Krwiściąg
 Krwiściąg lekarski | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
krwiściąg | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Sanguisorba L. Sp. Pl. 116. 1753 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
| |||
Krwiściąg (Sanguisorba L.) – rodzaj roślin z rodziny różowatych. W wąskim ujęciu systematycznym liczy kilkanaście gatunków[5], a w szerokim (po włączeniu tu gatunków z rodzajów Poterium, Poteridium i Dendriopoterium) – 34 gatunki[4]. W wąskim ujęciu są to rośliny występujące w strefie umiarkowanej Eurazji i Ameryki Północnej[5], a w szerokim także w południowej Afryce[4]. W Polsce występują jako rodzime dwa lub trzy gatunki (w zależności od ujęcia systematycznego): krwiściąg lekarski (S. officinalis), mniejszy (S. minor) i średni (S. muricata)[6] (ten ostatni klasyfikowany jest też jako podgatunek S. minor subsp. balearica[4]). Rośliny z tego rodzaju rosną na łąkach i murawach[7]. Ich kwiaty zapylane są przez owady, ale też przez wiatr[5].
Niektóre uprawiane są jako ozdobne z powodu efektownych kwiatostanów i ulistnienia[7]. Niektóre gatunki wykorzystywane były jako lecznicze. Krwiściąg lekarski (S. officinalis) ma też jadalne liście i wykorzystywany był przy produkcji wina[5].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Zarówno okazałe byliny osiągające do 2 m wysokości, jak i niskie, tworzące gęste kobierce[7], zwykle kłączowe, o pędach podnoszących się lub prosto wzniesionych[8]. W szerokim ujęciu należą tu też rośliny krzewiaste, w tym kolczaste[5].
- Liście
- Odziomkowe i łodygowe, wsparte przylistkiem częściowo przyrośniętym do ogonka, z wolnym końcem kształtu jajowatego do zaokrąglonego, ząbkowanym[8]. Liście zawsze ogonkowe[8] o blaszce nieparzystopierzastej, zwykle regularnie podzielonej na liczne, ząbkowane listki[7]. Dolne liście są z reguły dłuższe, górne coraz krótsze[8].
- Kwiaty
- Liczne (od 50 do ponad pół tysiąca[8]), drobne (do 5 mm średnicy[8]), zebrane w szczytowe, gęste, główkowate lub kłosowate kwiatostany, barwy zielonej, czerwonej, różowej do białej. Pozbawione są kieliszka i korony. Działki kielicha są cztery. Pręciki występują w liczbie 4 lub są liczne, czasem długie i okazałe. Zalążnia dolna powstaje z 1 lub 2 owocolistków i zwieńczona jest piórkowatym znamieniem[7].
- Owoce
- Jednonasienne, kulistawe niełupki o średnicy od 0,5 do 2 mm zamknięte w twardniejącym hypancjum zwieńczonym również trwałymi działkami kielicha[8].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja systematyczna
Rodzaj z podplemienia Sanguisorbinae, plemienia Sanguisorbeae (lub Agrimonieae[9]), podrodziny Rosoideae, rodziny różowatych (Rosaceae) z rzędu różowców[10][2].
W wąskim ujęciu systematycznym rodzaj obejmuje kilkanaście gatunków. W obrębie plemienia pozycję bazalną zajmuje para rodzajów Poteridium i Poterium, następny klad tworzy Sanguisorba, a kolejne reszta rodzajów plemienia[8]. W szerokim ujęciu wszystkie te rodzaje włączane są do Sanguisorba[4].
- Sanguisorba albanica András. & Jáv.
- Sanguisorba albiflora (Makino) Makino
- Sanguisorba alpina Bunge – krwiściąg alpejski
- Sanguisorba ancistroides (Desf.) Ces.
- Sanguisorba annua (Nutt. ex Hook.) Torr. & A.Gray
- Sanguisorba applanata T.T.Yu & C.L.Li
- Sanguisorba armena Boiss.
- Sanguisorba azovtsevii Krasnob. & Pshenich.
- Sanguisorba canadensis L. – krwiściąg kanadyjski
- Sanguisorba cretica Hayek
- Sanguisorba diandra (Hook.f.) Nordborg
- Sanguisorba dodecandra Moretti – krwiściąg dziesięciopłatkowy
- Sanguisorba durui Yıld.
- Sanguisorba filiformis (Hook.f.) Hand.-Mazz.
- Sanguisorba hakusanensis Makino – krwiściąg hakusański
- Sanguisorba hybrida (L.) Font Quer
- Sanguisorba indica (Gardner) Tirveng.
- Sanguisorba japonensis (Makino) Kudô
- Sanguisorba × kishinamii Honda
- Sanguisorba lateriflora (Coss.) A.Braun & C.D.Bouché
- Sanguisorba longifolia Bertol.
- Sanguisorba magnifica I.Schischk. & Kom.
- Sanguisorba mauritanica Desf.
- Sanguisorba megacarpa (Lowe) Muñoz Garm. & C.Navarro
- Sanguisorba menendezii (Svent.) Nordborg
- Sanguisorba minor Scop. – krwiściąg mniejszy
- Sanguisorba obtusa Maxim. – krwiściąg ściętolistny
- Sanguisorba occidentalis Nutt.
- Sanguisorba officinalis L. – krwiściąg lekarski
- Sanguisorba × poroshirensis S.Watan.
- Sanguisorba × pseudo-officinal is Naruh.
- Sanguisorba riparia Juz.
- Sanguisorba rupicola (Boiss. & Reut.) A.Braun & C.D.Bouché
- Sanguisorba sirnakia Yıld.
- Sanguisorba stipulata Raf. – krwiściąg sitkajski
- Sanguisorba × takahashihideoi Naruh.
- Sanguisorba tenuifolia Fisch. ex Link – krwiściąg delikatny
- Sanguisorba verrucosa (Link ex G.Don) Ces.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-23] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-05].
- ↑ a b c d e f Sanguisorba L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-01-14].
- ↑ a b c d e David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 823, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 160, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b c d e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 142. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b c d e f g h Alan S. Weakley, Sanguisorba Linnaeus, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2023-01-14].
- ↑ Genus Sanguisorba L., [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [online], USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System [dostęp 2023-01-14].
- ↑ D. Potter i inni, Phylogeny and classification of Rosaceae, „Plant Systematics and Evolution”, 266, 2007, s. 5–43, DOI: 10.1007/s00606-007-0539-9.
- ↑ Ludmiła Karpowiczowa: Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
- ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 157-158. ISBN 978-83-925110-5-2.