Mleczaj rudy
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
mleczaj rudy |
| Nazwa systematyczna | |
| Lactarius rufus (Scop.) Fr. Epicr. syst. mycol.: 347 (Uppsala, 1838) | |
| Zasięg | |
 Zasięg występowania w Europie i Azji | |
Mleczaj rudy (Lactarius rufus (Scop.) Fr.) – gatunek grzybów należący do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Lactarius, Russulaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy opisał go w 1772 r. Giovanni Antonio Scopoli, nadając mu nazwę Agaricus rufus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1838 r. Elias Fries, przenosząc go do rodzaju Lactarius[1].
Nazwę polską podał Franciszek Błoński w 1890 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też pod nazwami: podrydzyk ostry i mleczaj czerwonobrunatny[2]. Nazwy regionalne: dziki rydz, ostry rydz, psi rydz, gorzki rydzek, ostry podrydzyk, psiarka, psi grzyb[3]. Niektóre synonimy łacińskie[4]:
- Agaricus rufus Scop. 1772
- Agaricus variabilis Batsch 1783
- Galorrheus rufus (Scop.) P. Kumm. 1871
- Lactarius mollis D.A. Reid 1969
- Lactarius rufus var. exumbonatus Boud. 1911
- Lactifluus rufus (Scop.) Kuntze 1891
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Średnica 3–8 cm, za młodu szerokostożkowaty z podwiniętym brzegiem, później płaskołukowaty (zazwyczaj na środku z garbem), w końcu nieco lejkowaty. Kolor równomiernie czerwonobrązowy, skórka gładka i bez prążkowania[5].
O szerokości ok. 5 mm, gęste i nieco zbiegające po trzonie. U młodych okazów żółtawe, potem jasnokremowe, u starszych mięsnoochrowe. Często posiadają czerwone cętki[5]. U starszych okazów opylone są białymi zarodnikami[3].
Wysokość 3–12 cm, szerokość 8–18 mm. Jest walcowaty i kruchy, u młodych okazów gąbczasty, potem pusty. Kolor początkowo białawy, potem jasnoczerwonobrązowy[5].
Dość cienki, o kolorze czerwonawobrązowym. Podczas suszenia wydziela silny korzenny zapach[6].
Wypływa dość obficie. Jest rzadkie, wodnistobiałe, w smaku łagodne, ale pozostawia gorzki posmak[6].
Białawy[7].
- Cechy mikroskopowe
Zarodniki 8–10 × 6–7,5 μm, owalne, o powierzchni pokrytej drobnymi brodawkami i cienkimi łącznikami tworzącymi niepełną siateczkę. Podstawki 36–40 × 7–10 μm. Cystydy 50–60 × 7–10 μm, wąskowrzecionowate, na ostrzu blaszek liczne, na bokach rzadkie[6].
- Gatunki podobne
Jest wiele gatunków mleczajów o brązowym kapeluszu. Najbardziej podobny jest mleczaj rudobrązowy (Lactarius hysginus), ale ma on kapelusz o mazistej powierzchni[8]. Podobny jest też mleczaj kamforowy (Lactarius camphoratus). Odróżnić go można po zapachu (pachnie cykorią lub przyprawą maga), oraz mleczkiem o łagodnym smaku[3]. Mleczaja rudego najłatwiej odróżnić od tych gatunków po spiczastym garbku na środku kapelusza, piekącym smaku i masowym występowaniu[9].
Występowanie i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Występuje na całej półkuli północnej na obszarach o umiarkowanym klimacie[3], na półkuli południowej jego stanowiska podano w Afryce i na Nowej Zelandii[10]. W Europie Środkowej jest pospolity, rzadki jest tylko na obszarach o podłożu wapiennym[8]. W Polsce jest bardzo pospolity[2].
Naziemny grzyb mykoryzowy. Występuje w lasach iglastych, a także na obrzeżach bagien i torfowisk. Rośnie na kwaśnych glebach, niemal wyłącznie pod świerkami i sosnami, bardzo rzadko pod brzozami[8].
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]Wskutek ostrego smaku mleczaj rudy często opisywany jest jako grzyb niejadalny[5][7]. Jednak na opracowanej dla FAO liście jest wymieniony jako grzyb jadalny w Rosji i na Ukrainie[11]. W stanie surowym zawiera on substancje, które mogą powodować nudności, wymioty lub biegunkę, jednak po odpowiednim przyrządzeniu można go spożywać. Zaleca się w tym celu solenie, kiszenie lub marynowanie, po uprzednim kilkukrotnym namoczeniu w wodzie i obgotowaniu, lub jedynie dłuższym gotowaniu i odlaniu wody. Takie przygotowanie owocników pozbawia je także ostrego smaku[3][8]. Z tak przygotowanych grzybów podobno otrzymuje się smaczne danie o smaku podobnym do gulaszu[8].
Jest czasami atakowany przez pasożytniczego grzyba Hypomyces lateritius, powodującego pleśnienie i niedorozwój jego blaszek oraz stwardnienie miąższu. Porażone przez tego grzyba owocniki rydzów są niejadalne[12].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-03-05] (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 382, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e Albert Pilát, Otto Ušák, Mały atlas grzybów, Warszawa: PWRiL, 1977, s. 69.
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-04-15] (ang.).
- ↑ a b c d Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 275, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b c Alina Skirgiełło, Mleczaj (''Lactarius''). Grzyby (''Mycota''), tom 25. Podstawczaki (''Basidiomycetes''), gołąbkowce (''Russulales''), gołąbkowate (''Russulaceae''), mleczaj (''Lactarius''), Kraków: PWN, 1998, s. 91–92, ISBN 83-85444-65-3.
- ↑ a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 425, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b c d e Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, s. 268, ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ Till R. Lohmeyer, Ute Kũnkele, Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie, Warszawa 2006, s. 173, ISBN 83-85444-65-3.
- ↑ Występowanie Lactarius rufus na świecie (mapa) [online] [dostęp 2024-10-08] (ang.).
- ↑ Eric Boa: Wild edible fungi: A global overview of their use and importance to people. FAO, 2004, seria: Non-wood Forest Products 17. ISBN 92-5-105157-7.
- ↑ Gigantische Askosporen bei Peckiella lateritia (Fr.) Maire, [w:] R.W. Arnold Günter, Hermann Jahn (Hrsg.): Westfälische Pilzbriefe. Band 7, 1968.