Fiołkowate

Fiołkowate
	; Fiołek bagienny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	malpigiowce
Rodzina	fiołkowate
	Nazwa systematyczna
	Violaceae Batsch; Tab. Affin. Regni Veg.: 57. 2 Mai 1802
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Fiołkowate (Violaceae Batsch.) – rodzina roślin zaliczana współcześnie do malpigiowców (Malpighiales). Należy do niej ok. 900^[3]–985^[2] gatunków skupionych w 25^[4]–28^[5] rodzajach. Większość należących tu rodzajów obejmuje rośliny drzewiaste, pnącza i rośliny zielne terenów nizinnych w tropikach i strefie subtropikalnej, jedyny wyjątek to rodzaj fiołek Viola, do którego należy aż 550 gatunków, którego przedstawiciele są rozpowszechnieni na całym świecie w różnych siedliskach, włączając w to strefę umiarkowaną, a nawet Arktykę i siedliska alpejskie^[3]^[6]. W Polsce dziko rosną przedstawiciele też tylko tego jednego rodzaju (ponad 20 gatunków fiołka)^[7]. Fiołki uprawiane są jako rośliny ozdobne, rzadziej stosowane są jako jadalne (liście i kwiaty). Rośliny z tego rodzaju oraz Rinorea, ze względu na zawartość m.in. salicylanu metylu wykorzystywane są w medycynie. Rośliny z rodzaju Rinorea jako metalofity mogą być stosowane do fitoremediacji, poza tym gatunki drzewiaste z tego rodzaju dostarczają drewna. Kilka gatunków Hybanthus wykorzystywanych jest do sporządzania pułapek do łapania ptaków^[6].

Morfologia

Pokrój: Byliny i rośliny jednoroczne, krzewy, drzewa i pnącza^[6]^[3].
Liście: Z przylistkami, u większości przedstawicieli skrętoległe, naprzeciwległe tylko u części gatunków z rodzajów Hybanthus i Rinorea. Blaszka jest pojedyncza, tylko u niektórych gatunków z rodzaju Viola bywa podzielona. Jej kształt jest zmienny – od równowąskiego do nerkowatego, brzeg cały lub piłkowany^[6].
Kwiaty: Pojedyncze lub w pęczkach (głównie u gatunków zielnych) lub zebrane w różnorodne kwiatostany: groniaste, wiechowate, wierzchotkowate (głównie u gatunków drzewiastych). Na szypułkach kwiatów występuje para liści przykwiatowych (podkwiatków). U połowy rodzajów (w tym zwłaszcza starszych linii rozwojowych jak np. w rodzaju Fusispermum) kwiaty są promieniste, u pozostałych – mniej lub bardziej grzbieciste. Mogą być drobne lub okazałe. Zwykle są obupłciowe (jedno- tylko u niektórych przedstawicieli rodzaju Melicytus)^[6]. Działek kielicha jest 5, mają różną wielkość^[6] i są trwałe^[2]. Płatków korony jest 5, przeważnie wolnych^[8], równowąskich do okrągławych^[6]. Pręcików jest 5 (rzadko 3) wolnych lub w różnym stopniu zrośniętych, często także z gruczołkami miodnikowymi^[6]. Łączniki w pylnikach zakończone okazałymi lub szczątkowo wykształconymi łuskami lub ostrogami^[3]^[6]. Zalążnia górna powstaje zwykle z 3 (rzadko 2 lub 5) owocolistków^[6]. Zawsze jest jednokomorowa^[8]. Na łożyskach ściennych rozwijają się pojedyncze do licznych zalążków^[6]. Znamię o bardzo zróżnicowanej budowie^[3].
Owoce i nasiona: Najczęściej wielonasienne torebki otwierające się wzdłuż nerwów środkowych owocolistków^[3]. Czasem są one drewniejące, czasem wykształcają się jako mięsista jagoda (Gloeospermum i Melicytus), orzech (Leonia), czy mieszek. Nasiona są kulistawe lub jajowate, rzadko oskrzydlone (Agatea i Anchietea). U wielu przedstawicieli nasiona zaopatrzone są w ciała tłuszczowe (elajosomy), które stanowiąc pożywienie dla mrówek powodują, że owady te przyczyniają się do rozprzestrzeniania diaspor (myrmekochoria)^[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina przedstawiana jest jako siostrzana dla Goupiaceae i blisko spokrewniona z męczennicowatymi Passifloraceae i wierzbowatymi Salicaceae, wraz z którymi zaliczana jest do obszernego rzędu malpigiowców (Malpighiales) i wraz z nim do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych^[2].

←

Humiriaceae – pochodnikowate

Achariaceae

	Goupiaceae

	Violaceae – fiołkowate

Passifloraceae – męczennicowate

	Lacistemataceae

	Salicaceae – wierzbowate

Peraceae

	Rafflesiaceae – bukietnicowate

	Euphorbiaceae – wilczomleczowate

	Phyllanthaceae – liściokwiatowate

	Picrodendraceae

	Linaceae – lnowate

	Ixonanthaceae

Pozycja systematyczna według systemu Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa ukęślowe (Dilleniidae Takht. ex Reveal & Tahkt.), nadrząd Violanae R. Dahlgren ex Reveal, rząd fiołkowce (Violales Perleb), rodzina fiołkowate (Violaceae Batsch)^[9].

Podział rodziny na podrodziny, plemiona i rodzaje^[10]^[4]

Podrodzina Fusispermoideae Hekking

Fusispermum Cuatrec.

Podrodzina Leonioideae

Leonia Ruiz & Pav.

Podrodzina Violoideae

Afrohybanthus Flicker
Agatea A.Gray
Allexis Pierre
Amphirrhox Spreng.
Anchietea A.St.-Hil.
Bribria Wahlert & H.E.Ballard
Calyptrion Ging.
Decorsella A.Chev.
Hybanthopsis Paula-Souza
Hybanthus Jacq.
Isodendrion A.Gray
Ixchelia H.E.Ballard & Wahlert
Melicytus J.R.Forst. & G.Forst.
Noisettia Kunth
Orthion Standl. & Steyerm.
Paypayrola Aubl.
Phyllanoa Croizat
Pigea Ging.
Pombalia Vand.
Rinorea Aubl.
Schweiggeria Spreng.
Scyphellandra Thwaites
Viola L. – fiołek

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-01-04] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 35-38. ISBN 83-7079-778-4.
↑ ^a ^b Violaceae Batsch. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-20].
↑ List of Genera in VIOLACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-01-04] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 331-333. ISBN 1-55407-206-9.
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular plants of Poland - a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. IB PAN, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 219. ISBN 83-214-1305-6.
↑ Crescent Bloom: Violaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-11-30]. (ang.).
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 967, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-01-04] (ang.).

[ency-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 35-38. ISBN 83-7079-778-4.

[powo-4] Violaceae Batsch. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-20].

[kew-5] List of Genera in VIOLACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-01-04] (ang.).

[heywood-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 331-333. ISBN 1-55407-206-9.

[7] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular plants of Poland - a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. IB PAN, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[slownik-8] Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 219. ISBN 83-214-1305-6.

[A-9] Crescent Bloom: Violaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-11-30]. (ang.).

[mabb-10] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 967, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]