Madeleine de Scudéry
 Portret pisarki, ok. 1650 | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Narodowość | |
| Język | |
| Dziedzina sztuki | |
| Epoka | |
| |
Madeleine de Scudéry (ur. 15 listopada 1607 w Hawrze, zm. 2 czerwca 1701 w Paryżu) – francuska pisarka nurtu préciosité, znana przede wszystkim jako autorka długich powieści z kluczem.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Była córką Georges’a de Scudéry, kapitana portu w Hawrze, oraz Madeleine de Martel de Goutimesnil. Jej ojciec został oskarżony o piractwo i przez jakiś czas przebywał w więzieniu[1].
W 1613 rodzice Madeleine zmarli, dlatego ona i jej starszy o sześć lat brat, Georges, znaleźli się pod opieką wuja w Rouen[2]. Tam otrzymała wychowanie typowe dla młodej szlachcianki, ucząc się czytania, pisania, tańca, rysunku oraz umiejętności praktycznych, związanych z rolnictwem, zarządzaniem majątkiem, kuchnią i medycyną. Interesowała się także literaturą i samodzielnie nauczyła się hiszpańskiego oraz włoskiego[3]. Niektórzy uczeni podejrzewają, że znała również grekę i łacinę[2].
W drugiej połowie lat 30. przeprowadziła się do Paryża. Razem z bratem, pisarzem i dramaturgiem, mieszkała w dzielnicy Marais na Rue Vieille-du-Temple. Oboje byli gośćmi salonu markizy de Rambouillet, gdzie spotykały się najważniejsze osobistości ówczesnego świata literatury i polityki[2][4].
W 1641 de Scudéry odniosła pierwszy sukces dzięki czterotomowej powieści Ibrahim ou L’illustre Bassa (Ibrahim albo przesławny basza), wydanej pod nazwiskiem brata. W tym samym roku ukazały się anonimowo jej Lettres amoureuses (Listy miłosne). W 1642, ponownie pod nazwiskiem brata, wydano Les Femmes illustres ou Harangues héroïques (Sławne kobiety albo mowy heroiczne), poświęcone takim postaciom historycznym jak Kleopatra, Mariamme i Safona[5][6]. Pisarka nie podpisywała własnych utworów, ponieważ zgodnie z panującym wówczas obyczajem, kobieta otwarcie dążąca do kariery literackiej byłaby uznana za nieskromną i pretensjonalną[7].
Madeleine i jej brat na krótko przeprowadzili się do Marsylii, gdzie Georges piastował w latach 1644–1647 urząd gubernatora. W 1648, kiedy wybuchła Fronda, ponownie przebywali już w Paryżu. Tutaj w latach 1649–1653 ukazała się – raz jeszcze pod nazwiskiem Georges’a – dziesięciotomowa powieść z kluczem Artamène ou le Grand Cyrus. Jej akcja osadzona jest w starożytnej Persji i Grecji, jednak poszczególne postacie stanowią portrety współczesnych osób z otoczenia de Scudéry, przede wszystkim księcia Kondeusza Wielkiego, przywódcy Frondy, oraz jego siostry, księżnej de Longueville[8]. Pisarka przedstawiła również samą siebie pod postacią Sapho, czyli poetki Safony[9].
Po upadku Frondy Georges udał się na dobrowolne wygnanie do Hawru, gdzie się ożenił. Madeleine pozostała jednak w Paryżu i tam wzorem markizy de Rambouillet otworzyła własny salon. Na sobotnich spotkaniach przy rue de Beauce kultywowano sztukę konwersacji, oddawano się grom literackim i dyskutowano o teorii uczuć. To właśnie tam miała zostać opracowana mapa Krainy Czułości, w alegoryczny sposób przedstawiająca kolejne etapy znajomości[4][10]. Ponadto de Scudéry nadal pisała powieści, w tym dziesięciotomową Clélie, Histoire romaine, i wydawała je pod nazwiskiem brata, mimo że osobiste kontakty między rodzeństwem uległy już wtedy rozluźnieniu[11]. Gdy moda na długie powieści przeminęła, autorka zaczęła publikować m.in. zbiory dialogów[12].
Mimo szyderczej nieraz krytyki[13], szczególnie ze strony Nicolasa Boileau, utwory de Scudéry cieszyły się wśród współczesnych ogromną popularnością i uznaniem[14]. Za panegiryk na cześć Ludwika XIV otrzymała w 1671 nagrodę Akademii Francuskiej, przyznaną wówczas po raz pierwszy; rozważano także przyjęcie de Scudéry do Akademii pomimo jej płci. Choć ostatecznie to nie nastąpiło, w 1684 została członkinią padewskiej Academia dei Ricovrati[15].
Nie wyszła nigdy za mąż. W latach 50. nawiązała bliską znajomość z pisarzem Paulem Pellissonem, interpretowaną zwykle przez biografów jako „platoniczny romans”. Trwała ona aż do śmierci Pellissona w 1693[16]. De Scudéry zmarła osiem lat później, w podeszłym wieku dziewięćdziesięciu czterech lat.
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]Lista utworów[15]:
- Ibrahim ou l’Illustre bassa (1641)
- Les Femmes illustres, ou Harangues héroïques (1642)
- Artamène ou le Grand Cyrus (1649–1653)
- Clélie, Histoire romaine (1654–1660)
- Célinte, Nouvelle Première (1661)
- Mathilde d’Aguilar (1667)
- La Promenade de Versailles (1669)
- Discours de la gloire (1671) – utwór nagrodzony przez Akademię Francuską
- Conversations sur divers sujets (1680)
- Conversations nouvelles sur divers sujets (1684)
- Nouvelles conversations de morale (1688)
- Entretiens de morale (1692)
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Panna de Scudery – nowela autorstwa E.T.A. Hoffmanna, której bohaterką jest Madeleine de Scudéry.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Pawłowska 2011 ↓, s. 95.
- ↑ a b c Donawerth i Strongson ↓, s. 3.
- ↑ Pawłowska 2011 ↓, s. 99.
- ↑ a b Newman ↓, s. 2.
- ↑ Newman ↓, s. 2–3.
- ↑ Donawerth i Strongson ↓, s. 4.
- ↑ Pawłowska 2011 ↓, s. 96.
- ↑ Newman ↓, s. 4–5.
- ↑ Pawłowska 2011 ↓, s. 96–102.
- ↑ Donawerth i Strongson ↓, s. 5–6.
- ↑ Donawerth i Strongson ↓, s. 7.
- ↑ Newman ↓, s. 3.
- ↑ Tadeusz Boy-Żeleński, Wstęp, [w:] Molier, Pocieszne wykwintnisie, Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza, 1926.
- ↑ Newman ↓, s. 3–4.
- ↑ a b Pawłowska 2011 ↓, s. 103.
- ↑ Donawerth i Strongson ↓, s. 6–7.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Maja Pawłowska. Mademoiselle de Scudéry: portrait de Sapho ou inclusion par exclusion. „Romanica Wratislaviensia”. 58, s. 95–104, 2011. ISSN 0557-2665.
- Madeleine de Scudéry: Selected Letters, Orations, and Literary Dialogues. red. Jane Donawerth, Julie Strongson. Chicago, London: The University of Chicago Press, 2004. ISBN 0-226-14404-6.
- Madeleine de Scudéry: The Story of Sapho. Karen Newman. Chicago, London: The University of Chicago Press, 2003. ISBN 0-226-14399-6.