Jerzy Turowicz

Jerzy Turowicz
	; Jerzy Turowicz (1994)
Data i miejsce urodzenia	10 grudnia 1912 ; Kraków
Data i miejsce śmierci	27 stycznia 1999 ; Kraków
Miejsce spoczynku	Tyniec
Zawód, zajęcie	publicysta
Partia	ROAD, UD, UW
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach
	Strona internetowa

Jerzy Turowicz (ur. 10 grudnia 1912 w Krakowie, zm. 27 stycznia 1999 tamże) – polski dziennikarz i publicysta, redaktor naczelny „Tygodnika Powszechnego” (1945–1953 i 1956–1999), wiceprezes Ogólnopolskiego Klubu Postępowej Inteligencji Katolickiej^[1], kawaler Orderu Orła Białego.

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Urodził się jako czwarte dziecko Augusta Turowicza, sędziego, radcy prawnego, działacza Akcji Katolickiej oraz Klotyldy z domu Turnau. W 1930 ukończył III Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego (dziś II LO w Krakowie) i rozpoczął studia na Politechnice Lwowskiej^[2]. W 1932 stanął na czele oficjalnego biuletynu lwowskiego środowiska Stowarzyszenia Katolickiej Młodzieży Akademickiej „Odrodzenie” Dyszla w Głowie. Jako student Politechniki publikował również na łamach Życia Technickiego. W 1934 został studentem wydziału filozofii i historii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jego artykuły były drukowane na łamach Odrodzenia,, a w 1936 opublikował O Maritainie, czyli o najlepszym katolicyzmie w Prosto z Mostu jako odpowiedź na artykuł Adama Doboszyńskiego, który również ukazał się w tym tygodniku. W 1937 po raz drugi objął funkcję redaktora naczelnego – tym razem czasopisma Historia. Na początku 1939 rozpoczął pracę w krakowskim dzienniku Głos Narodu, a w lipcu tego roku został jego redaktorem naczelnym, którym był do ostatniego wydanego numeru, czyli do 3 września 1939.

W czasie okupacji niemieckiej współpracował z polityczno-wojskową katolicką organizacją podziemną Unia.

Tygodnik Powszechny

Od założenia w 1945 współtworzył Tygodnik Powszechny. Podpisał list Komisji Intelektualistów i Działaczy Katolickich z 6 listopada 1950 do intelektualistów francuskich, wyrażający solidarność i propozycję współpracy^[3].

W 1953 za odmowę publikacji nekrologu Stalina w numerze z 8 marca Tygodnik Powszechny został zamknięty. Następnie przejął go Pax i 10 lipca 1953 ukazał się pierwszy numer zredagowany przez ludzi z nim związanych. Po dojściu do władzy przez Władysława Gomułkę w 1956 pismo zostało zwrócone prawowitej redakcji^[4]. Poparł gomułkowskie przemiany Października 1956 roku^[5].

Odręcznie pisany list z nagłówkiem Kochany, Drogi Tadeuszu. Po podpisie autora listu – Jerzego dopisek Anny T. — List gratulacyjny Jerzego Turowicza do Tadeusza Mazowieckiego z okazji nominacji na pierwszego niekomunistycznego premiera.

Zdjęcie cmentarza. Na pierwszym planie grób z drewnianym krzyżem. Krzyż nie jest nowy bo ma już kolor srebrny. Na betonowej podmurówce umieszczono okrągły głaz z napisem. — Grób Jerzego i Anny Turowiczów na cmentarzu w Tyńcu

Zdjęcie. Fragment kamienicy. Pomiędzy oknem a drzwiami wejściowymi wmurowana tablica z informacją, że w tym domu mieszkał Jerzy Turowicz. Powyżej umieszczono numer kamienicy 7. — Tablica pamiątkowa na kamienicy przy ul. Sobieskiego 7 w Krakowie, gdzie Jerzy Turowicz urodził się i mieszkał,
odsłonięta w setną rocznicę urodzin

Tablica upamiętniająca Jerzego Turowicza w elewacji kamienicy przy ulicy Wiślnej 12 w Krakowie, gdzie mieściła się pierwsza siedziba redakcji Tygodnika Powszechnego

Zdjęcie. Nieduże rondo pośrodku którego umieszczono okrągły klomb pośrodku którego umieszczono tablicę z nazwą ronda. — Rondo Jerzego Turowicza w Warszawie na Żoliborzu

W 1957 opublikował artykuł komentujący walki frakcyjne w PZPR i piętnujący antysemityzm („Antysemityzm”, nr 11 Tygodnika Powszechnego z 17 marca 1957). W 1962 został korespondentem specjalnym „TP” na soborze watykańskim II.

W 1964 Jerzy Turowicz podpisał List 34 sprzeciwiający się narastającym ograniczeniom wolności słowa. W czasie kiedy był redaktorem naczelnym „Tygodnika Powszechnego” pismo uzyskało duże znaczenie i prestiż, a w latach 80. stało się nieformalnym organem prasowym środowisk opozycyjnych.

Działalność społeczna i polityczna

W latach 1960–1990 był prezesem Społecznego Instytutu Wydawniczego ZNAK. Uczestniczył w obradach Okrągłego Stołu. Wchodził w skład władz ROAD, Unii Demokratycznej i Unii Wolności.

Jako działacz ruchu soborowego, aktywnie wspierał środowiska propagujące zmiany posoborowe w Kościele katolickim. Swoim przemyśleniom na temat Kościoła i II Soboru Watykańskiego dał wyraz w książce Kościół nie jest łodzią podwodną. W 1999 Wydawnictwo Znak wydało cykl jego artykułów zamieszczonych w Tygodniku Powszechnym pt. Bilet do raju.

Był członkiem m.in. Klubu Inteligencji Katolickiej, Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich (od 1990 honorowy prezes), Związku Literatów Polskich (do 1983) i Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (od 1989), polskiego PEN Clubu, Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów, Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Izraelskiej oraz honorowym przewodniczącym Rady Etyki Mediów.

23 sierpnia 1980 roku dołączył do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami^[6].

Życie prywatne

Miał sześcioro rodzeństwa, w tym dwóch braci – ks. Juliusza Turowicza i o. Bernarda (Andrzeja) Turowicza. Z małżeństwa z Anną z Gąsiorowskich (1916–2000), córką Janusza Gąsiorowskiego i Zofii Kernowej, miał trzy córki: Elżbietę (zamężną Jogałłę), Joannę (zamężną Piasecką) i Magdalenę (zamężną Smoczyńską). Był teściem Wojciecha Smoczyńskiego i Jerzego Jogałły oraz dziadkiem Wawrzyńca Smoczyńskiego i pradziadkiem aktora Pico Alexandra.

Turowicz zmarł wskutek zawału serca^[7]. Pochowany został na tynieckim cmentarzu parafialnym.

Nagrody, odznaczenia i wyróżnienia

Z okazji 25-lecia Polski Ludowej odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski w 1969^[8]. Z okazji 30-lecia powstania PRL odznaczony w 1974 Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski^[9], Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu św. Grzegorza Wielkiego (1987), Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1992), Orderem Orła Białego (1994)^[10], Komandorią Orderu Palm Akademickich Republiki Francuskiej (1994), Srebrnym Medalem Cracoviae Merenti (1995), Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (1995) oraz Orderem Ecce Homo (1999, pośmiertnie^[11]). Był laureatem Nagrody Fundacji Jurzykowskiego (1978), dziennikarskiej Nagrody im. Bolesława Prusa (1981), nagrody im. Parandowskiego (1988)^[12], nagród im. Gandhiego (1988), im. Adolfa Bocheńskiego (1992) oraz nagrody specjalnej PEN Clubu (1996).

Był doktorem honoris causa m.in. Boston College, Uniwersytetu Yale i Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Jerzy Turowicz, rzeżba Karola Badyny na Rynku Górnym, Lwówek Sląski

Upamiętnienie

Jest patronem m.in. ulicy w Krakowie i ronda w Warszawie^[13]. W 1998 Maria Zmarz-Koczanowicz zrealizowała film pt. Zwyczajna dobroć, opowiadający o Jerzym Turowiczu. Rok 2012 został ogłoszony Rokiem Jerzego Turowicza^[14]. Od 2013 Fundacja Jerzego Turowicza za wybitne i oryginalne dzieło literackie, naukowe, plastyczne, muzyczne, teatralne lub filmowe, znajdujące się w kręgu tematów, do których Jerzy Turowicz wracał w swojej publicystyce i działalności publicznej oraz reprezentujące wartości, które były mu bliskie przyznaje nagrodę jego imienia. Laureatką pierwszej edycji została Joanna Olczak-Ronikier^[15].

W 2012 wydawnictwo Znak opublikowało książkę Anny Mateja pt. Co zdążysz zrobić, to zostanie. Portret Jerzego Turowicza. Książka zawiera wspomnienia osób, które z Turowiczem pracowały i przyjaźniły się, a poza tym zapiski z dzienników, fragmenty listów i inne dokumenty^[16].

W 2012 r. z okazji setnej rocznicy urodzin Turowicza Poczta Polska wyemitowała w łącznym nakładzie 360 tys. sztuk upamiętniający go znaczek pocztowy w dwóch wariantach i nominale 1,55 zł^[17].

Publikacje

Jerzy Turowicz, Chrześcijanin w dzisiejszym świecie, Wyd. „Znak”, Kraków 1964 (wstępem opatrzył Karol Wojtyła)
Jerzy Turowicz, Kościół nie jest łodzią podwodną, wyb. i red. Józefa Hennelowa (publicystyka z lat 1964–1987), Wyd. „Znak”, Kraków 1990, ISBN 83-7006-140-0.
Jerzy Turowicz, Bilet do raju, Wyd. „Znak”, Kraków 1999 ISBN 83-7006-907-X.

Przypisy

↑ Michał Siedziako, Bez wyboru. Głosowania do Sejmu PRL (1952–1989), Warszawa 2018, s. 171.
↑ Kalendarium Jerzego Turowicza (1912-1956). Tygodnik Powszechny. [dostęp 2013-06-09]. (pol.).
↑ Janusz Stefaniak, Komisja Intelektualistów i Działaczy Katolickich, w: Encyklopedia Białych Plam, t. XIX, Suplement, Radom 2005, s. 180.
↑ Joanna Podsadecka, O Jerzym Turowiczu opowiadają: ks. Adam Boniecki, Józefa Hennelowa, Krzysztof Kozłowski, Adam Michnik, Janina Ochojska-Okońska, Anna Szałapak, Andrzej Szczeklik, Stefan Wilkanowicz, Literatura Faktu PWN, Warszawa 2012, ISBN 978-83-01-16884-1.
↑ Pisał: „Jeśli dziś socjalizm zdecydowanie odrzuca z siebie narośl stalinizmu, jeśli słowom przywraca się ich prawdziwą wartość, jeśli prawda znów znaczy prawda, sprawiedliwość znaczy sprawiedliwość, a postęp znaczy postęp, to katolicy mogą opowiedzieć się za takim socjalizmem”. – za „Henryk Korotyński „Trzy czwarte prawdy. Wspomnienia.”, PIW 1987, ISBN 83-06-01361-1, s. 211.
↑ Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s.]).
↑ Kalendarium Jerzego Turowicza 1989–1999.
↑ Roman Graczyk, Cena przetrwania? SB wobec Tygodnika Powszechnego, Warszawa 2011, s. 57.
↑ Roman Graczyk, Cena przetrwania? SB wobec Tygodnika Powszechnego, Warszawa 2011, s. 58.
↑ M.P. z 1994 r. nr 35, poz. 295.
↑ Nagroda „Ecce Homo” dla śp. Jerzego Turowicza. ekai.pl, 26 czerwca 1999. [dostęp 2014-04-05].
↑ Nagroda im. Jana Parandowskiego. Dotychczasowi laureaci. Penclub. [dostęp 2019-09-18].
↑ Żoliborz ma rondo imienia redaktora Tygodnika Powszechnego Jerzego Turowicza. naszemiasto.pl, 2012-06-18. [dostęp 2014-03-22].
↑ Rok Turowicza czas zacząć. polskamasens.pl, 2012-02-01. [dostęp 2014-03-22]. [zarchiwizowane z tego adresu].
↑ Joanna Olczak-Ronikier laureatką Nagrody im. Jerzego Turowicza. ekai.pl, 2013-11-30. [dostęp 2014-03-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-22)].
↑ Anna Mateja: Co zdążysz zrobić, to zostanie. Portret Jerzego Turowicza. Kraków: Znak, 2012.
↑ 2012.12.10. 100. rocznica urodzin Jerzego Turowicza. kzp.pl. [dostęp 2024-05-24]. (pol.).

Bibliografia

Joanna Podsadecka, O Jerzym Turowiczu opowiadają: ks. Adam Boniecki, Józefa Hennelowa, Krzysztof Kozłowski, Adam Michnik, Janina Ochojska-Okońska, Anna Szałapak, Andrzej Szczeklik, Stefan Wilkanowicz, Literatura Faktu PWN, Warszawa 2012, ISBN 978-83-01-16884-1.
Jerzy Turowicz, Kościół nie jest łodzią podwodną, wyb. i red. Józefa Hennelowa (publicystyka z lat 1964–1987), Wyd. „Znak”, Kraków 1990, ISBN 83-7006-140-0.
JerzyJ. Turowicz JerzyJ., Bilet do raju, Kraków: Wyd. „Znak”, 1999, ISBN 83-7006-907-X, OCLC 830207306 .
Andrzej Friszke: Jerzego Turowicza droga przez epoki, „Więź” nr 5 (487)/1999 maj

Linki zewnętrzne

[1] Michał Siedziako, Bez wyboru. Głosowania do Sejmu PRL (1952–1989), Warszawa 2018, s. 171.

[Kalendarium-2] Kalendarium Jerzego Turowicza (1912-1956). Tygodnik Powszechny. [dostęp 2013-06-09]. (pol.).

[3] Janusz Stefaniak, Komisja Intelektualistów i Działaczy Katolickich, w: Encyklopedia Białych Plam, t. XIX, Suplement, Radom 2005, s. 180.

[4] Joanna Podsadecka, O Jerzym Turowiczu opowiadają: ks. Adam Boniecki, Józefa Hennelowa, Krzysztof Kozłowski, Adam Michnik, Janina Ochojska-Okońska, Anna Szałapak, Andrzej Szczeklik, Stefan Wilkanowicz, Literatura Faktu PWN, Warszawa 2012, ISBN 978-83-01-16884-1.

[5] Pisał: „Jeśli dziś socjalizm zdecydowanie odrzuca z siebie narośl stalinizmu, jeśli słowom przywraca się ich prawdziwą wartość, jeśli prawda znów znaczy prawda, sprawiedliwość znaczy sprawiedliwość, a postęp znaczy postęp, to katolicy mogą opowiedzieć się za takim socjalizmem”. – za „Henryk Korotyński „Trzy czwarte prawdy. Wspomnienia.”, PIW 1987, ISBN 83-06-01361-1, s. 211.

[6] Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s.]).

[7] Kalendarium Jerzego Turowicza 1989–1999.

[8] Roman Graczyk, Cena przetrwania? SB wobec Tygodnika Powszechnego, Warszawa 2011, s. 57.

[9] Roman Graczyk, Cena przetrwania? SB wobec Tygodnika Powszechnego, Warszawa 2011, s. 58.

[10] M.P. z 1994 r. nr 35, poz. 295.

[11] Nagroda „Ecce Homo” dla śp. Jerzego Turowicza. ekai.pl, 26 czerwca 1999. [dostęp 2014-04-05].

[laureaci-12] Nagroda im. Jana Parandowskiego. Dotychczasowi laureaci. Penclub. [dostęp 2019-09-18].

[rondo-13] Żoliborz ma rondo imienia redaktora Tygodnika Powszechnego Jerzego Turowicza. naszemiasto.pl, 2012-06-18. [dostęp 2014-03-22].

[Rok-14] Rok Turowicza czas zacząć. polskamasens.pl, 2012-02-01. [dostęp 2014-03-22]. [zarchiwizowane z tego adresu].

[Olczak-Ronikier-15] Joanna Olczak-Ronikier laureatką Nagrody im. Jerzego Turowicza. ekai.pl, 2013-11-30. [dostęp 2014-03-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-22)].

[Mateja-16] Anna Mateja: Co zdążysz zrobić, to zostanie. Portret Jerzego Turowicza. Kraków: Znak, 2012.

[17] 2012.12.10. 100. rocznica urodzin Jerzego Turowicza. kzp.pl. [dostęp 2024-05-24]. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]