Pomnik Marii Teresy w Bratysławie

Pocztówka ukazująca pomnik wraz z otoczeniem (1908)

Pomniejszona replika oryginalnego pomnika (2011)

Pomnik Marii Teresy w Bratysławie (węg. Mária Terézia-emlékmű, niem. Maria-Theresia-Denkmal, słow. Pamätník Márie Terézie) – nieistniejący pomnik cesarzowej i królowej Węgier stojący w latach 1897–1921 na placu Ľudovíta Štúra (Námestie Ľudovíta Štúra), wówczas noszącym nazwę Krönungshügelplatz (węg. Koronázásidomb-tér).

Pierwszy pomnik

Pomnik stanął w okresie świętowania tysiąclecia przybycia Węgrów na teren Panonii, które objęło całe Królestwo Węgier. Bratysława (wówczas węgierski Pożoń (Pozsony) i niemieckojęzyczny Preszburg (Pressburg)^[1]) była miastem koronacyjnym monarchów węgierskich i siedzibą węgierskiego sejmu^[2]. Maria Teresa została koronowana w katedrze św. Marcina w 1741 roku. Cesarzowa i królowa była popularna na Węgrzech, a miasto podczas jej rządów rozwijało się i cieszyło szczególną troską monarchini.

Pomnik przedstawiał Marię Teresą konno, w węgierskim stroju narodowym i z koroną świętego Stefana na głowie. Towarzyszyło jej dwóch huzarów, symbolizujących oddaną węgierską szlachtę. Na cokole umieszczono łacińską dewizę vitam et sanguinem (życie i krew), która była skróconą wersją okrzyku wzniesionego przez poddanych, gdy królowa poprosiła ich o wsparcie w wojnie o sukcesję austriacką (vitam et sanguinem pro rege nostro). Autorem pomnika był urodzony w Pozsony węgierski rzeźbiarz János Fadrusz. Miejsce wybrano nieprzypadkowo – w przeszłości znajdował się tu niewielki kopiec (Königsberg), na którym odbywała się część ceremonii koronacyjnych.

Osobny artykuł: Madziaryzacja.

Pomnik uroczyście odsłonięto 16 maja 1897 roku, w obecności króla Franciszka Józefa I i dworu wiedeńskiego^[3]. Przetrwał jedynie niecałe 24 lata, bowiem w dniach 26–29 października 1921 roku został zburzony przez dawnych czechosłowackich legionistów w asyście policji. Związane to było ze wzrostem antywęgierskich nastrojów społeczeństwa Czechosłowacji^[a], po dwóch próbach odzyskania tronu w Budapeszcie przez Karola IV. Większe fragmenty zniszczonej kompozycji rozdysponowano wśród miejscowych rzeźbiarzy do wykorzystania w innych dziełach. Bratysławscy Węgrzy zachowali niektóre mniejsze fragmenty, a głowy dwóch szlachciców miały zostać uratowane i wywiezione do Budapesztu^[4].

W 1938 roku w miejscu pomnika Marii Teresy stanął pomnik Milana Rastislava Štefánika oraz lwa, symbolizującego czechosłowackie godło. Rzeźbę zwierzęcia usunięto w 1940 roku, a generała w 1954 roku. Trzydzieści lat później zastąpił go socrealistyczny pomnik Ľudovíta Štúra.

Kopia pomnika

Po upadku komunizmu i rozpadzie Czechosłowacji rozpoczęła się dyskusja nad odbudową pierwotnego pomnika. Jednym z jej etapów było we wrześniu 2011 roku ustawienie kopii na nadbrzeżu Dunaju, trzykrotnie mniejszej i bez towarzyszących monarchini huzarów. Replika stanęła niedaleko miejsca, gdzie w przeszłości stał oryginał. Inicjatorem tej akcji było Towarzystwo Upiększania Bratysławy (Bratislavský okrášľovací spolok).

Kopia została po krótkim czasie usunięta. Projekt rekonstrukcji oryginalnego pomnika, poparty podpisami 5 tysięcy osób, nie zdobył uznania władz miasta i większej liczby mieszkańców^[5].

Uwagi

↑ W tym okresie Bratysława była miastem wielonarodowościowym, a Słowacy stanowili jedynie około ⅓ mieszkańców.

Przypisy

↑ Władysław Czapliński (red.), Tadeusz Ładogórski: Atlas historyczny Polski. Warszawa–Wrocław: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1996. ISBN 83-7000-016-9.
↑ Rafał Majerek: Pamięć – mit – tożsamość. Słowackie procesy autoidentyfikacyjne w okresie odrodzenia narodowego. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2011. ISBN 978-83-233-3092-9.
↑ Štefan Holčík: Súsošie Márie Terézie odhalil sám cisár | História | Bratislavské noviny. bratislavskenoviny.sk, 2006-10-07. [dostęp 2017-11-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-03)]. (słow.).
↑ Môže mať Bratislava sochu Márie Terézie? | bratislavskerozky.sk. bratislavskerozky.sk, 2012-12-16. [dostęp 2017-11-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-03)]. (słow.).
↑ Smutný osud sochy Márie Terézie FOTO | Nový Čas. cas.sk, 2016-10-15. [dostęp 2017-11-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-03)]. (słow.).

Linki zewnętrzne

Czy pomnik Marii Teresy wróci do Bratysławy? (pol.)
25. jún 1741 – Korunovácia Márie Terézie v Prešporku (słow.)
Socha Márie Terézie je opäť v Bratislave (słow.)

[W_tym_okresie_Bratysława-4] W tym okresie Bratysława była miastem wielonarodowościowym, a Słowacy stanowili jedynie około ⅓ mieszkańców.

[Czapliński_red1996-1] Władysław Czapliński (red.), Tadeusz Ładogórski: Atlas historyczny Polski. Warszawa–Wrocław: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1996. ISBN 83-7000-016-9.

[Cytuj_książkę_nazwisko_Majerek-2] Rafał Majerek: Pamięć – mit – tożsamość. Słowackie procesy autoidentyfikacyjne w okresie odrodzenia narodowego. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2011. ISBN 978-83-233-3092-9.

[bratislavskenoviny--3] Štefan Holčík: Súsošie Márie Terézie odhalil sám cisár | História | Bratislavské noviny. bratislavskenoviny.sk, 2006-10-07. [dostęp 2017-11-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-03)]. (słow.).

[bratislavskerozky--5] Môže mať Bratislava sochu Márie Terézie? | bratislavskerozky.sk. bratislavskerozky.sk, 2012-12-16. [dostęp 2017-11-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-03)]. (słow.).

[cas--6] Smutný osud sochy Márie Terézie FOTO | Nový Čas. cas.sk, 2016-10-15. [dostęp 2017-11-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-03)]. (słow.).

[1]

[2]

[3]

[a]

[4]

[5]