Puchacz plamisty
| Bubo africanus[1] | |||
| (Temminck, 1821) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
puchacz plamisty | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Puchacz plamisty[3] (Bubo africanus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny puszczykowatych (Strigidae). Występuje w Afryce Subsaharyjskiej oraz na obrzeżach Półwyspu Arabskiego. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy gatunek opisał Coenraad Jacob Temminck w 1821. Do opisu, sporządzonego w języku francuskim, dołączona była tablica barwna opatrzona numerem 50. Holotyp pochodził z Przylądka Dobrej Nadziei. Okazy muzealne miały być przechowywane w zbiorach w Paryżu i Holandii. Nowemu gatunkowi autor nadał nazwę Strix africanus[4]. Obecnie (2021) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza puchacza plamistego w rodzaju Bubo. Uznaje go za gatunek monotypowy[5]. Autorzy Handbook of the Birds of the World wyróżniają 3 podgatunki: nominatywny, B. a. milesi i B. a. tanae, choć ten ostatni wskazują jako prawdopodobną jasną formę, nie odrębny podgatunek. Status B. a. milesi jest niejasny. Przedstawiciele tego podgatunku zamieszkują Półwysep Arabski. Prócz izolacji geograficznej od afrykańskich form odróżnia ich również upierzenie oraz głos. Być może reprezentują odrębny gatunek[6], tak klasyfikuje go m.in. IOC[5]. Na Kompletnej liście ptaków świata jako podgatunek puchacza plamistego widnieje również puchacz szary (B. (a.) cinerascens)[3], przez IOC[5] i autorów HBW[7] uznawany za osobny gatunek.
Podgatunki i zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]
Zasięg występowania w zależności od podgatunku:
- puchacz plamisty B. a. africanus (Temminck, 1821) – obszar od Gabonu na wschód po Demokratyczną Republikę Konga (na południe od lasów deszczowych), południową Ugandę, oraz centralną i południowo-wschodnią (licząc B. a. tanae) Kenię na południe po Kapsztad[6]
- puchacz arabski B. (a.) milesi Sharpe, 1886 – południowo-zachodnia Arabia Saudyjska, Jemen i Oman[6]
- puchacz szary B. (a.) cinerascens Guérin-Méneville, 1843 – południowo-centralna Mauretania i Senegambia na wschód po Sudan, Etiopię i Somalię, dalej na południe po Kamerun, północną Ugandę i północną Kenię[7]
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała wynosi 40–45 cm, masa ciała 490–620 g u samców i 640–850 g u samic, zaś rozpiętość skrzydeł 100–113 cm[6]. Puchacze szare osiągają około 43 cm długości i 500 g masy ciała. Są stosunkowo małymi sowami (długość skrzydła 284–333 mm u samców, 298–338 mm u samic)[7].
Samce puchaczy plamistych są przeważnie jaśniejsze od samic. Szlara ma barwę od białawej po jasnoochrową, pokrywają ją drobne ciemne paski i czarniawa obwódka. Tęczówka zwykle jaskrawożółta, rzadko pomarańczowożółta. Woskówka szara, dziób czarny, broda biała. Puchacze plamiste mają dobrze widoczne „uszy” z piór. Wierzch ciała pokrywają popielatobrązowe pióra z białawymi lub jasnopłowymi plamkami. Zewnętrzne chorągiewki barkówek zdobią większe białe obszary, nietworzące jednak dobrze widocznego białego pasa charakterystycznego dla wielu innych sów. Lotki i sterówki są jasno-ciemno paskowane. Spód ciała białawy z drobnymi ciemnymi paskami. W górnej części piersi dostrzec można kilka ciemnych szarobrązowych plam. Brzuch cechuje niemal czysto biały kolor, choć widoczny jest jasnopłowy nalot. Skoki porośnięte są brudnobiałymi piórami z kilkoma bladobrązowymi paskami. Palce są pokryte piórami niemal po same końce. Rzadko u puchaczy plamistych występuje brązowa odmiana barwna. Barwa tła jest jaśniejsza, niż u opisanej powyżej odmiany[8].
Ekologia i zachowanie
[edytuj | edytuj kod]Puchacze plamiste zamieszkują otwarte lub półotwarte zadrzewione tereny z krzewami (przeważnie cechujące się skąpą pokrywą roślinną na podłożu), sawannę z ciernistymi krzewami i porozrzucanymi drzewami oraz kamieniste zbocza ze skupiskami drzew i krzewów. Obecne są również na półpustyniach, jak Kalahari. Unikają gęstych lasów deszczowych. Odnotowywane były od poziomu morza do 2100 m n.p.m. Bywają stwierdzane lęgi w dużych ogrodach[8]. W południowej części Afryki najczęściej obserwowano puchacze plamiste w miombo[9]. Są oportunistami, żywią się stawonogami, małymi ssakami i ptakami[6]. W południowej Afryce wśród zdobyczy przeważają gryzonie. Choć zasięg puchacza plamistego pokrywa się z zasięgami puchaczy: przylądkowego (C. capensis) i mlecznego (B. lacteus), nie stwierdzono, by występowała między nimi konkurencja lub inne oddziaływania[9].
Lęgi
[edytuj | edytuj kod]
Zniesienia w południowej Afryce przypadają na okres od lipca do lutego, głównie od lipca do października[6]. W innych częściach kontynentu pora lęgowa zmienna, wydaje się być skorelowana z suchą pogodą. Gniazdo ma formę płytkiego zagłębienia w ziemi między skałami, w osłoniętym miejscu na klifie, w pustym pniu lub w opuszczonym gnieździe większego ptaka w formie platformy. Niekiedy puchacze plamiste używają jako miejsca na gniazdo również otworów w ścianach budynków. Gniazda na ziemi osłonięte są trawą lub krzewem, bywają umieszczane również na stromym zboczu lub skarpie. Te same miejsca mogą być wybierane przez kilka lat. Zwykle zniesienie liczy 2–4 białe jaja. Składane są w odstępach 1–4 dni. Ich średnie wymiary to 49,1 na 41,1 mm. Wysiadywanie rozpoczyna się po zniesieniu pierwszego jaja i trwa 30–32 dni. Podczas gdy samica wysiaduje, samiec zapewnia partnerce pokarm. Młode klują się ślepe, otwierają oczy po 7 dniach. Przez pierwsze dwa tygodnie życia tęczówka stopniowo zmienia barwę z szarej na żółtą. Młode opuszczają gniazdo i zaczynają poznawać okolicę zwykle po 4–6 tygodniach życia, a po 7 tygodniach są już zdolne do lotu. Rodzice zajmują się nimi jeszcze 5 tygodni po opierzeniu. Obserwowano, jak młode puchacze plamiste 7 tygodni po opierzeniu skutecznie polują. Nie jest jednak znany dokładny wiek uzyskania samodzielności. Dojrzałość płciową uzyskują rok po opierzeniu[8].
Status
[edytuj | edytuj kod]IUCN klasyfikuje puchacza plamistego jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). BirdLife International określa trend populacji jako najprawdopodobniej stabilny[10]. W południowej Afryce znacząca liczba ptaków ginie w wyniku kolizji z pojazdami (dane z końca lat 90. XX wieku)[9].
Od 2014 IUCN uznaje puchacza szarego B. (a.) cinerascens za osobny gatunek; również zalicza go do kategorii najmniejszej troski. BirdLife International uznaje trend jego liczebności za stabilny[11].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Bubo africanus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Bubo africanus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Striginae Leach, 1820 - puszczyki (Wersja: 2020-07-29). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-08-03].
- ↑ Coenraad Jacob Temminck: Nouveau recueil de planches coloriées d'oiseaux. T. 9. 1838, s. pl. 50.
- ↑ a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Owls. IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-12-06]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Holt, D.W., Berkley, R., Deppe, C., Enríquez Rocha, P., Petersen, J.L., Rangel Salazar, J.L., Segars, K.P., Wood, K.L. & Marks, J.S.: Spotted Eagle-owl (Bubo africanus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2018. [dostęp 2018-11-25].
- ↑ a b c Holt, D.W., Berkley, R., Deppe, C., Enríquez Rocha, P., Petersen, J.L., Rangel Salazar, J.L., Segars, K.P., Wood, K.L. & Marks, J.S.: Greyish Eagle-owl (Bubo cinerascens). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2018. [dostęp 2018-11-25].
- ↑ a b c Deane Lewis: Spotted Eagle Owl ~ Bubo africanus. The Owl Pages, 24 października 2015. [dostęp 2018-11-25].
- ↑ a b c Spotted Eagle Owl. W: J. M. Mendelsohn: Southern Africa Bird Atlas. Southern Africa Bird Atlas Project (SABAP1), 1997, s. 592.
- ↑ Spotted Eagle-owl Bubo africanus. BirdLife International. [dostęp 2018-11-25].
- ↑ Bubo cinerascens, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-12-06] (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy – podgatunek nominatywny. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Zdjęcia i nagranie głosu – puchacz arabski B. (a.) milesi. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy – puchacz szary B. (a.) cinerascens. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).