Karpaty Wschodnie

Karpaty Wschodnie
Megaregion	Region Karpacki
Prowincja	Karpaty Wschodnie
Zajmowane ; jednostki ; administracyjne	Polska; Słowacja; Ukraina; Rumunia

Pierwsza wystawa etnograficzna z roku 1880

Karpaty Wschodnie (52) – odcinek Łuku Karpat między Przełęczą Łupkowską na północnym zachodzie a przełęczą Predeal na południu.

Geografia

Karpaty Wschodnie znajdują się głównie na terenach Ukrainy i Rumunii, tylko niewielki fragment na północnym zachodzie leży na terytoriach Polski i Słowacji – Bieszczady Zachodnie, Góry Sanocko-Turczańskie, Wyhorlat.

Karpaty Wschodnie dzielą się wzdłuż na dwie części:

Zewnętrzne Karpaty Wschodnie (fliszowe, najwyższy szczyt Howerla 2061 m n.p.m.)
Wewnętrzne Karpaty Wschodnie (krystaliczno-wulkaniczne, Pietrosul 2303 m n.p.m.)

Te dwa różniące się geologicznie regiony stykają się ze sobą bezpośrednio i miejscami brak wyraźnego rozgraniczenia, a granice między nimi trzeba prowadzić w oparciu o cechy krajobrazowe, układ dolin i przełęczy. Dlatego niektórzy geografowie rumuńscy, zamiast podłużnego podziału Karpat Wschodnich, stosują podział na sektory poprzeczne, wyodrębniając:

Karpaty Beskidzko-Marmaroskie
Karpaty Mołdawsko-Transylwańskie
Karpaty Łuku

Historia

W czasach antycznych tereny polskich Karpat, nazywane czasami „Bastarnice Alpes”, rozdzielały na północy Dację od Sarmatia Europea. Według Juliusza Cesara obszar ten był kontynuacją Hercynia Silva. W średniowieczu polska część gór nazywana była również Górami Sanockimi^[1]^[2]; lub Górami Sarmackimi^[3]. W historiografii niemieckiej jako Sanoker Berge, lub Berge Saana^[4].

Karpaty Wschodnie w Europie rozsławił m.in. Oskar Kolberg – polski etnograf, folklorysta i kompozytor, który w 1880 roku był współorganizatorem wielkiej wystawy etnograficznej w Kołomyi. Udział w niej wziął cesarz Franciszek Józef. Znaczenie Karpat Wschodnich doceniła i wiedzę o nich udostępniła czytelnikom na Zachodzie także angielska pisarka Ménie Muriel Dowie, która w 1890 odbyła podróż na Pokucie i Huculszczyznę, a następnie sporządziła pisemną relację z podróży, która cieszyła się bardzo dużą popularnością i była wielokrotnie wznawiana.

Po czasach galicyjskich, teren Karpat Wschodnich, który znalazł się w granicach II Rzeczypospolitej, odziedziczył poważne zacofanie i nędzę. Rozwój ekonomiczny rejonu miała wzmocnić turystyka letnia i zimowa. W 1931 r. w Stanisławowie z inicjatywy Rządu RP zorganizowano konferencję „Ankieta w sprawie Karpat Wschodnich”, która stanowiła pierwszą kompleksową próbę nakreślenia planu działań dotyczących rozwoju turystyki oraz karpackich kurortów i miejscowości, a także ochrony przyrody^[5].

W przedwojennej Polsce obszar Karpat Wschodnich zamieszkiwali głównie Polacy, Karpatorusini i Żydzi, oraz także w mniejszej liczbie: Ormianie, Węgrzy, Rumuni i Niemcy. W okresie tym największą atrakcyjnością turystyczną cieszyły się takie polskie miejscowości jak: Delatyn, Żabie, Kosów, Worochta czy Jaremcze.

Ogromną popularnością cieszyły się również położone na przedgórzu Karpat Wschodnich uzdrowiska, przede wszystkim dynamicznie rozwijające się Truskawiec i Morszyn.

Przypisy

↑ „1377 Ludwik król Węgierski i Polski, chcąc się pomścić nad Litwą tak srogiego zburzenia Polskiego królestwa swojego, zebrawszy wojska Węgierskie i wszystkiej Polszce pospolite ruszenie rozkazawszym sam z Węgier do Polski przez góry Sanockie prosto ku Sandomirzowi przyciągnął”, [w:] Maciej Stryjkowski, Mikołaj Malinowski, Ignacy Daniłowicz. Kronika polska, litewska, żmódzka i wszystkiéj Rusi Macieja Stryjkowskiego. wyd. 1846 s. 53.
↑ „Pierwszy „szlak węgierski” prowadził od Przemyśla w góry Sanockie, z doliny Sanu w dolinę Brzozówki, albo doliną Wisłoka na Frysztak, na obszar tak zwanych „dołów Sanockich”, a stąd doliną Jasełki w górę na grzebiet tak zwanego „Niskiego Beskidu” przez pasmo Karpat do Węgier w dolinę rzeki Ondawy, [w:] Listy z ziemi naszej: korespondencja Wincentego Pola z lat 1826–1872. Wincenty Pol, Zbigniew Sudolski. wyd. 2004. s. 187.
↑ „Item Saan, cuius fons Montibus Sarmaticis, ex monte, qui dicitur Byesked”, [w:] Ioannis Dlugossii Annales: seu, Cronicae incliti Regni Poloniae, t. 1–2.; Jan Długosz. Dzieła wszystkie. 1873. s. 13.
↑ „Der Saan, welcher im Sanoker Kreise, am Berge Saana entspringt, dem Sanok das Flüßchen Oslawa ausnimmt, von da nach den Stadchen Przemisl, Jaroslaw, u.s.w. geht, und oberhalb Radomisl in die Wiechsel fällt. Auch dieser Fluß ist Schiffbar. [w:] Johann Andreas Demian. Darstellung der Oesterreichischen Monarchie nach den neuesten Statistischen Beziehungen. 1804. s. 12.
↑ Andrzej Wielocha, Przedwojenne Bieszczady, Gorgany i Czarnohora. Najpiękniejsze fotografie, Wydawnictwo RM, Warszawa 2013, s. 7.

Bibliografia

Krystyna Jawecka (red.) Mapa przeglądowa Europy. Rumunia. Skala 1:1 000 000, PPWK Warszawa-Wrocław 1983/84
Jerzy Kondracki Fizycznogeograficzna regionalizacja Czech, Słowacji, Węgier i Rumunii w układzie dziesiętnym, „Przegląd Geograficzny”, tom LXVIII, z. 3–4, 1996, s. 457–466
Jerzy Kondracki Karpaty, wydanie drugie poprawione, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1989, ISBN 83-02-04067-3.
Andrzej Maryański Rumunia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1973
AndrzejA. Wielocha AndrzejA., Przedwojenne Bieszczady, Gorgany i Czarnohora. Najpiękniejsze fotografie, Warszawa: Wydawnictwo RM, 2013, s. 23, ISBN 978-83-7773-071-3, OCLC 860451361 .
Jacek Wnuk, Karpaty Wschodnie. Wydawnictwo Ruthenus, Krosno 2014 r. ISBN 978-83-7530-251-6.

Linki zewnętrzne

Opis pasm Karpat Wschodnich położonych na terenie Rumunii. tpr.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-04)].
Karpaty Wschodnie Jacek Wnuk – album fotograficzny
Serwis poświęcony Karpatom Wschodnim: www.karpatywschodnie.pl
Archiwalne widoki gór w bibliotece Polona

[1] „1377 Ludwik król Węgierski i Polski, chcąc się pomścić nad Litwą tak srogiego zburzenia Polskiego królestwa swojego, zebrawszy wojska Węgierskie i wszystkiej Polszce pospolite ruszenie rozkazawszym sam z Węgier do Polski przez góry Sanockie prosto ku Sandomirzowi przyciągnął”, [w:] Maciej Stryjkowski, Mikołaj Malinowski, Ignacy Daniłowicz. Kronika polska, litewska, żmódzka i wszystkiéj Rusi Macieja Stryjkowskiego. wyd. 1846 s. 53.

[2] „Pierwszy „szlak węgierski” prowadził od Przemyśla w góry Sanockie, z doliny Sanu w dolinę Brzozówki, albo doliną Wisłoka na Frysztak, na obszar tak zwanych „dołów Sanockich”, a stąd doliną Jasełki w górę na grzebiet tak zwanego „Niskiego Beskidu” przez pasmo Karpat do Węgier w dolinę rzeki Ondawy, [w:] Listy z ziemi naszej: korespondencja Wincentego Pola z lat 1826–1872. Wincenty Pol, Zbigniew Sudolski. wyd. 2004. s. 187.

[3] „Item Saan, cuius fons Montibus Sarmaticis, ex monte, qui dicitur Byesked”, [w:] Ioannis Dlugossii Annales: seu, Cronicae incliti Regni Poloniae, t. 1–2.; Jan Długosz. Dzieła wszystkie. 1873. s. 13.

[4] „Der Saan, welcher im Sanoker Kreise, am Berge Saana entspringt, dem Sanok das Flüßchen Oslawa ausnimmt, von da nach den Stadchen Przemisl, Jaroslaw, u.s.w. geht, und oberhalb Radomisl in die Wiechsel fällt. Auch dieser Fluß ist Schiffbar. [w:] Johann Andreas Demian. Darstellung der Oesterreichischen Monarchie nach den neuesten Statistischen Beziehungen. 1804. s. 12.

[5] Andrzej Wielocha, Przedwojenne Bieszczady, Gorgany i Czarnohora. Najpiękniejsze fotografie, Wydawnictwo RM, Warszawa 2013, s. 7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Karpaty Zachodnie	Wewnętrzne Karpaty Zachodnie Centralne Karpaty Zachodnie Zewnętrzne Karpaty Zachodnie
Karpaty Wschodnie	Wewnętrzne Karpaty Wschodnie Zewnętrzne Karpaty Wschodnie