Piorunian rtęci(II)

Piorunian rtęci
	; próbka związku
Nazewnictwo
	Nomenklatura systematyczna (IUPAC)
	piorunian rtęci(II)
	Inne nazwy i oznaczenia
	rtęć piorunująca
	Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	Hg(CNO)2
Masa molowa	284,62 g/mol
Wygląd	białe krystaliczne ciało stałe
	Identyfikacja
Numer CAS	628-86-4
PubChem	12359
SMILES
	[O-][N+]#C[Hg]C#[N+][O-]
Właściwości
	Gęstość
	4,47 g/cm³; ciało stałe
	Rozpuszczalność w wodzie
	0,07 g/100 g H2O (12 °C); 0,77 g/100 g H2O (100 °C)
	w innych rozpuszczalnikach
	pirydyna: 14,5 g/100 ml
Temperatura topnienia	151 °C (wybuch)
Niebezpieczeństwa
	Globalnie zharmonizowany system; klasyfikacji i oznakowania chemikaliów
	Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI
Zwroty H	H200, H331, H311, H301, H373, H400, H410
	Europejskie oznakowanie substancji
	oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne
	Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI
Zwroty R	R3, R23/24/25, R33, R50/53
Zwroty S	S1/2, S3, S45, S60, S61
Temperatura samozapłonu	151 °C (wybuch)
	Podobne związki
Podobne związki	Piorunian srebra
	Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą; stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Piorunian rtęci(II) (rtęć piorunująca), Hg(CNO)
2 – nieorganiczny związek chemiczny, sól kwasu piorunowego i rtęci na II stopniu utlenienia. Stosowany jako inicjujący materiał wybuchowy.

Właściwości

Jest to białe krystaliczne ciało stałe o gęstości 4,47 g/cm³^[1] (po sprasowaniu ~3,3 g/cm³^[4]), jednak w zależności od metody syntezy uzyskać można też produkt o kolorze szarym lub brązowym^[1]. Reaguje z glinem, a wilgotny z miedzią^[4]. Trudno rozpuszcza się w wodzie. W podwyższonej temperaturze rzędu 50–60 °C rozkłada się w ciągu kilku miesięcy, jednak forma rekrystalizowana jest znacznie trwalsza. Produktami rozkładu są rtęć, azot i tlenek węgla^[1]:

Hg(CNO)
2 → Hg + N
2↑ + 2CO↑

W temperaturze 100–115 °C detonuje^[1], jednak niektóre źródła podają znacznie wyższe temperatury wybuchu, np. 175 °C^[5]. Prędkość rozchodzenia się fali detonacji wynosi do 5,5 km/s. Powoli rozkłada się także pod wpływem światła. Ze względu na wybuchowość pod wpływem bodźców mechanicznych (tarcie, uderzenie, nakłucie etc.), iskry elektrycznej lub podgrzania, jest używany głównie jako inicjujący materiał wybuchowy w spłonkach i detonatorach^[4]. Jest silnie trujący, dlatego współcześnie zastępuje się go innymi związkami, np. tetrazenem lub trinitrorezorcynianem ołowiu.

Właściwości wybuchowe piorunianu rtęci^[6]
Energia wybuchu	1,5 MJ/kg
Zdolność krusząca	130 cm³ Pb na 10 g
Maksimum ciśnienia detonacji	brak danych
Prędkość detonacji	5,4 km/s
Gęstość odpowiadająca V_det	4,2 g/cm³
Temperatura detonacji	151 °C^[2]
Wrażliwość na uderzenie	duża
Objętość produktów gazowych	234 dm³/kg
Temperatura podczas wybuchu	brak danych

Otrzymywanie

Produkcja piorunianu rtęci do wyrobu amunicji przedstawiona na XIX-wiecznej rycinie

Piorunian rtęci otrzymuje się w reakcji kwasu azotowego i azotanu rtęci(II) z etanolem lub aldehydem octowym. Produkt w kolorze brązowym powstaje przy użyciu etanolu, natomiast biały przy użyciu etanolu w obecności metalicznej miedzi i kwasu solnego lub przy użyciu acetaldehydu. Produkt szary powstaje w źle dobranych warunkach reakcji. Zabarwienie jest wynikiem obecności zanieczyszczeń, jednak produkt w kolorze brązowym ma w rzeczywistości wyższą czystość niż biały. Kolor szary jest efektem obecności koloidalnej rtęci. Związek można oczyścić przez rekrystalizację, np. z wody lub pirydyny^[1].

Historia

Jest najwcześniej poznanym inicjującym materiałem wybuchowym. Jego odkrywcą był prawdopodobnie Korneliusz Drebbel lub Johannes Kunckel(inne języki); obaj byli siedemnastowiecznymi alchemikami. Związek nie znalazł wówczas zastosowania i został zapomniany. Ponownie został odkryty w roku 1800 przez angielskiego chemika Edwarda Howarda^[1]^[7].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Robert Matyáš, Jirí Pachman: Primary Explosives. Berlin – Heidelberg: Springer-Verlag, 2013, s. 39–58. ISBN 978-3-642-28436-6.
↑ ^a ^b ^c Mercuric fulminate, [w:] GESTIS-Stoffdatenbank [online], Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 500092 (niem. • ang.).
↑ ^a ^b Piorunian rtęci(II), [w:] Classification and Labelling Inventory, Europejska Agencja Chemikaliów [dostęp 2015-04-10] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Stanisław Torecki: 1000 słów o broni i balistyce. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1973, s. 154.
↑ Phillip Carson, Clive Mumford: Hazardous Chemicals Handbook. Wyd. 2. Butterworth-Heinemann, 2002, s. 215. ISBN 978-0-7506-4888-2.
↑ Małgorzata Galus: Tablice chemiczne. Warszawa: Wydawnictwo Adamantan, 2008. ISBN 978-83-7350-105-8.
↑ Edward Howard. On a new fulminating mercury. „Philos. Trans. R. Soc. Lond.”. 90, s. 204–238, 1800.

[PE-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Robert Matyáš, Jirí Pachman: Primary Explosives. Berlin – Heidelberg: Springer-Verlag, 2013, s. 39–58. ISBN 978-3-642-28436-6.

[GESTIS-2] Mercuric fulminate, [w:] GESTIS-Stoffdatenbank [online], Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 500092 (niem. • ang.).

[CLI-3] Piorunian rtęci(II), [w:] Classification and Labelling Inventory, Europejska Agencja Chemikaliów [dostęp 2015-04-10] (ang.).

[1000sb-4] Stanisław Torecki: 1000 słów o broni i balistyce. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1973, s. 154.

[HCH215-5] Phillip Carson, Clive Mumford: Hazardous Chemicals Handbook. Wyd. 2. Butterworth-Heinemann, 2002, s. 215. ISBN 978-0-7506-4888-2.

[tabchem-6] Małgorzata Galus: Tablice chemiczne. Warszawa: Wydawnictwo Adamantan, 2008. ISBN 978-83-7350-105-8.

[Howard-7] Edward Howard. On a new fulminating mercury. „Philos. Trans. R. Soc. Lond.”. 90, s. 204–238, 1800.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]