Pietruszka zwyczajna

Pietruszka zwyczajna

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	pietruszka
Gatunek	pietruszka zwyczajna
Nazwa systematyczna
Petroselinum crispum (Mill.) Fuss. Fl. Transsilv.: 254 (1866)
Synonimy
Apium crispum Mill. Carum petroselinum var. crispum (Mill.) Beck Petroselinum hortense var. crispum (Mill.) L.H.Bailey Petroselinum sativum var. crispum (Mill.) Gaudin Petroselinum vulgare var. crispum (Mill.) Gray

Pietruszka zwyczajna odm. korzeniowa

Kwiatostan pietruszki zwyczajnej

Liście pietruszki korzeniowej

Liście pietruszki naciowej

Pietruszka zwyczajna (Petroselinum crispum) – gatunek rośliny dwuletniej z rodziny selerowatych. Dziko rośnie na Bałkanach i w północno-zachodniej Afryce (Maroko i Algieria). Została szeroko rozprzestrzeniona i rośnie jako zdziczała na wszystkich kontynentach w strefach umiarkowanych na obu półkulach. Użytkowana jako warzywo i roślina lecznicza.

Morfologia

Pokrój

Naga roślina zielna z wrzecionowatym korzeniem (u odmiany korzeniowej spichrzowym). W pierwszym roku tworzy przyziemną rozetę liści, w drugim roku wyrasta rozgałęziająca się łodyga zwieńczona kwiatostanami.

Liście

Ciemnozielone i połyskujące. Odziomkowe i rosnące na dole łodygi osadzone na ogonkach, trójkątne w zarysie, podwójnie lub potrójnie pierzaste. Odcinki liściowe są pierzasto nacinane lub trójłatkowe, na szczycie z białawym ostrzem. Liście łodygowe górne mają pochwiaste nasady, są mniejsze, słabiej podzielone, ich łatki są wąskie, lancetowate.

Kwiaty

Drobne, zebrane w baldaszki a te po 8–20 w baldach złożony. Pokrywa składa się z kilku lancetowato szydlastych listków, pokrywki są liczne lancetowato szydlaste. Płatki korony są zielonożółte, czasem nieco czerwonawe, ich długość wynosi do ok. 0,7 mm.

Owoce

Szerokojajowate rozłupnie, o długości do 3 mm i średnicy ok. 2 mm. Żebra na owocu są bardzo cienkie i białawe.

Zastosowania

• Roślina uprawna. Jest uprawiana jako warzywo (spożywany jest zarówno korzeń, jak i części zielone), a także dla olejku używanego w lecznictwie.
• Sztuka kulinarna. Użytkowana jest najczęściej jako składnik zup, wchodzi w skład tzw. włoszczyzny. Nać pietruszki zawiera bardzo dużo prowitaminy A. Korzystne jest także równoczesne występowanie żelaza i witaminy C. Zawiera dużo chlorofilu. Dużo związków mineralnych występuje w korzeniach, a jeszcze więcej w nasionach. Silnie pachnące liście pietruszki służą do przyprawiania wielu potraw np. do nadzień.
• Roślina lecznicza
  • Surowiec zielarski: Korzeń pietruszki korzeniowej – Radix Petroselini, owoc pietruszki – Fructus Petroselini, ziele pietruszki – Herba Petroselini. Przetwór: olejek pietruszkowy – Oleum Pertroselini z liści, który stanowi niewielki procent ich masy (0,01% u pietruszki korzeniowej, 0,04% u pietruszki naciowej) w większości zawiera: apiol, mirystycynę, limonen oraz 1,3,8-p-mentatrien (każdy w ilości 10–30%), pozostałe składniki to głównie mieszanina terpenów. Olejek pietruszki korzeniowej zawiera większy procent mirystycyny. Ponadto owoce zawierają flawonoidy takie jak: apiina, luteolino-apiozylglukozyd, do 22% oleju tłustego, śladowe ilości bergaptenu, fitosterol i sole mineralne. Liście pietruszki zawierają aż 5,410 mg β-karotenu.
  • Działanie: Jest rośliną o wielkich wartościach leczniczych. Zarówno korzenie, jak owoce pietruszki i ich przetwory zwiększają przesączanie w kłębkach nerkowych, a jednocześnie zwalniają zwrotną resorpcję w cewkach, dzięki czemu zwiększają ilość wydalanego moczu. Mają także własności antyseptyczne oraz zmniejszają napięcie mięśni gładkich jelit i dróg moczowych (działanie wiatropędne). Ponadto pobudzają w niewielkim stopniu wydzielanie śliny i soku żołądkowego, co ułatwia trawienie i przyswajanie pokarmów.

Wartość odżywcza Pietruszka, korzeń (100 g) Wartość energetyczna 203 kJ (48 kcal) Białka 2,6 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,7% 5,7% 5,7% 5,7% M 4,6% 4,6% 4,6% 4,6% Węglowodany 10,5 g szczegółowe informacje Przyswajalne 6,3 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,8% 4,8% 4,8% 4,8% M 4,8% 4,8% 4,8% 4,8% Jednocukry Glukoza 0,4 g Fruktoza 0,5 g Dwucukry Sacharoza 4,8 g Laktoza 0 g Skrobia 0,6 g Błonnik 4,2 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 17% 17% 20% 20% M 11% 11% 14% 14% Tłuszcze 0,5 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,06 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 0,03 g Wielonienasycone 0,27 g omega-3 0,17 g α-Linolenowy (ALA) 0,17 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 15% 15% 15% 15% M 11% 11% 11% 11% omega-6 0,1 g Linolowy (LA) 0,1 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,8% 0,8% 0,9% 0,9% M 0,6% 0,6% 0,7% 0,7% Woda 85,3 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,2% 3,2% 3,2% 3,2% M 2,3% 2,3% 2,3% 2,3% Witaminy Witamina C 45,0 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 60% 60% 60% 60% M 50% 50% 50% 50% Tiamina (B1) 0,1 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 9,1% 9,1% 9,1% 9,1% M 8,3% 8,3% 8,3% 8,3% Ryboflawina (B2) 0,086 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 7,8% 7,8% 7,8% 7,8% M 6,6% 6,6% 6,6% 6,6% Niacyna (B3) 2,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 14% 14% 14% 14% M 13% 13% 13% 13% Witamina B6 0,23 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 18% 18% 15% 15% M 18% 18% 14% 14% Foliany 0,180 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 45% 45% 45% 45% M 45% 45% 45% 45% Kobalamina (B12) 0 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina A 0,005 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,7% 0,7% 0,7% 0,7% M 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% Witamina D 0 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina E 2,01 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 13% 13% 13% 13% M 13% 13% 13% 13% Makroelementy Fosfor 77 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 11% 11% 11% 11% M 11% 11% 11% 11% Wapń 43 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,3% 4,3% 3,6% 3,6% M 4,3% 4,3% 4,3% 3,6% Magnez 27 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 8,7% 8,4% 8,4% 8,4% M 6,8% 6,4% 6,4% 6,4% Potas 399 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 8,5% 8,5% 8,5% 8,5% M 8,5% 8,5% 8,5% 8,5% Sód 49 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,3% 3,3% 3,8% 4,1% M 3,3% 3,3% 3,8% 4,1% Mikroelementy Jod 0,003 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% M 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% Żelazo 1,1 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,1% 6,1% 14% 14% M 14% 14% 14% 14% Miedź 0,14 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 16% 16% 16% 16% M 16% 16% 16% 16% Cynk 0,6 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 7,5% 7,5% 7,5% 7,5% M 5,5% 5,5% 5,5% 5,5% Mangan 0,58 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 32% 32% 32% 32% M 25% 25% 25% 25% Dane liczbowe na podstawie: Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Wartość odżywcza Pietruszka, liście (100 g) Wartość energetyczna 205 kJ (49 kcal) Białka 4,4 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 9,6% 9,6% 9,6% 9,6% M 7,9% 7,9% 7,9% 7,9% Węglowodany 9,0 g szczegółowe informacje Przyswajalne 4,8 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,7% 3,7% 3,7% 3,7% M 3,7% 3,7% 3,7% 3,7% Jednocukry Glukoza 0,5 g Fruktoza 0,3 g Dwucukry Sacharoza 0,1 g Laktoza 0,0 g Skrobia 0,5 g Błonnik 4,2 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 17% 17% 20% 20% M 11% 11% 14% 14% Tłuszcze 0,4 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,04 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 0,01 g Wielonienasycone 0,19 g omega-3 0,12 g α-Linolenowy (ALA) 0,12 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 11% 11% 11% 11% M 7,5% 7,5% 7,5% 7,5% omega-6 0,07 g Linolowy (LA) 0,07 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% M 0,4% 0,4% 0,5% 0,5% Woda 84,5 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,1% 3,1% 3,1% 3,1% M 2,3% 2,3% 2,3% 2,3% Witaminy Witamina C 177,7 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 237% 237% 237% 237% M 197% 197% 197% 197% Tiamina (B1) 0,11 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 10% 10% 10% 10% M 9,2% 9,2% 9,2% 9,2% Ryboflawina (B2) 0,28 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 25% 25% 25% 25% M 22% 22% 22% 22% Niacyna (B3) 1,4 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 10% 10% 10% 10% M 8,8% 8,8% 8,8% 8,8% Witamina B6 0,16 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 12% 12% 11% 11% M 12% 12% 9,4% 9,4% Foliany 0,170 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 43% 43% 43% 43% M 43% 43% 43% 43% Kobalamina (B12) 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina A 0,902 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 129% 129% 129% 129% M 100% 100% 100% 100% Witamina D 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina E 3,16 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 21% 21% 21% 21% M 21% 21% 21% 21% Makroelementy Fosfor 84 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 12% 12% 12% 12% M 12% 12% 12% 12% Wapń 193 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 19% 19% 16% 16% M 19% 19% 19% 16% Magnez 69 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 22% 22% 22% 22% M 17% 16% 16% 16% Potas 695 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 15% 15% 15% 15% M 15% 15% 15% 15% Sód 39 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,6% 2,6% 3,0% 3,3% M 2,6% 2,6% 3,0% 3,3% Mikroelementy Jod 0,0034 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,3% 2,3% 2,3% 2,3% M 2,3% 2,3% 2,3% 2,3% Żelazo 5,3 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 29% 29% 66% 66% M 66% 66% 66% 66% Miedź 0,61 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 68% 68% 68% 68% M 68% 68% 68% 68% Cynk 0,98 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 12% 12% 12% 12% M 8,9% 8,9% 8,9% 8,9% Mangan 0,42 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 23% 23% 23% 23% M 18% 18% 18% 18% Dane liczbowe na podstawie: Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Systematyka i zmienność

Podgatunki

Wyróżniane są dwa podgatunki

• Petroselinum crispum subsp. crispum – podgatunek nominatywny, pochodzi z Bałkanów, jest ważną rośliną użytkową rozprzestrzenioną w świecie
• Petroselinum crispum subsp. giganteum (Pau) Dobignard – podgatunek z północno-zachodniej Afryki; rośnie w Maroku i być może w Algierii

Odmiany botaniczne

• Petroselinum crispum (Mill.) Fuss var. crispum (syn. Apium crispum Mill.)
• Petroselinum crispum (Mill.) Fuss var. neapolitanum Danert
• Petroselinum crispum (Mill.) Fuss var. tuberosum (Bernh.) Mart. Crov.

Odmiany uprawne

• pietruszka korzeniowa: ‘Cukrowa’, ‘Lenka’, ‘Berlińska’, ‘Vistula’, ‘Fakir’, ‘Eagle’.
• pietruszka naciowa: w pierwszym roku uprawy tworzy niejadalny korzeń i rozetę jadalnych liści. Korzeń spichrzowy w górnej części cylindryczny, gładki, niżej silnie się rozgałęzia; jest łykowaty. Liście są gładkie lub fryzowane, błyszczące, ciemnozielone, trójdzielne. Rozeta dobrze wyrośniętej rośliny składa się z 40–100 liści. Blaszki liściowe mogą być gładkie – wtedy liście są szerokie na krótkich ogonkach, liście mogą być też kędzierzawe (fo. crispum Fiori et Paol.) – szczególnie cenione przy dekorowaniu potraw. Formy o barwnych liściach są roślinami ozdobnymi. Kształt liści pietruszki naciowej nie jest cechą całkowicie ustaloną; przy rozmnażaniu z siewu mogą wystąpić dość znaczne różnice w kształcie liści. W uprawie spotykane są kultywary: ‘Non Plus Ultra’, ‘Perfection’, ‘Paramount’.