Elżbieta Drużbacka
| |
| Data urodzenia |
około 1695–1699 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
14 marca 1765 |
| Narodowość |
Polska |
| Dziedzina sztuki | |
| Epoka |
późny barok |
| Ważne dzieła | |
| |
Elżbieta Drużbacka (z domu Kowalska[1], ur. około 1695[1] lub około 1698–1699[2], zm. 14 marca 1765 w Tarnowie) – polska poetka epoki późnego baroku, zwana przez współczesnych „słowiańską Safoną” i „Muzą sarmacką”.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Większość danych biograficznych dotyczących Elżbiety Drużbackiej znana jest jedynie z pisanych przez nią licznych listów. Urodziła się w szlacheckiej rodzinie Kowalskich, zamieszkałych prawdopodobnie w Wielkopolsce. W młodości dłuższy czas przebywała na dworze Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej, żony Adama Mikołaja Sieniawskiego, kasztelana krakowskiego i hetmana wielkiego koronnego. Tam odebrała staranną edukację i prawdopodobnie poznała swojego przyszłego męża, Kazimierza Drużbackiego, skarbnika żydaczowskiego, którego poślubiła około 1720 roku.
Drużbaccy mieli dwie córki: Mariannę, żonę Wojciecha Wiesiołowskiego i Annę. Po śmierci męża w 1740 roku Elżbieta Drużbacka została ochmistrzynią córki Sieniawskich[1], później przebywała na dworach Czartoryskich, Lubomirskich, Krasickich, wreszcie Sanguszków. Po śmierci starszej córki i sześciorga wnucząt w 1760 roku osiadła w odnowionym przez księcia Pawła Karola Sanguszkę i jego żonę Barbarę z Duninów klasztorze sióstr bernardynek w Tarnowie, gdzie zmarła 14 marca 1765 roku.
Twórczość literacka
[edytuj | edytuj kod]Utwory Elżbiety Drużbackiej docierały początkowo do czytelników jedynie w odpisach. W 1752 roku bracia Załuscy: biskupi Józef Andrzej i Andrzej Stanisław, twórcy biblioteki Załuskich wydali tom pod tytułem Zbiór rymów duchownych, panegirycznych, moralnych i światowych..., zawierający trzy poematy (w tym najbardziej do dziś znane Opisanie czterech części roku, pierwszy polski poemat opisowy), powieść fantastyczną Fabuła o książęciu Adolfie oraz drobne wiersze i powiastki alegoryczne. Było to jedyne wydanie dzieł Elżbiety Drużbackiej, które ukazało się za jej życia. W 1769 roku wydano jeszcze Historię chrześcijańską księżnej Elefantyny Eufraty oraz pojedyncze utwory w zbiorach poezji i czasopismach. Rękopisy poetki, przechowywane w Bibliotece Krasińskich uległy zniszczeniu w czasie powstania warszawskiego.
Twórczość Elżbiety Drużbackiej była wysoko ceniona przez Udalryka Radziwiłła, Ignacego Krasickiego i Hugona Kołłątaja[1]. Charakteryzowała ją niezwykła w czasach saskich naturalność, prostota stylu i czystość języka wolnego od makaronizmów.
Ważniejsze utwory
[edytuj | edytuj kod]- Dusza po wielu grzechach zabierając się do poprawy życia szuka po pustyniach S. Marii Egipcjanki, aby ją nauczyła sposobu pokuty szczerej i drogę pokazała do szczęśliwej wieczności, powst. 1746
- Opisanie życia św. Dawida, króla izraelskiego, powst. przed 1750, fragmenty przedr. dr Prot Sowizdrzał (W. Kubacki), Odrodzenie 1947, nr 34
- Święta Maria Magdalena jak wielką stała się ohydą płci białogłowskiej w grzechach swoich, tak wielką ozdobą w pokucie, stateczną w miłości Jezusa aż do śmierci krzyżowej, powst. przed 1750
- Do tegoż J. O. Książęcia (J. J. Załuskiego) IMci na Bibliotekę publiczną warszawską, powst. przed 1750
- Opisanie czterech części roku, powst. przed 1750
- Fabuła o książęciu Adolfie, dziedzicu Roksolanii
- Forteca do Boga wystawiona, piącią bram zamknięta, to jest dusza ludzka z piącią zmysłami
- Snopek na polu życia ludzkiego związany
- Trzy monarchinie
- Punkta dla poprawienia zepsutych obyczajów polskich
- Pochwała lasów
- Skargi kilku dam w spólnej kompanii będących, dla jakich racyi z mężami swojemi żyć nie chcą
- Zbiór rytmów duchownych, panegirycznych, moralnych i światowych W. Imci Pani Elżbiety z Kowalskich Drużbackiej, skarbnikowy żydaczewskiej, zebrany i do druku podany przez J. Z. R. K. O. W., Warszawa 1752[3], „Zebranie rytmów przez wierszopisów żyjących lub naszego wieku zeszłych pisanych”, wyd. J. A. Załuski, t. 1 – 2 wydania; wydanie nast. pt. Poezje, t. 1-2, Lipsk 1837[4], Biblioteka Kieszonkowa Klasyków Polskich, t. 30-31, (zawiera: wszystkie 12 ww. tytułów, inne drobne utwory oraz elegie moralne U. Radziwiłła)
- Historia chrześcijańska księżny Elefantyny Eufraty dowcipnym przemysłem... w wierszu polskim dokładnie ułożona, dla potomnej sprawczyny pamiątki do druku podana, Poznań 1769[5], fragmenty przedr. A. Lange Skarbiec poezji polskiej, seria I, t. 1, Warszawa 1903
- Cefal i Prokris, wyd. I. Krasicki, Zabawy Przyjemne i Pożyteczne 1776, t. 13, przedr. A. Lange Skarbiec poezji polskiej, seria I, t. 1, Warszawa 1903
- Życzenie od serca pochodzące JO książęciu... Sanguszkowi, marszałkowi Trybunału Koronnego, aby szczęśliwie funkcją swoją zaczął i zakończył, (XVIII wiek)
- Przykładne z wiernej i statecznej miłości małżeństwo, fragm. i treść ogł. H. Biegeleisen Świt 1886
- Raj białostocki. Refleksja nad śmiercią. (2 wiersze), wyd. W. Bojarski Sprawozdanie Dyrekcji cesarsko-królewskiego Gimnazjum w Przemyślu za rok szkolny 1895, Przemyśl 1895
- Historia Ortobana, wyd. A. Lange Lamus 1912, t. 4
- wiersze i drobne utwory znajdują się w czasopismach: Ateneum 1938, s. 422-424; Dziennik Wileński 1816; Pamiętnik Warszawski 1823; Rozmaitości, Lwów 1841, nr 27; Tygodnik Powszechny 1950, nr 45; Zabawy Przyjemne i Pożyteczne 1776, t. 13, (tu: Nie masz czego sobie życzyć długiego życia na tym świecie; Małżeństwo szczęśliwe. Tłum. z franc.; Małżeństwo złe; Do wnuka; Pożegnanie Ulissesa z synem Telemakiem; Lais)
- wiersze rozproszone po czasopismach wyd. A. Lange Skarbiec poezji polskiej, seria I, t. 1, Warszawa 1903; kilka wierszy przedr.: J. Kott Poezja polskiego Oswiecenia. Antologia, Warszawa 1954; Wybór tekstów do dziejów kultury Wielkopolski, Poznań 1962
- rękopisy znajdowały się: Biblioteka Krasińskich (zniszcz. 1944), Ossolineum, Biblioteka Uniwersytetu Wileńskiego, Biblioteka Suskiej
Wydanie zbiorowe
[edytuj | edytuj kod]- A. Lange zamierzał sporządzić wydanie zbiorowe E. Drużbackiej. Materiały do tego wydania znajdowały się do roku 1944 w Korbutianum, Warszawa, (por. W. Borowy „Drużbaciana”, Pamiętnik Literacki, rocznik 41, 1950, s. 869)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Patronowie ulic. „Warszawski Kalendarz Ilustrowany "Stolicy" – 1967”, s. 136, 1966. Warszawa: Wydawnictwo Warszawskiego Tygodnika "Stolica".
- ↑ Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. T. I: A-M. Warszawa: PWN, 1984, s. 704. ISBN 83-01-05368-2.
- ↑ Elżbieta Drużbacka, Zbior rytmow duchownych panegirycznych, moralnych i swiatowych [...] Elzbiety [...] Druzbackiey [...] [online], polona.pl [dostęp 2018-04-18].
- ↑ Elżbieta Drużbacka, Poezye, wyd. 1837, t. T.1-2, polona.pl [dostęp 2020-05-13].
- ↑ Elżbieta Drużbacka, Historya chrzescianska xiężny Elefantyny Eufraty dowcipnym przemysłem ś.p. [...] Elżbiety z Kowalskich Druzbacki skarbnikowy ziemi zydaczewskiey w wierszu polskim dokładnie ułozona, dla potomney sprawczyny pamiątki do druku podana [online], polona.pl [dostęp 2018-04-18].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Barbara Sawczyk, Maria Sąsiadowicz, Ewa Stańczyk, Ocalić od zapomnienia... Patroni tarnowskich ulic. Tom 1, Tarnów: Miejska Biblioteka Publiczna im. Juliusza Słowackiego, 2003, ISBN 83-915445-2-4, OCLC 749304724.
- E. Drużbacka. instytutksiazki.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-03)]. (Pisarki polskie. Rekonesans na koniec stulecia – Instytut Książki)
- Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 2 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964, s. 141-143
- Krystyna Stasiewicz, Elżbieta Drużbacka. Najwybitniejsza poetka czasów saskich, Olsztyn 1992.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zbiór rytmów na staropolska.pl
- Utwory Elżbiety Drużbackiej w serwisie Wolne Lektury
- Wielcy tarnowianie: Elżbieta Drużbacka. Sarmacka muza, słowiańska Safo
- Dzieła Elżbiety Drużbackiej w bibliotece Polona