Lipień pospolity
| Thymallus thymallus[1] | |||||
| (Linnaeus, 1758) | |||||
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
lipień pospolity | ||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||||
 | |||||
Lipień pospolity[3], lipień europejski[4], lipień[5] (Thymallus thymallus) – gatunek słodkowodnej, zimnolubnej ryby łososiokształtnej, gatunek typowy lipieniowatych (Thymallinae).
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Występuje na obszarze od zachodniej Walii, Francji i północnych Włoch do Morza Białego. Brak go w południowej Europie i Irlandii. W Polsce występuje głównie w rzekach Pomorza, Karpat i Sudetów. Zasiedla głównie rzeki, rzadko spotykany w jeziorach. Latem przebywa na kamienistych płyciznach, zimą przenosi się do głębszych wód.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Dorasta przeciętnie do 30–40, maksymalnie do 60 cm długości. Rekord świata to 2,18 kg; był to osobnik złowiony w listopadzie 2009 roku w rzece Steinfeld (dopływ Drawy) w Austrii[6]. Jednak zwykle średnia masa tej ryby nie przekracza 1 kg. Ciało ma lekko spłaszczone i małą głowę. Otwór gębowy niewielki, przedni, z drobnymi zębami, szczęka górna nieco dłuższa od dolnej. Łuski są duże, mocno osadzone w skórze. Młode osobniki są srebrzysto-jasnozielone z niebieskawymi plamami na bokach. Osobniki starsze mają grzbiet szarozielony, zielonkawe boki i biały brzuch. Na bokach podłużne ciemne smugi odpowiadające poszczególnym rzędom łusek. Płetwy nieparzyste mają bladofioletowy odcień, płetwa grzbietowa jest długa, wysoka i ozdobiona kilkoma rzędami czerwonych i czarnych plamek. Całe ciało ma metaliczny połysk. Płetwy grzbietowa, odbytowa, i piersiowe większe u samców niż u samic. Dymorfizm płciowy zaznacza się większymi rozmiarami samców oraz – w okresie godowym – ich jaskrawym ubarwieniem i powiększoną płetwą grzbietową.
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]Łacińska nazwa gatunkowa thymallus, przejęta z greckiej θύμαλλος oznacza „pachnący tymiankiem”. Ryba ta, wyjęta z wody, ma mieć ponoć taki zapach[7].
Biologia
[edytuj | edytuj kod]Żywi się głównie larwami chruścików, jętek i innych owadów oraz owadami zbieranymi z powierzchni wody, a także mięczakami i innymi bezkręgowcami. Duże osobniki zjadają również ryby, a nawet ssaki.
Chętnie grupuje się w niewielkie stadka. Żyje przeciętnie 4–5 lat, maksymalnie 14. Jego liczebność i rozmieszczenie ze względu na krótkowieczność są zmienne. Jest bardzo wrażliwy na zanieczyszczenia wody.
Rozród
[edytuj | edytuj kod]Samce dojrzewają płciowo w 2 lub 3 roku życia, a samice w 4. Wiosną, w okresie tarła, lipień podejmuje krótkie wędrówki poszukując żwirowych lub kamienistych tarlisk z dobrze natlenioną wodą, które znajduje przeważnie w niedużych dopływach. Tarło obywa się w temperaturze 6–8 °C. Ikra ma barwę bursztynową, jest zasypywana w piasku przez samca, który broni jej przez 2–3 tygodnie inkubacji. Często w jednym gnieździe składa jaja kilka samic.
Ochrona
[edytuj | edytuj kod]| Wymiar ochronny | 30 cm |
| Okres ochronny | 1.III – 31.V |
Znaczenie gospodarcze
[edytuj | edytuj kod]Nie występuje licznie, dlatego nie ma większego znaczenia w połowach. Jest natomiast hodowany w stawach hodowlanych. Bardzo ceniony wędkarsko – poławiany głównie przez wędkarzy łowiących na sztuczną muchę.[potrzebny przypis] Spotykany w akwariach publicznych.
Filatelistyka
[edytuj | edytuj kod]Pierwszy raz Poczta Polska wypuściła znaczek pocztowy przedstawiający lipienia w 1958 jako cząstkę serii Szlachetne gatunki ryb. Seria składała się z pięciu części. Kolorowy ząbkowany znaczek o nominale 6,40 zł wydrukowany był na papierze niepowlekanym w technice rotograwiury. Autorem projektu był grafik Stefan Małecki. Nakład wyniósł 1 995 000 sztuk. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994[8]. Kolejny znaczek Poczty Polskiej, przedstawiający lipienia, wydany został w 1979 roku. Stanowił cząstkę serii 100 lat wędkarstwa polskiego. Serię stanowiło osiem kolorowych i ząbkowanych znaczków. Znaczek z lipieniem, o nominale 1 zł, wydrukowany był na papierze kredowym techniką rotograwiury. Nakład wyniósł 12 105 000 sztuk. Autorem projektu znaczka był Jacek Brodowski. Pozostawał on w obiegu do 31 grudnia 1994[9].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Thymallus thymallus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Thymallus thymallus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ G. Nikolski: Ichtiologia szczegółowa. Tłum. Franciszek Staff. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970.
- ↑ Eugeniusz Grabda, Tomasz Heese: Polskie nazewnictwo popularne krągłouste i ryby - Cyclostomata et Pisces. Koszalin: Wyższa Szkoła Inżynierska w Koszalinie, 1991.
- ↑ Krystyna Kowalska, Jan Maciej Rembiszewski, Halina Rolik Mały słownik zoologiczny, Ryby, Wiedza Powszechna, Warszawa 1973
- ↑ IGFA World Records. Data dostępu: 2017-02-15
- ↑ Joanna Grabowska: Atlas ryb Polski. Warszawa: Ringer Axel Springer, 2017, s. 88. ISBN 978-83-8091-316-5. OCLC 989755524. (pol.).
- ↑ Marek Jedziniak: 1958.04.22. Szlachetne gatunki ryb. kzp.pl. [dostęp 2019-11-17]. (pol.).
- ↑ Marek Jedziniak: 1979.04.26. 100 lat wędkarstwa polskiego. kzp.pl. [dostęp 2019-11-17]. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Mały słownik zoologiczny: ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976.
- G. Nikolski: Ichtiologia szczegółowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970.
- Josef Reichholf, Gunter Steinbach, Claus Militz: Wielka encyklopedia ryb : słodkowodne i morskie ryby Europy. Wiśniewolski Wiesław (tłum.). Warszawa: Muza, 1994. ISBN 83-7079-317-7.
- Fritz Terofal, Claus Militz: Ryby słodkowodne. Leksykon przyrodniczy. Henryk Garbarczyk, Eligiusz Nowakowski i Jacek Wagner. Warszawa: Świat Książki, 1997. ISBN 83-7129-441-7.
- Thymallus thymallus. (ang.) w: Froese, R. & D. Pauly. FishBase. World Wide Web electronic publication. fishbase.org [dostęp 6 września 2009]