Pianino
Klasyfikacja naukowa | |
314.122-4-8 | |
Klasyfikacja popularna | |
klawiszowy, młoteczkowy | |
Skala instrumentu | |
Podobne instrumenty | |
Pianino – strunowy młoteczkowy (klawiszowy) instrument muzyczny ze strunami ustawionymi pionowo[1]. Ma wiele cech wspólnych z fortepianem.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Poprzednikami pianina było klawicyterium (rodzaj klawesynu z pionowym naciągiem strun) oraz instrument zwany żyrafą.
Za pierwszego budowniczego fortepianu uważa się Włocha Bartolomea Cristoforiego, który zbudował pierwszy instrument strunowy z mechanizmem młoteczkowym ok. 1709 roku.
Pierwsze pianino zbudował Jan Schmidt z Salzburga lub Grüneberger z Halle w końcu XVIII w. lub na początku XIX w. W 1802 roku Th. Lond skonstruował w Londynie pianino o naciągu skośnostrunnym. Mechanizm pianinowy ulepszył i opatentował Robert Wornum w 1826 r. Rozwiązanie to było na tyle dobre, że stosuje się je do dziś. Jedyną modyfikacją jest zastosowanie innego tłumika. Konstruktorami pianin byli także m.in.: Carl Bechstein, Julius Blüthner, Ignaz Bösendorfer, Ignaz Pleyel.
Pianino zdobyło popularność w drugiej połowie XIX w., gdy w mieszczańskich domach zaczęło wypierać fortepian z powodu niższej ceny i mniejszych rozmiarów.
W Polsce po II wojnie światowej pianina były produkowane w fabrykach: „Defil” w Lubinie, Calisia w Kaliszu (do 20 września 2007 r.), Legnickiej Fabryce Fortepianów i Pianin w Legnicy.
Rodzaje mechanizmów pianinowych
[edytuj | edytuj kod]Mechanizm dolnotłumikowy
[edytuj | edytuj kod]Mechanizm dolnotłumikowy, zwany angielskim, jest mechanizmem stosowanym w instrumentach produkowanych obecnie.
Schemat mechanizmu dolnotłumikowego
[edytuj | edytuj kod]- strojnica
- kołek stroikowy
- agrafa
- śruba mocująca mechanizm
- struna
- tłumik
- dźwignia tłumika
- dźwignia orzecha
- belka konstrukcyjna
- dźwignia prawego pedału (pedał forte)
- łyżeczka tłumikowa
- dźwignia klawiszowa
- pilot
- dźwignia główna
- stopka popychacza
- baryłka wyzwalacza
- popychacz
- chwytnik
- przeciwchwytnik
- listwa oporowa młotków
- młotek
Zasada działania
[edytuj | edytuj kod]Dźwignie mechanizmu młoteczkowego uruchamiane są naciśnięciem dźwigni klawiszowej (12). Ten ruch przenoszony jest na pilota (13). Następnie popychacz (17) umieszczony przegubowo na dźwigni głównej (14) odchyla dźwignię orzecha (8) w kierunku strun (5). Podczas ruchu dźwigni głównej łyżeczka tłumikowa (11) styka się z dźwignią tłumika (7), po czym klocek tłumika odsuwa się od strun. Dalszy ruch dźwigni głównej powoduje zetknięcie się stopki popychacza (15) z baryłką wyzwalacza (16), dochodzi do wysunięcia popychacza spod dźwigni orzecha. Następnie młotek (21) uderza w struny (5) i dźwignia orzecha wraz z nim wykonuje ruch powrotny. W połowie powrotnej drogi młotka przeciwchwytnik (19) dźwigni orzecha zostaje złapany przez chwytnik (18) dźwigni głównej. Gdy tylko dźwignia główna zaczyna się obniżać, popychacz wraca pod dźwignię orzecha, tłumik dociska struny, a mechanizm gotowy jest do następnego cyklu pracy.
Mechanizm górnotłumikowy
[edytuj | edytuj kod]Mechanizm górnotłumikowy, zwany wiedeńskim, jest już konstrukcją historyczną. Wyszedł z użycia na przełomie XIX i XX w.
Schemat mechanizmu górnotłumikowego
[edytuj | edytuj kod]- strojnica
- kołek stroikowy
- agrafa
- tłumik
- struna
- dźwignia orzecha
- belka konstrukcyjna
- dźwignia główna
- dźwignia klawiszowa
- pilot
- baryłka popychacza tłumika
- stopka popychacza
- baryłka wyzwalacza
- popychacz
- chwytnik
- przeciwchwytnik
- listwa oporowa młotków
- młotek
- pręt popychacza tłumika
- dźwignia tłumika
- belka konstrukcyjna
Zasada działania
[edytuj | edytuj kod]Dźwignie mechanizmu młoteczkowego uruchamiane są naciśnięciem dźwigni klawiszowej (9), ten ruch przenoszony jest na pilot (10). Wtedy popychacz (14) umieszczony przegubowo na dźwigni głównej (8) odchyla dźwignie orzecha (6) w kierunku strun (5). Podczas ruchu dźwigni głównej, gdy opiera się ona o baryłkę popychacza tłumika (11) przenosi przednią część dźwigni tłumika (21) i klocek tłumika odsuwa się od strun. Dalszy ruch dźwigni głównej powoduje zetknięcie się stopki popychacza (12) z baryłką wyzwalacza (13), dochodzi do wysunięcia popychacza spod dźwigni orzecha. Następnie młotek (19) uderza w struny i dźwignia orzecha wraz z nim wykonuje ruch powrotny. W połowie powrotnej drogi młotka, przeciwchwytnik (16) dźwigni orzecha zostaje złapany przez chwytnik (15) dźwigni głównej. Gdy tylko dźwignia główna zaczyna się obniżać, popychacz wraca pod dźwignię orzecha, a mechanizm gotowy jest do następnego cyklu pracy. Wraz z obniżeniem się przedniej części dźwigni głównej obniża się przednia część dźwigni tłumika, powodując ruch klocka tłumika w kierunku strun. Zostaje on dociśnięty do strun ciężarem dźwigni i tym samym tłumi drgania strun.
Pedały pianina
[edytuj | edytuj kod]Większość pianin posiada dwa pedały. Obecnie w nowych instrumentach montowane są trzy; w pierwszych pianinach był tylko jeden.
Najczęściej używany jest prawy pedał, jego zadaniem jest przedłużenie wybrzmienia zagranych dźwięków po zdjęciu palców z klawiszy.
Środkowy pedał ma zupełnie inne zastosowanie niż w fortepianie. Wycisza on maksymalnie brzmienie pianina. Po jego wciśnięciu między młotki a struny wsuwa się pasek filcu co zmniejsza siłę uderzenia młotka w struny. W przedwojennych pianinach zamiast tego pedału instalowano gałkę z boku klawiatury z napisem moderator.
Użycie lewego pedału powoduje lekkie wyciszenie pianina. Po jego wciśnięciu belka spoczynkowa młotków przesuwa się w kierunku strun zmniejszając odległość młotka od struny.
Strojenie
[edytuj | edytuj kod]Strojenie temperacji systemem kwartowo-kwintowym. Temperacja to zakres dźwięków od a do a1.
- a – od kamertonu
- a – a1 – oktawa w górę
- a – d1 – kwarta w górę
- a – e1 – kwinta w górę
- e1 – h – kwarta w dół
- h – fis1 – kwinta w górę
- fis1 – cis1 – kwarta w dół
- cis1 – gis1 – kwinta w górę
- gis1 – dis1 – kwarta w dół
- dis1 – b – kwarta w dół
- b – f1 – kwinta w górę
- f1 – c1 – kwarta w dół
- c1 – g1 – kwinta w górę.
Każda kwinta i kwarta musi posiadać odpowiednią częstotliwość dudnień (dudnienie ma tym mniejszą częstotliwość, im niżej położone dźwięki danego interwału); używając systemu równomiernie temperowanego, nie uzyskuje się przy tym idealnie czystych kwint i kwart, co ma znaczenie fizjologiczne. Dźwięki poszczególnych strun dla jednego dźwięku (zależnie od wysokości dźwięku 1-3 struny, w niektórych instrumentach 4) stroi się osobno, pozostałe struny tłumiąc za pomocą klina gumowego lub drewnianego. Resztę dźwięków stroi się w oktawach od temperacji. Strojenie pianina jest dosyć trudne, stąd też w zasadzie powinno być przeprowadzone przez fachowca – stroiciela. Pianino i fortepian (w przeciwieństwie np. do skrzypiec) charakteryzuje się stosunkowo dużą stabilnością stroju i wymaga strojenia jedynie od czasu do czasu (przeciętnie raz lub dwa razy w roku). Strojenie coraz częściej wspomaga się urządzeniami elektronicznymi – tunerami (nie sprawdzają się przy tym najprostsze modele).
Najczęstsze wady i usterki używanych pianin
[edytuj | edytuj kod]1. Uszkodzenia dźwięcznicy:
- pęknięcia płyty rezonansowej – powstają na skutek zbyt suchego powietrza w pomieszczeniu, w którym znajduje się instrument,
- zerwane struny – przyczyną mogą być uszkodzenia mechaniczne strun lub rdza, która pojawia się na ich powierzchni pod wpływem wilgoci,
- luźne kołki stroikowe – uszkodzenie dotyczące głównie starych instrumentów. Naprężenia działające na strojnicę doprowadzają do wyrobienia gniazd, w których osadzono kołki. Powoduje to bardzo szybkie rozstrajanie się pianina.
2. Uszkodzenia klawiatury:
- odklejanie się okładzin klawiszy – głównie kość słoniowa lub wołowa, którą klej przestaje wiązać, gdy powietrze w pomieszczeniu jest zbyt suche lub wilgotne,
- nierówna klawiatura – powodem tego jest silne wytarcie i zbicie podkładek sukiennych i papierowych na sztyftach okrągłych i płaskich w ramiaku klawiaturowym.
3. Uszkodzenia mechanizmu:
- złamania trzonków młotkowych – na skutek silnych uderzeń w klawiaturę lub wad w drewnie,
- złamania widełek – są one najdelikatniejszym elementem mechanizmu pianina, ulegają uszkodzeniu przy zbyt mocnym dokręceniu ich do belki konstrukcyjnej mechanizmu,
- wysuwanie się osi z widełek – usterka pojawiająca się w każdym instrumencie, jest ona wynikiem normalnego jego użytkowania. Efektem luźnych osi są luzy boczne poszczególnych dźwigni,
- wybijanie się filcu młotkowego – usterka pojawiająca się w każdym instrumencie, jest ona wynikiem normalnego użytkowania,
- brak jednolitej barwy dźwięku – w instrumentach takich przeprowadza się ponowną intonację młotków.
Wymiary pianina
[edytuj | edytuj kod]- Szerokość: 140–155 cm
- Głębokość: 50–60 cm
- Wysokość:110-130 cm
- Masa: 175–300 kg
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Liliana Zganiacz-Mazur , Słowniczek muzyczny, Warszawa: Wydawnictwo Muzyczne Contra, 2004, ISBN 83-7215-333-7, OCLC 69293488 [dostęp 2021-04-13] .