Migracje ryb
Migracje ryb – zjawisko przemieszczania się ryb w celu znalezienia miejsca na tarlisko, zimowisko lub znalezienia pożywienia. Zwykle ma związek z nastaniem pory deszczowej lub pory suchej.
Terminologia
[edytuj | edytuj kod]Ze względu na cel migracji, wyróżnia się migracje tarłowe, wykonywane w celu odbycia tarła w środowisku innym niż zajmowane przez zasadniczą część życia, pokarmowe lub wzrostowe, podejmowane w celu poszukiwania pokarmu, wykonywane w celu zimowania oraz kompensacyjne i losowe, czyli odbywane z innych przyczyn, np. w razie wystąpienia niekorzystnych warunków w miejscu stałego przebywania. Wędrówki mogą mieć charakter koncentracyjny, gdy osobniki z różnych miejsc skupiają się, dotyczy to migracji tarłowych, lub dyspersyjny, gdy osobniki dotychczas skupione rozpraszają się w nowych siedliskach – dotyczy to migracji wzrostowych[1].
Ryby wędrowne dzieli się w następujący sposób:
- ryby diadromiczne, dwuśrodowiskowe (rzadko: diadromowe[2]) – migrujące między wodami słonymi a słodkimi[1][3]
- ryby anadromiczne (rzadko: anadromowe[4]) – ryby spędzające zasadniczą część dorosłego życia w morzach lub estuariach, podejmujące wędrówkę tarłową do wód słodkich[1][3]
- ryby katadromiczne (rzadko: katadromowe[5])– ryby spędzające zasadniczą część dorosłego życia w wodach słodkich, podejmujące wędrówkę tarłową do wód słonych[1][3]
- ryby amfidromiczne – ryby wędrujące między wodami słonymi i słodkimi w celach innych niż odbycie tarła[1]
- ryby potamodromiczne, półwędrowne – ryby spędzające całe życie w wodach słodkich, wykonujące migracje w ich obrębie. Wśród nich często ryby żyjące w zbiornikach migrują na tarło do dopływów[1][3].
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]U ryb wędrownych często osobniki z danej populacji wykazują wierność miejsca, czyli w ramach migracji wracają w to samo miejsce[1].
Przykłady ryb migrujących w celach rozrodczych
[edytuj | edytuj kod]Bezżuchwowce (Agnatha)
[edytuj | edytuj kod]Przykładem z tej starej grupy zwierząt[a] może być minóg morski (Petromyzon marinus), jeden z nielicznych wędrownych minogów[6]. Minóg morski jest gatunkiem anadromicznym tzn. żyjącym w dwóch typach środowisk, zarówno w wodach słodkich, jak i słonych[7]. W Ameryce Północnej, w niektórych jeziorach jest gatunkiem inwazyjnym[8]. Osobniki dorosłe wpływają do wód słodkich na tarło[7]. Razem budują gniazdo z piachu i otoczaków, następnie samica składa 250 tys. ziaren ikry, samiec ją zapładnia i tarlaki giną[9]. Larwa, tzw. ślepica (nazwa wzięła się stąd, iż nie ma zmysłu wzroku) żyje w wodzie słodkiej do 7 lat, odżywiając się detrytusem[9][6].
Rekiny to przeważnie ryby morskie, osiadłe, migrujące jedynie w poszukiwaniu pokarmu[6]. Niektóre jednak, np. żarłacz tępogłowy (Carcharhinus leucas), czy żarłacz cytrynowy (Negaprion brevirostris) to rekiny typowo dwuśrodowiskowe. Żarłacza tępogłowego obserwowano go 4200 km od Atlantyku, w Amazonce oraz 1200 km w górę rzeki Missisipi oraz jeziorze Nikaragua[6][10]. W wodach słodkich trzyma się blisko dna, czatując na zdobycz[6]. Ciężarne samice rodzą w wodach słodkich od 1 do 13 młodych, które od razu są zdolne do samodzielnego życia[6]. Poza rekinami, do ryb chrzęstnoszkieletowych należą piłokształtne (Pristiformes), które także żyją i rozmnażają się w wodach słodkich, jednak tam, gdzie żyją, zostały niemal doszczętnie przetrzebione np. piła wielkozębna (Pristis perotteti), wskutek przełowienia na mięso i jako trofeum wędkarskie[6].
Piskorzowate (Cobitidae) i Botiidae
[edytuj | edytuj kod]
Niektóre gatunki ryb z rodziny piskorzowatych (Cobitidae) i Botiidae wędrują na tereny zalanych lasów, aby złożyć ikrę[11]. Ma to miejsce w Azji, w czasie pory deszczowej[11]. Tam, gdzie żyją i się rozmnażają, występują silne nurty wody[11]. Stąd też w warunkach akwariowych Cobitidae i Botiidae, rzadko lub wcale nie przystępują do tarła[11].
Łososiokształtne (Salmoniformes)
[edytuj | edytuj kod]Ryby łososiokształtne mają jeden z najlepszych zmysłów chemicznych w świecie ryb[6]. Są dla nich ważne w orientacji i nawigacji. Dzięki temu dorosłe tarlaki trafiają do miejsc, gdzie same urodziły się przed sześcioma lub siedmioma laty[6]. Minimalne ilości substancji pochodzących z rozpuszczonych skał lub gleb oraz małych organizmów tworzą dla ryby unikatowy zapach, nawet gdy jest ślepa, bądź koryto rzeki uległo deformacji w wyniku powodzi lub w wyniku pracy człowieka[6]. Łososiokształtne, podobnie jak bezżuchwowce to ryby anadromiczne[6].
Jesiotrowate (Acipenseridae)
[edytuj | edytuj kod]Gatunkiem europejskiej ryby jesiotrowatej jest jesiotr zachodni (Acipenser sturio). Gatunek ten zasiedla tereny Morza Śródziemnego i Czarnego, spotyka się także wzdłuż atlantyckich wybrzeży Ameryki Północnej i na północy Europy, od Nordkappu do Bałtyku (z badań przeprowadzonych w 1996 na osobniku złowionym u wybrzeży Estonii wykazano, iż populacja ta wywodzi się od jesiotra ostronosego[12])[13]. Obecnie ma małe znaczenie gospodarcze, wcześniej wpływał do rzek Europy i się tam często rozmnażał, jednak jeszcze przed I Wojną Światową, ze względu na silne zanieczyszczenie rzek oraz budowanie zapór, zachowania te ustały[13]. Obecnie na liście IUCN ma status gatunku krytycznie zagrożonego (CR)[14]. Po wylęgu, narybek jesiotra, wraz z nurtem wody płynie do mórz, by jako dorosłe ryby rozmnażać się w wodach słodkich[13].
Węgorzowate (Anguidae) i kongrowate (Congeridae)
[edytuj | edytuj kod]Węgorzowate i kongerowate to ryby, które rzadko migrują, często są osiadłe. Wyjątkami są: węgorz europejski (Anguilla anguilla), konger (Conger conger) i węgorz amerykański (Anguilla rostrata)[15][6]. Często migrują setki tysięcy kilometrów, z rzek do Morza Sargassowego, często także drogą lądową[13]. Oba gatunki są rybami katadromicznymi oraz semelparycznymi[6]. Oznacza to, iż rozród jest dla węgorzy ostatnim wydarzeniem w ich życiu[6]. Samice (4 razy większe od swych partnerów[13]) składają bardzo dużą ilość jaj, bogatych w składniki odżywcze, aby zapewnić jak największe szanse przeżycia swojemu potomstwu[6]. Po tarle giną[13]. Wyklute młode są unoszone z prądem wody (Golfstrom) w stronę wybrzeży Europy, gdzie wpływają do rzek[13]. Podobną taktykę stosują ryby gardłoszowate (Trachichthyidae)[6]. Konger natomiast odbywa wędrówki na krótkich dystansach i trze się w okolicach Gibraltaru, Azorów i w Morzu Śródziemnym.
Sumokształtne (Siluriformes)
[edytuj | edytuj kod]Kirys czarny (Oxydoras niger), jest wyjątkiem wśród osiadłych sumokształtnych. Gatunek ten, w okresie tarła, migruje stadami do podnóży Andów, na wysokość 1000 m n.p.m.[6]. Jest przy tym jedną z 40 gatunków ryb, podejmującą coroczną wędrówkę, zwaną piracema (tzw. migracje ryb Paragwaju)[6].
Innym sumem wędrującym jest sum rekini (Pangasianodon hypophthalmus). Nie wiadomo, czy jednak migruje w celach rozrodczych, czy w celach znalezienia pokarmu, gdyż w naturze są zagrożone wyginięciem (EN), a ich wędrówki są słabo poznane[6].
Przykłady ryb migrujących w celach znalezienia pokarmu
[edytuj | edytuj kod]Przykładami ryb migrujących w celu znalezienia pokarmu są przeważnie ryby pelagiczne (morskie) np. makrelowce (Scombroidei np. tuńczyki, makrele, marliny), ostroboki (Trachurus), rekiny i kulbinowate (Sciaenidae)[15]. Poza tymi rodzinami agresywną rybą pelagiczną, migrującą w poszukiwaniu pokarmu jest lufar (Pomatomus saltatrix), będący jedynym przedstawicielem z rodziny lufarowatych (Pomatomidae), słynący z wędrowania za ławicami ryb, chwytający jedną z nich, by rozszarpać ją na mniejsze kawałki[15]. Potrafi także atakować, gdy jest syty i może wywołać zachowanie przypominające bulimię[15]. Rybacy dobrze znają tą rybę, bo po uczcie zostawia smugi wnętrzności i krwi[15].
Gatunkiem słodkowodnej ryby, migrującej w celu znalezienia pokarmu jest szczupak (Esox lucius)[13].
Przykłady ryb migrujących w innych celach
[edytuj | edytuj kod]Ryby migrujące w celach innych niż znalezienie pokarmu, czy złożenie ikry to gatunki amfidromiczne lub półwędrowne. Takimi rybami mogą być:
- Ateryna (Aterina presbyter) – odbywa coroczne wędrówki do głębszych wód, aby przezimować[15]
- Okoń pospolity (Perca fluviatilis) i sandacz pospolity (Sander leucioperca) – migrują do wód słonawych, gdyż niskie zasolenie wody nie utrudnia im w polowaniu[13]
- Stornia (Platichthys flesus) – wędruje do wód słodkich głównie na tarło, bądź w celu znalezienia pokarmu[15]
- U niektórych stynkowatych (Osmeridae) i śledziowatych (Clupeidae) występują populacje półwędrowne, które migrują między wodami słodkimi, a słonymi[6]
- Karpiowate (Cyprinidae) to typowe ryby amfidromiczne – migrują zwykle w innych celach niż rozmnażanie się
- Piskorzowate (Cobitidae) – młode osobniki (narybek) często wędruje na płytsze wody, kieruje nimi instynkt, aby przeżyć
Zagrożenia dla ryb migrujących
[edytuj | edytuj kod]
Przede wszystkim budowanie zapór i nastawianie sieci ma negatywny wpływ na wędrówki ryb (oraz dla innych organizmów)[16]. Uniemożliwiają im wędrówkę zarówno w górę rzeki, jak i w jej dół. Zapora wodna, niszczy także koryto rzeki i wpływa na stan wód[17]. Globalne populacje migrujących ryb zmalały o 70% na przełomie lat 1970-2020, poprzez budowanie zapór i tam[16].
Migrujące ryby (np. łososiowate) niekiedy roznoszą choroby wirusowe, które zagrażają także innym gatunkom[18].
Zagrożeniem dla ryb migrujących jest także człowiek[19]. Od lat ludzie eksploatowali trasy migracji ryb, by schwytać ryby skupione na wędrówce[19]. Najstarsze eksploatacje znane są z czasów starożytnych, na terenie rzeki Morro Creek i innych ujściach Pacyfiku. W Nevadzie Indianie (plemię Paiute) chętnie łowili pstrągi. Obecnie w wielu stanach Ameryki połów dzikich pstrągów jest zakazany, a sprzedawane pstrągi pochodzą z prywatnych hodowli[19].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Bezżuchwowce nie są uznawane za ryby w niektórych ujęciach taksonomicznych
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g Jadwiga Zdanowska, Wędrówki ryb słodkowodnych – wybrane przykłady z rodziny karpiowatych (przegląd literatury), „Komunikaty Rybackie”, 5 (118), 2010, s. 20-24.
- ↑ ryby diadromowe [online], Słownik terminów biologicznych pwn.pl.
- ↑ a b c d Słownik ważniejszych terminów, [w:] Paweł Prus, Wiesław Wiśniewolski, Mikołaj Adamczyk (red.), Przewodnik metodyczny do monitoringu ichtiofauny w rzekach, Warszawa: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, 2016, s. 9-14, ISBN 978-83-61227-85-4.
- ↑ ryby anadromowe [online], Słownik terminów biologicznych pwn.pl.
- ↑ ryby katadromowe [online], Słownik terminów biologicznych pwn.pl.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Derek Hall, Amy – Jane Beer, Daniel Gilpin, Encyklopedia ryb, skorupiaków i innych stworzeń wodnych, Dragon, 2020, s. 32, 256, 372, 373, ISBN 978-83-8172-649-8 [dostęp 2021-10-31].
- ↑ a b Krągłouste i ryby Cyclostomata et Pisces, [w:] J.M. Rembiszewski, H. Rolik, „Katalog Fauny Polski”, PAN – Instytut Zoologii, PWN, Warszawa. 1975, s. 251 [dostęp 2021-10-31].
- ↑ Willis Dunbar, Michigan at Work, 1949 [dostęp 2021-10-31].
- ↑ a b Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I. i Skibińska E., Fauna Polski - charakterystyka i wykaz gatunków, Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN 2015, s. 11, ISBN 978-83-88147-14-2 [dostęp 2021-10-31].
- ↑ Dorota Szatańska, Ryby : encyklopedia zwierząt, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, ISBN 978-83-01-15140-9 [dostęp 2021-11-01].
- ↑ a b c d Maja Prusińska, Atlas ryb akwariowych, Wademekum, s. 149, 150, 151, 152, 153, 154, 155, ISBN 978-83-8059-056-4 [dostęp 2021-10-31].
- ↑ Danijela Popović i inni, The history of sturgeon in the Baltic Sea [online], 2014 [dostęp 2021-10-31] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i 3. Jesiotr zachodni (Acipenser sturio), 52. Węgorz (Anguilla anguilla), Szczupak (Esox lucius), [w:] J. Mihálik, F. Reiser, Nasze ryby, Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1980, s. 19, ISBN 83-09-01443-0 [dostęp 2021-11-01].
- ↑ J. Gesner i inni, Acipenser sturio, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-10-31] (ang.).
- ↑ a b c d e f g Fritz Terofal, Claus Militz, Ryby morskie, Warszawa: Leksykon przyrod, 1996, 8 – 27, 52, 56, 58…, ISBN 83-7129-306-2 [dostęp 2021-11-02].
- ↑ a b Deinet, The Living Planet Index (LPI) for migratory freshwater fish, The Netherlands: World Fish Migration Foundation 2020 [dostęp 2021-11-02].
- ↑ Ro Charlton, Fundamentals of Fluvial Geomorphology, wydanie 1, 2007, DOI: 10.4324/9780203371084, ISBN 978-0-203-37108-4 [dostęp 2021-11-02].
- ↑ T. Wang, "Lineage/species-specific expansion of the Mx gene family in teleosts: Differential expression and modulation of nine Mx genes in rainbow trout Oncorhynchus mykiss". Fish and Shellfish Immunology. 90: 413–430., 2019, DOI: 10.1016/j.fsi.2019.04.303.
- ↑ a b c Leonard M Wright, Trout Maverick, Nowy Jork 1996, s. 19, ISBN 978-1-55821-476-7.