, w zanurzeniu 8,7 węzła, ekonomiczna odpowiednio 10 oraz 2,9 węzła. Maksymalny zasięg pływania: nawodny 8200 mil morskich, podwodny 139 mil morskich. Autonomiczność określona była na 30 dób[11], maksymalny czas nieprzerwanego przebywania w zanurzeniu na 72 godziny[12]. W okresie II wojny światowej załoga liczyła zwykle do 46 osób: ośmiu oficerów, 16 podoficerów i 22 marynarzy[13].

Główne uzbrojenie okrętu stanowiło sześć wyrzutni torpedowych kal. 533 mm: cztery dziobowe i dwie rufowe, z zapasem 12 torped (sześciu w wyrzutniach i sześciu zapasowych). Stosowane były torpedy różnych typów: między innymi 53-27, 53-38, 53-39 (parogazowe) oraz ET-80 (elektryczna)[14]. Strzał torpedowy był możliwy z głębokości do 15–17 metrów, a po powojennej modernizacji do 30 metrów[15]. S-56 jako jedyny okręt swojego typu spośród służących we Flocie Północnej nie otrzymał przed zakończeniem II wojny światowej urządzeń umożliwiających zautomatyzowane strzelanie salwy torpedowej z wyrzutni dziobowych z interwałem czasowym[16]. Uzbrojenie artyleryjskie stanowiły: działo B-24-PŁ kal. 100 mm, z zapasem 200 pocisków, na pokładzie przed kioskiem; półautomatyczna armata przeciwlotnicza 21-K kal. 45 mm, z zapasem 500 pocisków, w tylnej części kiosku, oraz dwa karabiny maszynowe[11][17].

Przebieg służby

[edytuj | edytuj kod]
Włączenie do Floty Północnej

W chwili agresji niemieckiej na ZSRR we Flocie Północnej nie było ani jednego okrętu typu S. Dopiero we wrześniu 1941 roku wzmocniły ją dwa pierwsze, które przepłynęły z Bałtyku przez Kanał Białomorsko-Bałtycki[18]. W 1942 roku, wobec strat poniesionych przez siły podwodne Floty Północnej, zapadła decyzja o przesunięciu ze składu Floty Oceanu Spokojnego do Floty Północnej czterech dalszych jednostek tego typu: S-51, S-54, S-55 i S-56[19], oraz dwóch należących do typu Ł (jedna z tych ostatnich została 11 października zatopiona przez japoński okręt podwodny)[9]. S-56 został wcześniej skierowany do stoczni na remont gwarancyjny[10]. Rejs rozpoczął się 5 października 1942 roku we Władywostoku[6], a jego trasa wiodła przez Pacyfik i Kanał Panamski na Ocean Atlantycki. Tam trafił na dwa silne sztormy, a odniesione uszkodzenia spowodowały konieczność jego zadokowania w Rosyth. Po zakończeniu remontu skierował się w dalszą drogę i wpłynął do bazy Floty Północnej w Polarnym w pobliżu Murmańska 8 marca 1943 roku[10].

Pierwszy patrol bojowy

Włączony wraz z czterema siostrzanymi jednostkami do 5. dywizjonu okrętów podwodnych Brygady Okrętów Podwodnych Floty Północnej[20] S-56, dowodzony przez kapitana Szczedrina, rozpoczął swój pierwszy patrol bojowy na wodach arktycznych 31 marca 1943 roku w rejon Tanafjordu[21]. 6 kwietnia wysadził na norweskim brzegu grupę zwiadowców, a 10 kwietnia przeprowadził pierwszy atak torpedowy na wykryty niemiecki konwój przybrzeżny[10]. Wystrzelone z dystansu 15 kabli torpedy zostały jednak wymanewrowane przez nieprzyjacielskie jednostki, a eskorta konwoju przeprowadziła równie nieskuteczny kontratak[21]. Cztery dni później S-56 odnotował kolejny nieskuteczny atak na konwój: obie wystrzelone z odległości 12 kabli z rufowych wyrzutni torpedy chybiły celu, a następnie radziecki okręt uchylił się od kontrataku niemieckich ścigaczy okrętów podwodnych[22]. Bliskie wybuchy bomb głębinowych bądź uderzenie w dno spowodowały jednak rozszczelnienie jednego ze zbiorników paliwa, które wyciekając pozostawiało wyraźny ślad na powierzchni morza, zdradzając pozycję jednostki. W związku z tym dowództwo odwołało S-56 z patrolu i nakazało powrót do bazy, do której dotarł 19 kwietnia[23].

Drugi patrol

Na swój drugi patrol w tym samym rejonie Szczedrin wypłynął 14 maja, dwa dni później przybywając na wyznaczoną pozycję[22]. Rankiem 17 maja przeprowadził atak na wykryty konwój, płynący na wschód wzdłuż norweskiego brzegu. Z czterech torped, wystrzelonych „wachlarzem” z dziobowych wyrzutni z dystansu około 10 kabli, jedna trafiła zbiornikowiec „Eurostadt” (1118 BRT), przewożący produkty naftowe, które zapaliły się, powodując rychłe zatonięcie statku; druga wbiła się w burtę transportowca „Wartheland” (3678 BRT) nie eksplodując, zaś dwie kolejne eksplodowały przedwcześnie bądź chybiły[21]. Niemieckie eskortowce przeprowadziły trwający około sześciu godzin kontratak, zrzucając bezskutecznie nie mniej niż 60 bomb głębinowych[22]. Salwa wystrzelona przez S-56 17 maja 1943 roku okazała się być jedyną w dziejach radzieckiej floty podwodnej w II wojnie światowej, podczas której jednocześnie trafione zostały dwa cele (chociaż z powodu niesprawności torpedy, jeden z nich uniknął znaczniejszych uszkodzeń)[16]. Patrol zakończył się 29 maja[21].

Trzeci patrol

Trzeci patrol bojowy S-56 odbył się od 11 do 21 lipca 1943 roku w rejonie Przylądka Północnego[21]. W nocy z 16 na 17 lipca Szczedrin wykrył zespół niemieckich okrętów minowych i przeprowadził skuteczny atak z niewielkiej odległości. Trafiony dwoma torpedami trałowiec M-346 zatonął wraz z 32 członkami załogi[22]. Pozostałe dwie torpedy chybiły pomocniczy stawiacz min „Ostmark” (adaptowany zdobyczny, ex-francuski prom „Côte d'Argent”)[24]. Radziecki okręt oddalił się z miejsca ataku nie atakowany przez pozostałe jednostki przeciwnika[22]. 19 lipca Szczedrin przeprowadził kolejny atak, wystrzeliwując w dwóch salwach cztery torpedy w kierunku wykrytego konwoju, kierując się w złych warunkach pogodowych wskazaniami szumonamierników. Pomimo tych trudności, jedna z torped trafiła w pomocniczy dozorowiec NKi-09 (uzbrojony trawler „Alane”[21]), zatapiając go wraz z 21 marynarzami[22]. 21 lipca okręt powrócił do bazy w Polarnym, unikając wpadnięcia w drodze na pływającą minę[22]. Zatopienie w jednym rejsie bojowym dwóch nieprzyjacielskich okrętów, co było zdarzeniem unikalnym we Flocie Północnej, przyniosło Szczedrinowi odznaczenie Orderem Czerwonego Sztandaru, który wręczył mu osobiście wizytujący S-56 dowódca floty, wiceadmirał Arsenij Gołowko[24]. Do końca roku okręt przechodził remont, w trakcie którego otrzymał między innymi nową stację hydrolokacyjną[22].

S-56 eksponowany we Władywostoku
Czwarty patrol

Kolejny, czwarty rejs bojowy S-56 rozpoczął się 18 stycznia 1944 roku[22]. 20 stycznia okręt przeprowadził nieudany atak na niemiecki konwój[25]. Dwa dni później Szczedrin wykrył następny konwój, ale atak okazał się niemożliwy ze względu na sztormową pogodę[26]. Po południu 28 stycznia S-56 wystrzelił dwie torpedy z dystansu 6 kabli w kierunku niemieckiego transportowca „Heinrich Schulte” (5056 BRT), płynącego pod balastem w konwoju kierującym się wzdłuż brzegu norweskiego na zachód. Okazały się celne i atakowany statek zatonął wraz z dwoma marynarzami[22]. Patrol zakończył się 4 lutego[26], a 31 marca 1944 roku okręt został uhonorowany Orderem Czerwonego Sztandaru (ros. Ordien Krasnogo Znamieni)[27], jako jedna z sześciu jednostek swojego typu[4].

Piąty patrol

Piąty patrol nowego „krasnoznamiennego” okrętu Floty Północnej rozpoczął się wieczorem 20 lutego 1944 roku[25]. Po zajęciu wyznaczonej pozycji S-56 natrafił na silny sztorm, który spowodował nieznaczne, ale niemożliwe do usunięcia w morzu uszkodzenie lewej śruby napędowej[22]. 26 lutego okręt znalazł się w pobliżu trasy alianckiego konwoju JW-57, płynącego do Murmańska i Szczedrin podjął decyzję o przeczekaniu w głębinie, by nie narażać się na omyłkowy atak jednostek eskorty[26]. Dwa dni później zauważono w pobliżu niezidentyfikowany okręt podwodny, lecz dowódca S-56 zrezygnował z ataku, podejrzewając, że jest to okręt radziecki bądź sojuszniczy[28]. 4 marca, w trakcie ładowania akumulatorów na powierzchni, S-56 natknął się nagle na silnie chroniony konwój przeciwnika. Po alarmowym zanurzeniu, znalazł się w środku nieprzyjacielskiego szyku. Aby nie narażać się na staranowanie przez płynące nad nim jednostki, Szczedrin postanowił przeprowadzić atak z wyrzutni rufowych bez użycia peryskopu, z głębokości 25 metrów, znacznie przekraczającej dopuszczalną maksymalną głębokość strzału torpedowego[29]. W efekcie jedna z torped chybiła, a druga uwięzła w wyrzutni[25]. Próba natychmiastowego usunięcia zaklinowanej torpedy przez zwiększenie ciśnienia powietrza w rufowym przedziale torpedowym spowodowała przegłębienie na dziób i niekontrolowane zanurzanie się okrętu. Dowódcy udało się opanować opadanie, zanim S-56 znalazł się poniżej głębokości zgniecenia, ale w trakcie wynurzania okręt wyskoczył na powierzchnię, w pobliżu poszukujących go niemieckich eskortowców[29]. Kolejne alarmowe zanurzenie uchroniło go przed staranowaniem, lecz przez następne godziny ścigacze zrzuciły w rejonie przebywania zanurzonego S-56 około 170 bomb głębinowych[25]. Bliskie eksplozje spowodowały szereg uszkodzeń na okręcie, w tym rozszczelnienie kadłuba lekkiego i zniszczenie większości przyrządów nawigacyjnych w kiosku[29]. Powrót do bazy nastąpił 7 marca[28], a kapitan Szczedrin został wkrótce odznaczony Orderem Nachimowa II klasy[29].

Szósty patrol

W drugiej połowie miesiąca okręt został odstawiony na remont, a w trakcie próbnego rejsu w kwietniu uszkodzeniu uległ kompresor lewoburtowego zbiornika balastowego, co przedłużyło pobyt w stoczni do maja[28]. 16 maja S-56 rozpoczął szósty rejs bojowy[25]. Trwał on do 31 maja i przeszedł bez kontaktu z przeciwnikiem, był za to naznaczony złą pogodą w rejonie patrolowania i problemami technicznymi: uszkodzeniu uległ jeden z peryskopów, kłopoty sprawiały również zużyte akumulatory[29], a 30 maja zerwała się głowica jednego z cylindrów prawego diesla[28].

Siódmy patrol

Patrol rozpoczął się 11 czerwca, a następnego dnia okręt dotarł na pozycję wyczekiwania w rejonie przylądka Nordkinn[28]. 15 czerwca Szczedrin wykrył niemiecki konwój, składający się z dziewięciu transportowców w silnej eskorcie. Zbliżywszy się na odległość 7 kabli, wystrzelił salwę czterech torped w kierunku słabo widocznych w gęstej mgle celów[30]. Gdy po kilku minutach i usłyszeniu czterech eksplozji wznowił obserwację przez peryskop, stwierdził obecność na powierzchni tonącego rufą torpedowca i płynącego powoli, prawdopodobnie uszkodzonego statku. W rzeczywistości atak był nieudany, a torpedy najprawdopodobniej wybuchły po minięciu celów. W gęstej mgle Niemcy nie zarejestrowali tego zdarzenia i nie poszukiwali nieprzyjacielskiego okrętu podwodnego[28]. Ten sam konwój był kilka godzin później atakowany, również nieskutecznie, przez inną radziecką jednostkę, M-200[31]. 20 czerwca wystąpiła awaria lewego zaworu wydechowego silników wysokoprężnych, co zmusiło dowódcę do przyspieszenia powrotu do portu, gdzie S-56 dopłynął dwa dni później, po czym trafił do stoczni[28].

S-56 na radzieckim znaczku pocztowym
Ósmy patrol i losy do zakończenia II wojny światowej

Na ósmy, ostatni już wojenny patrol, Szczedrin wyprowadził swój okręt 16 września, ponownie w rejon przylądka Nordkinn[28]. 24 września zaatakował czterotorpedową salwą wykryty nieduży konwój, ale płynące w nim jednostki zdążyły wykonać unik, a niemiecka eskorta przystąpiła do równie bezskutecznego kontrataku[25], zgłosiła jednak prawdopodobne uszkodzenie nieprzyjacielskiego okrętu podwodnego na podstawie zauważonych na powierzchni morza plam paliwa. To skłoniło niemieckie dowództwo do wysłania w rejon patrolowania S-56 dwóch trałowców: M-31 i M-251. 26 września Szczedrin zaobserwował je przez peryskop i dwukrotnie atakował, chybiając celu[32]. Niemcy przystąpili do poszukiwania nieprzyjaciela, zrzucając w ciągu kilku kolejnych godzin 33 bomby głębinowe[28]. Wieczorem tego dnia, po uchyleniu się od ataków, S-56 skierował się w drogę powrotną do bazy, którą osiągnął 27 września[32]. Tam okręt trafił do stoczni na remont połączony z wymianą zużytych mechanizmów, który trwał do grudnia 1944 roku[28]. Za wojenną służbę spotkały go wyróżnienia: 5 listopada 1944 roku Grigorijowi Szczedrinowi został nadany tytuł Bohatera Związku Radzieckiego[25], a 23 lutego 1945 roku S-56 uzyskał tytuł okrętu gwardyjskiego[27], jako jeden z dwóch okrętów swojego typu[4]. S-56 nie powrócił już do służby przed zakończeniem II wojny światowej. 29 stycznia 1945 roku, w trakcie manewrów na wewnętrznej redzie bazy, zderzył się z bliźniaczym S-19, uszkadzając dziobowe stery głębokości, w wyniku czego powrócił do stoczni. 9 kwietnia 1945 roku, podczas prac przy baterii akumulatorów, poparzeniom uległ jeden z członków załogi[28].

Lata powojenne

Po zakończeniu wojny okręt przeszedł generalny remont połączony z modernizacją i do 1953 roku pozostawał w składzie Floty Północnej[6]. Latem tego roku przepłynął Północną Drogą Morską do Władywostoku, zamykając w ten sposób wokółziemski krąg[33]. Włączony ponownie 6 listopada 1953 roku do Floty Oceanu Spokojnego, służył w pierwszej linii do 14 marca 1955 roku[34]. Następnie, po rozbrojeniu i dostosowaniu do nowej roli, pełnił funkcję pływającej stacji ładowania akumulatorów, pod oznaczeniem PZS-55 (ПЗС-55), a od 12 stycznia 1957 roku ZAS-8 (ЗАС-8)[33]. 20 kwietnia 1964 roku został przeklasyfikowany na jednostkę treningową dla ekip ratowniczych[6] i otrzymał oznaczenie UTS-14 (УТС-14)[34]. W 1975 roku zapadła decyzja o zachowaniu byłego S-56 jako pomnika. Po niezbędnym remoncie został 9 maja 1975 roku, w 30. rocznicę zwycięstwa nad faszyzmem, ustawiony jako część pomnikowego kompleksu na Korabielnoj Nabierieżnoj we Władywostoku[33], w pobliżu siedziby sztabu Floty Oceanu Spokojnego[6]. Jest obiektem filialnym Muzeum Floty Oceanu Spokojnego[34].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Według danych zweryfikowanych w oparciu o udostępnione po wojnie niemieckie archiwa. W raportach bojowych S-56 oraz radzieckich komunikatach wojennych, z natury rzeczy zawyżonych, zgłoszono zatopienie czterech transportowców, dwóch tankowców, niszczyciela i dwóch dozorowców.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ A.W. Daszjan, S.W. Patjatin, N.W. Mitiukow, M.S. Barabanow: Fłoty Wtoroj Mirowoj. Moskwa: 2009, s. 229. ISBN 978-5-699-33872-6. (А.В. Дашьян, С.В. Патятин, Н.В. Митюков, М.С. Барабанов: Флоты Второй Мировой. Москва: 2009.)
  2. ↑ Mirosław Morozow, Konstantin Kułagin: «Eski» w boju. s. 4–10.
  3. ↑ Siergiej Bałakin, Mirosław Morozow: Podwodnyje łodki tipa «S». s. 3.
  4. ↑ a b c W.F. Bildin: «Eski» gibnut pierwymi... W: Gangut. Wypusk 3. Sankt-Petersburg: Gangut, 1992, s. 100–103. ISBN 5-85875-007-9. (В.Ф. Бильдин: «Эски» гибнут первыми... W: Гангут. Выпуск 3. Санкт-Петербург: Гангут, 1992.)
  5. ↑ a b Siergiej Bałakin, Mirosław Morozow: Podwodnyje łodki tipa «S». s. 5.
  6. ↑ a b c d e Aleksandr Szirokograd: Korabli i katiera WMF SSSR 1939–1945 gg.. s. 415–416.
  7. ↑ Siergiej Bałakin, Mirosław Morozow: Podwodnyje łodki tipa «S». s. 4.
  8. ↑ Mirosław Morozow, Konstantin Kułagin: «Eski» w boju. s. 13.
  9. ↑ a b Ju. G. Samko. Istorija sozdanija i razwitija podwodnych sił Tichookieanskowo fłota. „Tajfun”. Wypusk 1 (1996). s. 18–23.  (Ю.Г. Самко. История создания и развития подводных сил Тихоокеанского флота. „Тайфун”. Выпуск 1. )
  10. ↑ a b c d Mirosław Morozow, Konstantin Kułagin: «Eski» w boju. s. 84.
  11. ↑ a b c d Mirosław Morozow, Konstantin Kułagin: «Eski» w boju. s. 33.
  12. ↑ a b Siergiej Bałakin, Mirosław Morozow: Podwodnyje łodki tipa «S». s. 6.
  13. ↑ Mirosław Morozow, Konstantin Kułagin: «Eski» w boju. s. 32.
  14. ↑ Mirosław Morozow, Konstantin Kułagin: «Eski» w boju. s. 21.
  15. ↑ Siergiej Bałakin, Mirosław Morozow: Podwodnyje łodki tipa «S». s. 7.
  16. ↑ a b A.W. Płatonow: Sowietskije podwodnyje łodki na morskich kommunikacijach protiwnika. W: Gangut. Wypusk 48. Sankt-Petersburg: Gangut, 2008, s. 66–95. ISBN 5-85875-057-5. (А.В. Платонов: Советские подводные лодки на морских коммуникациях противника. W: Гангут. Выпуск 48. Санкт-Петербург: Гангут, 2008.)
  17. ↑ Siergiej Bałakin, Mirosław Morozow: Podwodnyje łodki tipa «S». s. 8.
  18. ↑ Mirosław Morozow, Konstantin Kułagin: «Eski» w boju. s. 68.
  19. ↑ Aleksandr Szirokograd: Korabli i katiera WMF SSSR 1939–1945 gg.. s. 533.
  20. ↑ Ju. G. Samko. Istorija sozdanija i razwitija podwodnych sił Siewiernowo fłota. „Tajfun”. Wypusk 3 (1997). s. 29–31.  (Ю.Г. Самко. История создания и развития подводных сил Северного флота. „Тайфун”. Выпуск 3. )
  21. ↑ a b c d e f Siergiej Bałakin, Mirosław Morozow: Podwodnyje łodki tipa «S». s. 25.
  22. ↑ a b c d e f g h i j k Mirosław Morozow: Podwodnyje łodki WMF SSSR w Wielikoj Otiecziestwiennoj Wojnie. s. 58.
  23. ↑ Mirosław Morozow, Konstantin Kułagin: «Eski» w boju. s. 85.
  24. ↑ a b Mirosław Morozow, Konstantin Kułagin: «Eski» w boju. s. 86.
  25. ↑ a b c d e f g Siergiej Bałakin, Mirosław Morozow: Podwodnyje łodki tipa «S». s. 26.
  26. ↑ a b c Mirosław Morozow, Konstantin Kułagin: «Eski» w boju. s. 88.
  27. ↑ a b Mirosław Morozow: Podwodnyje łodki WMF SSSR w Wielikoj Otiecziestwiennoj Wojnie. s. 57.
  28. ↑ a b c d e f g h i j k Mirosław Morozow: Podwodnyje łodki WMF SSSR w Wielikoj Otiecziestwiennoj Wojnie. s. 59.
  29. ↑ a b c d e Mirosław Morozow, Konstantin Kułagin: «Eski» w boju. s. 89.
  30. ↑ Mirosław Morozow, Konstantin Kułagin: «Eski» w boju. s. 90.
  31. ↑ Mirosław Morozow: Podwodnyje łodki WMF SSSR w Wielikoj Otiecziestwiennoj Wojnie. s. 50.
  32. ↑ a b Mirosław Morozow, Konstantin Kułagin: «Eski» w boju. s. 91.
  33. ↑ a b c Siergiej Bałakin, Mirosław Morozow: Podwodnyje łodki tipa «S». s. 32.
  34. ↑ a b c Mirosław Morozow, Konstantin Kułagin: «Eski» w boju. s. 124–125.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Siergiej Bałakin, Mirosław Morozow: Podwodnyje łodki tipa «S». Moskwa: 2000, seria: Morskaja kollekcija. (Сергей Балакин, Мирослав Морозов: Подводные лодки типа «С». Москва: 2000, seria: Морская коллекция.)
  • Mirosław Morozow: Podwodnyje łodki WMF SSSR w Wielikoj Otiecziestwiennoj Wojnie 1941–1945 gg.: Lietopis bojewych pochodow. Czast' 3: Siewiernyj fłot. Moskwa: Stratiegija KM, 2005. (Мирослав Морозов: Подводные лодки ВМФ СССР в Велкой Отечественной Войне 1941–1945 гг.: Летопись боевых походов. Часть 3: Северный флот. Москва: Стратегия КМ, 2005.)
  • Mirosław Morozow, Konstantin Kułagin: «Eski» w boju: Podwodnyje łodki Marinesko, Szczedrina, Lisina. Moskwa: Jauza, Kollekcija, EKSMO, 2008. (Мирослав Морозов, Константин Кулагин: «Эски» в бою: Подводные лодки Маринеско, Щедрина, Лисина. Москва: Яуза, Коллекция, ЭКСМО, 2008. ISBN 978-5-699-25627-3.)
  • Aleksandr Szirokograd: Korabli i katiera WMF SSSR 1939–1945 gg.: Sprawocznik. Minsk: Charwiest, 2002. (Александр Широкоград: Корабли и катера ВМФ СССР 1939–1945 гг.: Справочник. Минск: Харвест, 2002. ISBN 985-13-0907-9.)
Okręty podwodne typu S
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=S-56_(1939)&oldid=74497193”