Kaczkowate
| Anatidae | |||
| Leach, 1819[1] | |||
 Samiec kaczki krzyżówki | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina |
kaczkowate | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Anas Linnaeus, 1758 | |||
| Podrodziny | |||
| |||
Kaczkowate (Anatidae) – rodzina ptaków z rzędu blaszkodziobych (Anseriformes). Obejmuje gatunki wodne, zamieszkujące cały świat, poza Antarktydą[2][3].
Cechy charakterystyczne
[edytuj | edytuj kod]Ptaki te charakteryzują następujące cechy:
- zróżnicowana wielkość (ptaki średnie i duże) – długość w granicach 28–170 cm, rozpiętość skrzydeł 60–250 cm, masa 300 g – 22,5 kg.
- dziób posiada dwa rzędy blaszek na brzegach, zazwyczaj jest spłaszczony
- szyja średniej długości lub bardzo długa
- stosunkowo wąskie, ostro zakończone skrzydła
- krótki ogon
- nogi krótkie, przesunięte ku tyłowi (zwłaszcza u gatunków nurkujących)
- palce spięte błoną pławną
- samiec większy od samicy, często bardzo kontrastowo ubarwiony, podczas gdy samica zazwyczaj posiada ubarwienie stonowane
- u samców obecne prącie
- pożywienie zdobywają zazwyczaj w wodzie, choć niektóre również na lądzie. Żywią się zarówno roślinami, jak i małymi zwierzętami.
- zasadniczo dobrzy lotnicy, choć są również gatunki nielotne
- w zniesieniu od 2 do 20 jaj[4], pisklęta są zagniazdownikami
- wędrowne, wiele gatunków lecąc w stadzie tworzy charakterystyczny klucz w kształcie litery „V”
- wiele gatunków udomowiono lub hodowano w stanie półdzikim
- niska gęstość kości[5]
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]W obrębie rodziny wyróżnia się następujące współczesne podrodziny[6][7]:
- Dendrocygninae Reichenbach, 1853 – drzewice
- Erismaturinae Eyton, 1838 – sterniczki
- Anserinae Goldfuss, 1820 – gęsi
- Anatinae Leach, 1819 – kaczki
Opisano również podrodzinę wymarłą:
- Dendrocheninae[8][9] Livezey & Martin, 1988
W starszym ujęciu systematycznym (Mielczarek & Cichocki, 1999) wyróżniano trzy podrodziny[10]:
- Anseranatinae – bezpłetwce; obecnie takson ten podnoszony jest do rangi rodziny (Anseranatidae)[2][6]
- Anserinae – gęsi
- Anatinae – kaczki
Ochrona w Polsce
[edytuj | edytuj kod]W Polsce gatunki kaczkowatych podlegają gatunkowej ochronie ścisłej z wyjątkiem następujących gatunków łownych w okresach polowań[11]:
- Anas crecca – cyraneczka zwyczajna
- Aythya fuligula – czernica
- Anser anser – gęgawa
Samica ogorzałki - Anser fabalis – gęś zbożowa
- Anser albifrons – gęś białoczelna
- Aythya ferina – głowienka zwyczajna
- Anas platyrhynchos – krzyżówka.
W rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt[12] nie wymieniono ponadto trzech gatunków uznanych za zagrażające gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym[13] (czyli tzw. gatunków inwazyjnych):
- Brandta canadensis – bernikla kanadyjska
- Alopochen aegyptiacus – gęsiówka egipska
- Oxyura jamaicensis – sterniczka jamajska.
Proponuje się wciągnięcie bernikli kanadyjskiej i gęsiówki egipskiej na listę zwierząt łownych[14][15], natomiast w przypadku bardzo rzadko spotykanej w Polsce sterniczki jamajskiej wskazana jest eliminacja tego gatunku na terenie kraju w związku z jego bardzo wysoką inwazyjnością na południu Europy i zgodnie z rekomendacjami konwencji berneńskiej[16].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ W.E. Leach: Eleventh Room. W: Synopsis of the Contents of the British Museum. Wyd. 17. London: British Museum, 1820, s. 68. (ang.).
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-12-30]. (ang.).
- ↑ Ducks, Geese and Swans (Anatidae). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 2016-03-13]. (ang.).
- ↑ Gęgawa (Anser anser). Medianauka.pl. [dostęp 2015-06-17].
- ↑ Matteo Fabbri i inni, Subaqueous foraging among carnivorous dinosaurs, „Nature”, 603 (7903), 2022, s. 852–857, DOI: 10.1038/s41586-022-04528-0, ISSN 1476-4687 [dostęp 2023-12-07] (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Anatidae Leach, 1820 – kaczkowate - Ducks, Geese, Swans (wersja: 2024-09-29). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2024-10-30].
- ↑ John H. Boyd III: Anatidae: Ducks, Geese, Swans. [w:] Aves—A Taxonomy in Flux Version 3.03 [on-line]. John Boyd's Home Page. [dostęp 2021-12-30]. (ang.).
- ↑ Peter Houde, Meig Dickson, Dakota Camarena, Basal Anseriformes from the Early Paleogene of North America and Europe, „Diversity”, 15 (2), 2023, s. 233, DOI: 10.3390/d15020233, ISSN 1424-2818 [dostęp 2023-12-08] (ang.).
- ↑ Bradley C. Livezey, Larry D. Martin, The systematic position of the Miocene anatid Anas [?] blanchardi Milne-Edwards, „Journal of Vertebrate Paleontology”, 8 (2), 1988, s. 196–211, DOI: 10.1080/02724634.1988.10011698, ISSN 0272-4634 [dostęp 2023-12-08] (ang.).
- ↑ P. Mielczarek, W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, 1999. ISSN 0550-0842.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 marca 2005 r. w sprawie ustalenia listy gatunków zwierząt łownych (Dz.U. z 2023 r. poz. 2454).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym (Dz.U. z 2011 r. nr 210, poz. 1260).
- ↑ Branta canadensis L. 1758 – Bernikla kanadyjska – Canada goose (Ptak). [w:] Gatunki obce w Polsce [on-line]. Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. [dostęp 2019-09-30].
- ↑ Alopochen aegyptiacus (Linnaeus, 1766) – Gęsiówka egipska – Egyptian goose (Ptak). [w:] Gatunki obce w Polsce [on-line]. Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. [dostęp 2019-09-30].
- ↑ Oxyura jamaicensis (Gmelin, 1789) – Sterniczka jamajska – Ruddy duck (Ptak). [w:] Gatunki obce w Polsce [on-line]. Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. [dostęp 2019-09-30].