Jazda na rowerze
Jazda na rowerze, jazda rowerem, cyklizm[1][2][3] – wykorzystanie roweru do przemieszczania się jako forma aktywności ruchowej (ćwiczeń fizycznych), rekreacji, turystyki, transportu (dojazdu lub przewozu przedmiotów), sportu[4].
Jazda na rowerze obejmuje również jazdę na technicznie podobnych urządzeniach - rowerach jedno-, dwu-, trzy- i więcej- kołowych, tandemach, rowerach poziomych, rikszach rowerowych, rowerach elektrycznych i innych urządzeniach dedykowanych do napędzania ludzkim wysiłkiem z możliwym wspomaganiem (np. elektrycznym).
Do jazdy na rowerach jednośladowych (jedno- i dwu- kołowych) niezbędna jest umiejętność związana z utrzymaniem równowagi, dlatego jazdą na rowerze nazywa się również umiejętność poruszania się rowerem[5].
Nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]
W większości języków świata na określenie tej czynności używa się jednego słowa (ang. cycling, hiszp. ciclismo). W języku polskim nie jest przyjęte określenie jednowyrazowe[6], podobnie jak w języku rosyjskim czy ukraińskim. Historycznie i obecnie można spotkać także określenia cyklizm[2][3][7] lub cyklistyka[8]. Wcześniej jazdę na rowerze nazywano kolarstwem, a z czasem dla rozróżnienia poszczególnych form zaczęto używać dookreśleń: kolarstwo sportowe, kolarstwo wyczynowe, kolarstwo użytkowe, kolarstwo turystyczne, a samo słowo kolarstwo, jak i kolarz, zaczęło być kojarzone wyłącznie ze sportem[9][10].
Osoba poruszająca się na rowerze określana jest „rowerzystą”/„rowerzystką”.
Fizyka jazdy na rowerze
[edytuj | edytuj kod]
W rowerach jednośladowych za utrzymanie pojazdu w pozycji pionowej odpowiada szereg czynników: efekt żyroskopowy, umiejętność utrzymania równowagi przez kierującego, ale kluczowym czynnikiem jest siła odśrodkowa, która powstaje przy mikroskrętach wykonywanych przez kierującego podczas jazdy[11][12][13][14]. Efekt żyroskopowy zaczyna działać dopiero przy wyższych prędkościach[14].
Prędkość jazdy na rowerze
[edytuj | edytuj kod]
Średnia prędkość podczas jazdy na rowerze w ruchu swobodnym wynosi zwykle od 10 do 28 km/h, przy czym najwięcej wyników z badań wskazuje na przedział 10 - 20 km/h[15]. Według danych zebranych od 287,5 mln użytkowników aplikacji Strava średnia prędkość rowerzysty to 21,72 km/h[16], przy czym dla mężczyzn średnia jest o 2,5 km/h wyższa niż dla kobiet. Na prędkość poruszania się rowerem największy wpływ mają indywidualne czynniki jadącego: wiek, kondycja fizyczna[17][15], ale pomijając te czynniki, na prędkość jazdy rowerem w ruchu miejskim wpływ ma jakość infrastruktury, gdzie przebieg łamany drogi rowerowej spowalnia rowerzystę w przebiegu średnim do 14 km/h, a drogi z sygnalizacją świetlną do 11 km/h[15]. Co istotne, jakość roweru też ma znaczenie i dla rowerów z systemów wypożyczalni miejskich wartość prędkości może być niższa od 5 do 10 km/h[15][17]. W przypadku wzniesień spadek niwelety o każdy 1% powoduje wzrost prędkości średnio o 0,86 km/h, a każdy 1% wzniesienia powoduje spadek prędkości o 1,44 km/h[15]. Na obniżenie prędkości wpływa ruch współdzielony: pieszy i rowerowy, zwiększona intensywność ruchu, a także brak wydzielonej infrastruktury rowerowej[18].
| Średnia prędkość przy godzinnej jeździe ze względu na poziom zaawansowania[16] | |
|---|---|
| początkujący | 13 – 19 km/h |
| średniozaawansowany | 19 – 26 km/h |
| zaawansowany | 26 – 39 km/h |
| profesjonalista | > 39 km/h |
| Średnia prędkość ze względu na typ roweru[16] | ||
|---|---|---|
| typ roweru | prędkość średnia | podjazdy 5% |
| rower szosowy | 23 – 29 km/h | 13 – 19 km/h |
| rower wspomagany elektrycznie | 19 – 26 km/h | 10 – 16 km/h |
W Tour de France najwyższa średnia prędkość kolarza wynosi 41 - 45 km/h[16]; na podjazdach prędkość ta spada do 20 km/h[16], a na zjazdach czasami osiąga się prędkość powyżej 100 km/h[16]. Bez różnic wysokości osiąga się wyższe średnie prędkości: światowy rekord od 2022 roku dla rowerów standardowych wynosi 56 km/h.
Ogólny godzinny rekord świata dla pojazdów napędzanych wyłącznie własną siłą mięśni jest znacznie wyższy niż rekord w przypadku klasycznego roweru szosowego. Francuzka Barbara Buatois przejechała dystans 84,02 km w ciągu godziny na rowerze poziomym w dniu 19 lipca 2009 r. w Battle Mountain w USA, co czyni ją pierwszą kobietą, która pokonała dystans ponad 80 km w ciągu godziny na rowerze poziomym. Aktualny rekord świata mężczyzn należy do Szwajcara Francesco Russo – 26 czerwca 2016 w Klettwitz przejechał w godzinę 92,43 km[19].
Rekord prędkości na standardowym rowerze przy zjeździe z góry wynosi 164,95 km/h i ustanowił go Markus Stöckl w 2011 roku[20]. Światowy rekord prędkości, który został osiągnięty w zjeździe na specjalnie wykonanym rowerze górskim bez napędu pomocniczego, wynosi 223,3 km/h[21].
Wydatek energetyczny
[edytuj | edytuj kod]Osoba jeżdżąca na rowerze z prędkością 24 km na godzinę spala 0,049 kalorii na funt na minutę. Tak więc osoba o wadze 77 kg spala 515 kalorii w ciągu godziny, czyli około 21 kalorii na km[22]. Dla porównania 1 litr benzyny zawiera około 7700 kalorii, a taka energia pozwoliłaby na przejechanie rowerem około 360 km na litr[22].
Przy szybkiej jeździe rowerem wzrasta opór powietrza, a wraz z nim zużycie energii. W trakcie wyścigów rowerowych 80% energii jest pochłaniane na przeciwstawienie się oporom powietrza[23]. Ludzie jadący w wyścigu takim jak Tour de France, jadąc z prędkością bliższą 40 km/h, spalają około trzy razy więcej kalorii - około 100 kalorii na milę. Na 100-milowym etapie trasy zawodnik może spalić od 8000 do 10 000 kalorii w ciągu jednego dnia.
Energia generowana przez rowerzystę
[edytuj | edytuj kod]Początkujący (amator) generuje około 2,0-3,0 W/kg; osoba trenująca regularnie nawet do 3,5 W/kg[24]; przeciętny rowerzysta, nietrenujący sportowo wytwarza moc na poziomie 100 W[25]. W Tour de France, według analizy Training Peaks, najlepsi kolarze mają średnio około 300–400 watów mocy[26][23].
Zastosowanie jazdy na rowerze
[edytuj | edytuj kod]Rekreacja
[edytuj | edytuj kod]Każde jedno użycie roweru do przemieszczania się z wyłączeniem zastosowań sportowych i komunikacyjnych. Przy jeździe rekreacyjnej sama czynność ma większe znaczenie niż cel jazdy, wyniki wydajnościowe lub sportowe.
Jazda rekreacyjna narodziła się wkrótce po rowerowych zawodach sportowych[4]. Szczególnie rozwinęła się po 1880 roku wraz z opracowaniem bezpieczniejszych rowerów wielośladowych[27]. W Polsce jest to najczęstsze zastosowanie roweru – 61% badanych zadeklarowało aktywność ruchową jako podstawowe wykorzystanie roweru[28].
Dojazdowe (komunikacja rowerowa)
[edytuj | edytuj kod]Użytkowe wykorzystanie roweru – aktywność związana z transportem osobistym – dojazdem do miejsca docelowego, zwykle do pracy lub szkoły[29]. Stanowi element transportu alternatywnego (względem osobistego transportu samochodowego)[30].
Jazda na rowerze jest powszechnie uważana za bardzo wydajny środek transportu optymalny dla krótkich i średnich dystansów. Według sondażu TNS Polska, jeśli dystans jest krótszy niż 4 km, czas dojazdu na rowerze jest taki sam jak samochodem[31]. Ogólna tendencja wskazuje, że rower jest najczęściej wybierany na dystansach między 1 a 10 km[18], mimo to w Polsce na dystansie do 2 km (1 mila) jest na 3. miejscu, ustępując miejsca innym wyborom: 35% dojściu pieszo, a nawet dojazdu własnym samochodem 23%; za rowerem znalazł się transport publiczny z wynikiem 16%[28], chociaż 80% badanych zgadza się, że rower odgrywa istotną rolę w redukcji korków. Z badania Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOŚ) z 2012 wynika, że 13 procent respondentów jeździ rowerem do pracy lub szkoły[31]. Badania Ipsos z 2022 podają wynik 17%. W tym rankingu najwyżej jest Holandia – 30%, ale też 45% wybiera rower jako podstawowy transport do 2 km[31].
Turystyka rowerowa
[edytuj | edytuj kod]Forma turystyki, gdzie jako główny środek transportu wykorzystywany jest rower.
Sport (kolarstwo)
[edytuj | edytuj kod]Jazda na rowerze jako forma sportu (zawodowego lub amatorskiego) nazywana jest kolarstwem i ma szereg odmian. Dla kolarstwa amatorskiego można spotkać także określenie cyklosport[32].
Cyklologistyka
[edytuj | edytuj kod]Logistyka, która opiera się o transport rowerem z użyciem flot rowerowych. Określenie w języku polskim jest sformułowaniem stosunkowo młodym, natomiast cyklologistyka jest bardzo rozwinięta w Europie Zachodniej. Do cyklologistyki możemy zaliczyć zarówno listonosza na rowerze, kuriera (np. Wrocławscy Kurierzy Rowerowi), jak i rowerowego dostawcę posiłków (np. Glovo, Uber Eats) oraz rowery cargo[18].
W Polsce
[edytuj | edytuj kod]Dane Głównego Urzędu Statystycznego dowodzą, że rower to najpopularniejszy sprzęt sportowy w Polsce. Jest on obecny w niemal trzech czwartych gospodarstw domowych[31]. Szacuje się, że na 1000 Polaków przypada ich 300. Liderem pod tym względem jest Holandia – na 17 mln mieszkańców przypadają 23 mln rowerów, co daje statystycznie 1353 rowery na 1000 mieszkańców[31].
Według badań Ipsos z 2022 roku 82% ankietowanych w Polsce deklaruje umiejętność jazdy rowerem (najwyższy wynik w badanych krajach), 69% ankietowanych mieszkańców Polski deklaruje posiadanie roweru (drugi wynik w badaniu), a 10% deklaruje korzystanie z publicznego roweru miejskiego. 61% badanych w Polsce wybiera rower jako aktywność ruchową[28]. W badaniach CBOŚ z 2012 roku 70% deklarowało używanie roweru, z czego 74% z tej liczby używa roweru rekreacyjnie; 22% ankietowanych deklarowało, że używa roweru systematycznie[33].
Umiejętność jazdy rowerem
[edytuj | edytuj kod]
Jazda na rowerze szybko stała się aktywnością ogólnodostępną po wprowadzeniu rowerów w XIX wieku. Wyniki badania Ipsos z 2022 roku wskazują, że prawie 63% dorosłych osób na świecie posiada umiejętność jazdy na rowerze. Wśród mieszkańców Polski jest to 82% i jest to wynik najwyższy w badaniu (Holandia na pozycji 12.)[28].
Kluczową umiejętnością w kontrolowaniu roweru jednośladowego jest umiejętność utrzymania równowagi podczas jazdy w linii prostej i pokonywania zakrętów. Inne umiejętności to utrzymanie kierunku jazdy, pedałowanie, hamowanie z użyciem hamulców, samodzielne ruszanie i poruszanie się w ruchu drogowym[5][34]. Jazda na rowerze jest umiejętnością motoryczną i wymaga dużej ilości ćwiczeń, aby ruchy stały się automatyczne i skoordynowane[5].
Równowaga
[edytuj | edytuj kod]Do poruszania się na rowerze jednośladowym niezbędna jest umiejętność utrzymywania równowagi. Ze względu na to, że powierzchnia podparcia roweru jednośladowego jest bardzo mała, równowaga jest możliwa tylko wtedy, gdy występuje ruch[14]. Pierwszym krokiem w kierunku nauki równowagi jest wykorzystanie roweru biegowego lub użycie tradycyjnego roweru jak biegowego, naprzemienne odpychanie się stymuluje powstawanie połączeń w mózgu odpowiedzialnych za koordynację obu części ciała[35]. Podczas nauczania dzieci czasami stosuje się dodatkowe koła do podtrzymywania roweru w pozycji pionowej, ale w praktyce metoda ta nie jest zbyt skuteczna. Podczas korzystania z dodatkowych kółek dziecko w zasadzie przyzwyczaja się do pedałowania i obracania kierownicą, ale nie skupia się (z powodu niepotrzebności) na utrzymaniu równowagi.
Podczas jazdy rowerami wielośladowymi, najczęściej trójkołowymi, które są bardziej stabilne, kwestie utrzymania równowagi nie są istotne.
Trwałość umiejętności
[edytuj | edytuj kod]Raz nabytej umiejętności jazdy rowerem nigdy się nie zapomina, nawet przy ogólnych problemach z zapamiętywaniem: na przykład numerów telefonów, daty urodzin lub miejsca zaparkowania samochodu[36]. Neuropsycholog Boris Suchan z niemieckiego Uniwersytetu Ruhry w Bochum wyjaśnia, że dzieje się tak, gdyż umiejętność ta jest umieszczana w pamięci proceduralnej[36].
Uprawnienia do poruszania się rowerem
[edytuj | edytuj kod]Wymagane uprawnienia do kierowania rowerem i wózkiem rowerowym w Polsce
[edytuj | edytuj kod]| Wiek | Wymagania | Uprawnienia |
|---|---|---|
| do 10 lat | brak[a][37] | kierowanie rowerem jednoosobowym pod opieką osoby dorosłej po chodniku, drodze dla pieszych lub lewą stroną jezdni[38] |
| od 10 lat | karta rowerowa[39][40] | kierowanie rowerem jednoosobowym |
| od 14 lat | karta rowerowa lub prawo jazdy kat. AM[39][41] | kierowanie rowerem jednoosobowym |
| od 16 lat | karta rowerowa lub prawo jazdy kat. AM, A1, B1 i T[39][42] | kierowanie rowerem jednoosobowym |
| od 17 lat | kierowanie rowerem jednoosobowym, wieloosobowym lub wózkiem rowerowym przewożącym inną osobę[43] | |
| od 18 lat | brak[b][44] |
Przepisy prawa dotyczące poruszania się rowerem
[edytuj | edytuj kod]Jazda na rowerze a zdrowie
[edytuj | edytuj kod]Korzyści z jazdy rowerem
[edytuj | edytuj kod]Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) ogłosiła, że upowszechnienie i aktywna promocja jazdy na rowerze są kluczowe dla spełnienia 11 z 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju, których osiągnięcie do 2030 r. ma być jednym z najważniejszych priorytetów organizacji. Według ONZ, rowery mogą przyczynić się do zwalczania ubóstwa, ponieważ stanowią najlepsze narzędzie umożliwiające najuboższym dostęp do edukacji, miejsc pracy czy taniego transportu dla drobnych rolników i przedsiębiorców.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ WeLoveCycling, Duch cyklizmu w Tokio: dlaczego to działa? [online], We Love Cycling - Poland, 31 maja 2016 [dostęp 2023-04-04] (pol.).
- ↑ a b Państwo na rowerze. Cyklizm jest polityczny [online], Czas Kultury [dostęp 2023-04-04] (pol.).
- ↑ a b Polskie Towarzystwo Językoznawcze, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, Gebethner i Wolff, 1959, s. 227 [dostęp 2024-04-04] (pol.).
- ↑ a b Cycling | History, Events, & Facts | Britannica [online], www.britannica.com [dostęp 2023-02-22] (ang.).
- ↑ a b c Alicja Jarczewska, Joanna Wachnicka, Problemy w szkoleniu i egzaminowaniu rowerzystów w Polsce, „Przegląd komunikacyjny”, 8-9 / 2022, 2022 [dostęp 2023-02-22].
- ↑ Do You Know How to Say Cycling in Different Languages? [online], www.indifferentlanguages.com [dostęp 2023-02-22].
- ↑ Cyklizm i cykliści [online], histmag.org [dostęp 2023-04-04].
- ↑ cyklistyka – Wielki słownik W. Doroszewskiego PWN [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2023-06-01] (pol.).
- ↑ CYKLISTA, ROWERZYSTA, KOLARZ | Narodowe Centrum Kultury [online], | Narodowe Centrum Kultury [dostęp 2023-04-27] (pol.).
- ↑ Franciszek Szymczyk, Kolarstwo użytkowe i turystyczne, Wydawnictwo "Prasa Wojskowa", 1948 (pol.).
- ↑ J.P Meijaard i inni, Linearized dynamics equations for the balance and steer of a bicycle: a benchmark and review, „Proceedings of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences”, 463 (2084), 2007, s. 1955–1982, DOI: 10.1098/rspa.2007.1857, ISSN 1364-5021 [dostęp 2023-02-22] (ang.).
- ↑ David E.H. Jones, From the archives: The stability of the bicycle, „Physics Today”, 59 (9), 2006, s. 51–56, DOI: 10.1063/1.2364246, ISSN 0031-9228 [dostęp 2023-02-22].
- ↑ Dwa kółka w pionie, czyli jak działa rower? [online], Focus.pl, 11 maja 2020 [dostęp 2023-02-22] (pol.).
- ↑ a b c Fizyka sportu - kolarstwo (odcinek 1) [online], rowery.zbooy.pl [dostęp 2023-02-22].
- ↑ a b c d e Mariusz Kieć, Sylwia Pogodzińska, Ocena prędkości rowerzystów na różnych typach infrastruktury rowerowej z wykorzystaniem danych GPS, „Transport miejski i regionalny”, 04 2018, 2018.
- ↑ a b c d e f How Does Your Average Bike Speed Compare With Tour de France Pros? - FloBikes [online], www.flobikes.com [dostęp 2023-02-22] (ang.).
- ↑ a b Marek Buda i inni, Prędkości rowerzystów na wydzielonych drogach rowerowych, „Autobusy”, 12/2017, 2017.
- ↑ a b c Edyta Boratyńska-Karpiej, Paweł Engel, Rowerowa Polska w rowerowej Europie [online], 2021.
- ↑ Records-Land - World Human Powered Vehicle Association [online], www.whpva.org [dostęp 2023-02-22].
- ↑ Rekordy prędkości na rowerze [online], wRower.pl - Rowery od A do Z [dostęp 2023-02-22] (pol.).
- ↑ Sebastian Beilmann, Neuer Weltrekord: Eric Barone fährt 223,3 km/h mit dem MTB auf Schnee [PM] [online], MTB-News.de, 30 marca 2015 [dostęp 2023-02-22] (niem.).
- ↑ a b HowStuffWorks "Is there a way to compare a human being to an engine in terms of efficiency?" [online], web.archive.org, 12 czerwca 2011 [dostęp 2023-02-22] [zarchiwizowane z adresu 2011-06-12].
- ↑ a b Bicycle science - how bikes work and the physics behind them [online], Explain that Stuff, 18 czerwca 2007 [dostęp 2023-02-22].
- ↑ Radosław Kozal, Pomiar mocy na rowerze. Ile watów to dużo? [online], Sklep internetowy Penco, 27 maja 2021 [dostęp 2023-02-22] (pol.).
- ↑ A. Sivert i inni, Optimization of the mass for a low-power electric vehicle and consumption estimator (e-bike, e-velomobile and e-car), „WSEAS TRANSACTIONS on ADVANCES in ENGINEERING EDUCATION”, 12, 2015, 2015, ISSN 2224-3410.
- ↑ Allison Bettin, 2014 Tour de France Week 3 Power Analysis [online], TrainingPeaks, 31 lipca 2014 [dostęp 2023-02-22].
- ↑ Bicycle - From boneshakers to bicycles | Britannica [online], www.britannica.com [dostęp 2023-02-22] (ang.).
- ↑ a b c d Cycling across The World - A 30-country Global Advisor survey, Ipsos, maj 2022 [dostęp 2023-02-22].
- ↑ Wiesław Bełz i inni, Regionalna polityka rowerowa Województwa Śląskiego [online], 2022.
- ↑ ZDiZ - Rower jako alternatywny środek transportu? W Suwałkach na dwóch kółkach dojedziesz praktycznie wszędzie! [online] [dostęp 2023-02-22] (pol.).
- ↑ a b c d e Jak Polacy jeżdżą na rowerach? - CentrumRowerowe.pl [online], CentrumRowerowe [dostęp 2023-02-21] (pol.).
- ↑ cyklosport - definicja, synonimy, przykłady użycia [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2023-02-22] (pol.).
- ↑ Paweł HURAS, Polacy na rowerach. BS/119/2012, Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej, październik 2012.
- ↑ Let's ride – woom Polska [online], www.woombikes.pl [dostęp 2023-02-22] (pol.).
- ↑ Nauka jazdy na rowerze. Co warto o tym wiedzieć? Rozmowa z Wojciechem Kozłowskim - Natuli [online], NATULI - dzieci są ważne, 22 lipca 2020 [dostęp 2023-02-21] (pol.).
- ↑ a b Dlaczego nie zapominamy, jak jeździć na rowerze? [online], Piękno umysłu, 29 października 2021 [dostęp 2023-02-21] (pol.).
- ↑ Prawo o ruchu drogowym. Marszałek Sejmu, 2015-05-08. s. 4. [dostęp 2015-05-14].
- ↑ Prawo o ruchu drogowym. Marszałek Sejmu, 2015-05-08. s. 37. [dostęp 2015-05-14].
- ↑ a b c Art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami (Dz.U. z 2024 r. poz. 1210).
- ↑ Art. 8 ust. 1 pkt 10 ustawy o kierujących pojazdami.
- ↑ Art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy o kierujących pojazdami.
- ↑ Art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy o kierujących pojazdami.
- ↑ Art. 8 ust. 1 pkt 11 ustawy o kierujących pojazdami.
- ↑ Art. 3 ust. 4 ustawy o kierujących pojazdami.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Dziecko w wieku do 10 lat kierujące rowerem pod opieką osoby dorosłej w myśl PoRD, jest pieszym.
- ↑ Należy posiadać dokument potwierdzający osiągnięcie 18. roku życia – dokument tożsamości (np. dowód osobisty) czy prawo jazdy. Uprawnienia do kierowania tymi pojazdami bez konieczności posiadania dodatkowych dokumentów wynikają z faktu ukończenia przez kierującego 18. roku życia, co może być potwierdzone jakimkolwiek dokumentem stwierdzającym jego wiek.
