Rycyk
| Limosa limosa[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
rycyk | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 cały rok lęgowiska zimowiska | |||
Rycyk[4], szlamik rycyk, szlamnik rycyk (Limosa limosa) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny bekasowatych (Scolopacidae). Bliski zagrożenia wyginięciem.
Podgatunki i występowanie
[edytuj | edytuj kod]Tradycyjnie wyróżnia się trzy podgatunki L. limosa, które zamieszkują[2][5]:
- rycyk, rycyk zwyczajny[4] (L. limosa limosa) – Europa i zachodnia Rosja po górny Jenisej na wschodzie. Zimuje w basenie Morza Śródziemnego, subsaharyjskiej Afryce oraz na Bliskim Wschodzie i w zachodnich Indiach. W Polsce nieliczny ptak lęgowy niżu, rozmieszczony nierównomiernie; lokalnie bywa liczny. Głównymi lęgowiskami są doliny rzeczne w centrum i na wschodzie kraju. Najwięcej rycyków lęgnie się na Bagnach Biebrzańskich oraz w dolinach Narwi, Bugu i Liwca[6].
- L. limosa islandica – Islandia, Wyspy Owcze, Szetlandy i Lofoty. Zimuje na Wyspach Brytyjskich, Półwyspie Iberyjskim i w zachodniej Francji.
- rycyk syberyjski[4] (L. limosa melanuroides) – Syberia, Mongolia, Mandżuria i Rosyjski Daleki Wschód. Zimuje w Indiach, Azji Południowo-Wschodniej, na Tajwanie oraz na Nowej Gwinei i w Australii.
W 2020 roku opisano czwarty podgatunek, L. limosa bohaii, gnieżdżący się na Rosyjskim Dalekim Wschodzie, prawdopodobnie w Jakucji; poza sezonem lęgowym stwierdzono go na postoju nad Zatoką Pohaj w północno-wschodnich Chinach (stamtąd pochodzi holotyp i paratyp), a ponadto w Hongkongu, Wietnamie, Tajlandii i Malezji[7]. Został on zaakceptowany przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC)[5].
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]
- Wygląd zewnętrzny
- Słabo wyrażony dymorfizm płciowy, samice nieco większe niż samce. W szacie godowej głowa, szyja i górna część piersi rdzawe, potylica i ciemię z ciemnym, podłużnym kreskowaniem, przy czym samica ma mniej jaskrawe barwy. Wierzch ciała brązowordzawy z ciemnymi plamkami, spód ciała biały, na piersi i bokach czarne poprzeczne prążki. Ogon biało-czarny. Na skrzydłach w locie widoczne białe lusterka w postaci szerokich pasów, końcówki lotek czarne. Dziób prosty, żółty z czarnym końcem, nogi ciemne i długie. W szacie spoczynkowej kolor rdzawy zostaje zastąpiony szarością, brzuch jest białawy. Młode są podobne do dorosłych w szacie spoczynkowej, lecz z pewną domieszką koloru rdzawego.
- Podgatunki L. l. islandica i L. l. melanuroides są mniejsze i ciemniejsze, a także mają krótsze dzioby. Ponadto L. l. islandica pozbawiony jest prążków na spodzie ciała i jest bardziej kontrastowo ubarwiony. Nowo opisany L. l. bohaii jest wyraźnie większy od L. l. melanuroides i rozmiarem ciała zbliżony do podgatunku nominatywnego, ma jednak krótsze skrzydła niż podgatunek nominatywny i L. l. islandica[7].
- Podobny do rycyka szlamnik zwyczajny ma krótszy i bardziej zakrzywiony dziób, a upierzenie godowe różowobrązowe. W locie szlamniki nie mają białych pasów na skrzydłach, a koniec ich ogona nie jest czarny.
- Rozmiary
- długość ciała ok. 35–47 cm, rozpiętość skrzydeł ok. 70–80 cm
- Masa
- ok. 160–500 g
- Głos
- Rycyk poza tokami woła jednosylabowym i powtarzalnym „wed” lub „geg”. W czasie toków wydaje ponad gniazdem powtarzające się, wznoszące i opadające „grutyo grutyo grutyo”.
Środowisko
[edytuj | edytuj kod]Torfowiska, podmokłe łąki, wilgotne części stepu oraz brzegi różnorodnych wód, zarówno stojących, jak i bieżących. W Europie Środkowej występuje na biotopach wtórnych, np. łąkach i polach rzepaku. Na przelotach można spotkać rycyki na terenach przybrzeżnych i obszarach zalewanych.
Pożywienie
[edytuj | edytuj kod]Bezkręgowce, m.in. skorupiaki i mięczaki, a także nasiona roślin. Rycyki wyłapują bezkręgowce, sondując dno długim dziobem, stojąc po brzuch w wodzie. Żerują najczęściej na torfowiskach i wrzosowiskach.
Rozród
[edytuj | edytuj kod]Okres godowy
[edytuj | edytuj kod]
- Toki
- Wraz z nadejściem pory gniazdowania, w marcu i kwietniu ptaki wracają parami skojarzonymi na zimowiskach i przeszukują podmokłe łąki, pastwiska oraz pola w pobliżu stawów i suche wrzosowiska. Tym zachowaniem zaczynają się toki. Samiec rzuca się wtedy do przodu i leci prosto około 50 m, po czym lata, machając powoli skrzydłami, nad swoim rewirem. Jednocześnie ogon ma rozpostarty i wydaje donośne okrzyki zgodnie z rytmem swojego lotu. Gdy usiądzie na ziemi, rozpościera ogon i skrzydła, ukazując białe plamy. Zaczyna się taniec wokół samicy, w czasie którego przypada piersią do ziemi, udając wygrzebywanie gniazda.
- Gniazdo
- Na ziemi, na suchszym wzniesieniu lub w kępie turzyc. Jest to jamka wśród traw, rzadziej na gruncie pozbawionym roślinności, wyścielona suchymi liśćmi i źdźbłami. Rycyk gnieździ się gromadnie, choć przed innymi osobnikami broni własnego rewiru gwałtownie, bijąc intruza dziobem i łapami. Posiada silny instynkt lęgowy, który skłania go do siedzenia na gnieździe wbrew zagrożeniu. W ten sposób wykonywano fotografie rycyków siedzących na jajach z odległości mniejszej niż 0,5 m, a znane są przypadki, gdy ptak ten dawał się na gnieździe pogłaskać, zaobrączkować, a nawet podebrać sobie część jaj[8].
Okres lęgowy
[edytuj | edytuj kod]
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu–maju 4 oliwkowobrunatne jaja, ciemno kropkowane.
- Wysiadywanie
- Jaja wysiadywane są przez okres 21–23 dni przez obydwoje rodziców, zmieniających się na gnieździe 2 razy dziennie.
- Pisklęta
- Młodymi opiekują się oboje rodzice, którzy w tym okresie stają się agresywni i hałaśliwi, reagując żywo na każdego intruza, który znalazł się w ich rewirze. Pisklęta zdobywają zdolność do lotu po 4 tygodniach. W puchu są żółtawobrązowe. Opuszczają wtedy łąki wraz z rodzicami i gromadzą się na mulistych brzegach stawów. Przenoszą się często z jednego stawu na drugi, aż w końcu we wrześniu odlatują na zimowiska.
Status, zagrożenia i ochrona
[edytuj | edytuj kod]Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje rycyka za gatunek bliski zagrożenia (NT – Near Threatened) nieprzerwanie od 2006 roku; wcześniej, od 1988 roku klasyfikowano go jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2016 roku, mieści się w przedziale 614–809 tysięcy osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[3].
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. Wymaga ochrony czynnej[9]. Całkowitą liczebność populacji lęgowej w Polsce na przełomie XX i XXI wieku szacowano na 6500–7000 par[6]. W kolejnych latach odnotowano gwałtowny spadek liczebności – do 1500–2000 par lęgowych w latach 2008–2012[10] oraz 800–1500 par w latach 2013–2018[11]. Na Czerwonej liście ptaków Polski uznany za gatunek krytycznie zagrożony (CR) (dotyczy populacji lęgowej)[12].
Notowany spadek liczebności jest skutkiem braku miejsc lęgowych w wyniku osuszania łąk oraz zaprzestania wypasu i wykaszania łąk na bagnach. W krajach, które wdrażają program ochrony ptaków łąkowych (np. w Holandii), rolnictwo stara się dopasowywać gospodarkę, tak by zapewnić spokój rycykowi w czasie lęgów.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Limosa limosa, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Black-tailed Godwit (Limosa limosa). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-19)]. (ang.).
- ↑ a b Limosa limosa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Limosinae Gray,GR, 1841 - rycyki (wersja: 2020-01-12). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-06-13].
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Sandpipers, snipes, Crab-plover, coursers. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-04-15]. (ang.).
- ↑ a b Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 353–356. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², a liczny – 100–1000 par na 100 km².
- ↑ a b Zhu, B-R, YI Verkuil, JR Conklin, A Yang, W Lei, JA Alves, CJ Hassell, D Dorofeev, Z Zhang & T Piersma. Discovery of a morphologically and genetically distinct population of Black-tailed Godwits in the East Asian-Australasian Flyway. „Ibis”. 163 (2), 2020. DOI: 10.1111/IBI.12890. (ang.).
- ↑ Makatsch Wolfgang: Ptak i gniazdo, jajo, pisklę, wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1957, s. 98
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ T. Chodkiewicz i inni. Ocena liczebności populacji ptaków lęgowych w Polsce w latach 2008–2012. „Ornis Polonica”. 56, s. 149–189, 2015.
- ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
- ↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Limosa limosa (Rycyk). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 98–103. ISBN 83-86564-43-1.