Dolina Jałowiecka
Dolina Jałowiecka (słow. Jalovecká dolina, Jalovská dolina[1]) – dolina walna w zachodniej części słowackich Tatr Zachodnich.
Topografia
[edytuj | edytuj kod]Górna część doliny podchodzi pod grań główną na odcinku od Banówki po Siwy Wierch. Od wschodniej strony obramowanie doliny tworzy Grań Rosochy i najbardziej zachodnia odnoga Rosochy z Trnacem, Rokitowcem i Skałą, od zachodniej długa grań ciągnąca się od Siwego Wierchu poprzez Ostrą, Wielką Kopę, Małą Kopę, Babki, Szczawne i Sokół. Wylot doliny znajduje się na wysokości ok. 800 m n.p.m. w miejscowości Jałowiec na Liptowie. W górnej części dolina rozgałęzia się. Główny ciąg stanowi Dolina Bobrowiecka Liptowska, która ciągnie się pod szczyt Brestowej (1934 m) w grani głównej. Drugie główne odgałęzienie to dolina Parzychwost ciągnąca się po Banówkę (2178 m, najwyższy punkt w otoczeniu doliny) i Pachoł (2167 m) – obydwa szczyty również znajdują w grani głównej. Dolina Parzychwost ma boczną odnogę – Dolinę Głęboką z kotłem lodowcowym zwanym Głębokim Workiem. Mniejszymi odgałęzieniami i żlebami Doliny Jałowieckiej są: Sokoli Żleb, Mnichowy Żleb, Zapaczny Żleb, Zabijaczny Żleb, Rokitowiec, żleb Brzezowczyk, Żleb pod Wałowiec, żleb Cielarczysko[2]. Rozpiętość pionowa doliny wynosi aż 1380 m[3].
Opis doliny
[edytuj | edytuj kod]Cała dolina ma długość 8,5 km. Jej dolna część to głęboki jar o stromych zboczach i długości ok. 3 km. Dolina zbudowana jest głównie z gnejsów i łupków krystalicznych. W górnych partiach północno-wschodniej części doliny spotyka się granitoidy, a w części zachodniej występują skały osadowe: dolomity i wapienie. Górna część doliny była zlodowacona. Po zlodowaceniach pozostało kilka kotłów lodowcowych. Jednym z nich jest położony pomiędzy Spaloną Kopą i Pachołem Głęboki Worek – najwyższe piętro doliny Parzychwost. Ostatni lodowiec miał grubość ok. 110 m i długość ok. 4,3 km. W rejonie Kotlin (w pobliżu przełęczy Palenica Jałowiecka) w plejstocenie występowało zjawisko przepływu lodów przez główną grań w kierunku północnym (transfluencja lodowca)[3].
Duże zróżnicowanie podłoża (zarówno skały osadowe, jak i krystaliczne) powoduje, że występuje tutaj bogata gatunkowo szata roślinna. W 1988 r. lasy zajmowały 44% powierzchni, kosówka 32%, a hale 24%. Od kiedy zaprzestano wypasu, stopniowo zmniejsza się powierzchnia hal na korzyść lasów, a zwłaszcza kosówki, dawniej silnie przetrzebionej na potrzeby pasterstwa[3].
W głównym ciągu doliny znajdują się trzy niewielkie jeziora zwane Bobrowieckimi Stawkami: Czarny Stawek, Mały Stawek (najmniejszy, w związku z czym często pomijany przez polskojęzyczne źródła)[4] i Biały Stawek. Niekiedy wysychają.
Głównym potokiem jest Jałowiecki Potok powstający z połączenia Potoku z Polany i Parzychwostu[5]. Odmienny pogląd – oparty przede wszystkim na wielokrotnej różnicy w wielkościach przepływu – występuje we wszystkich źródłach słowackich. Zgodnie z nimi górny bieg Jałowieckiego Potoku stanowi odcinek nazywany w polskich źródłach potokiem Parzychwost, natomiast Potok z Polany jest wyłącznie prawym dopływem Jałowieckiego Potoku[6].
Historia i turystyka
[edytuj | edytuj kod]Dolina Jałowiecka jest jedną z dolin tatrzańskich mało znanych i rzadko odwiedzanych przez Polaków. Dla turystów polskich opisał ją Ludwik Zejszner, który w 1835 r. wędrował tędy, podziwiając „szczyty z wysokogórskim wejrzeniem”. Z Polaków prowadzili tutaj obserwacje także botanik Bolesław Kotula i fizjograf Antoni Rehman. Dzisiaj opuszczona dolina niegdyś wrzała intensywnym życiem pasterskim. W 1925 r. wypasano w niej 1220 owiec, a oprócz tego źrebięta, woły i konie. Centrum gospodarcze doliny stanowiła Bobrowiecka Polana[3]. Oprócz niej były jeszcze następujące polany: Praszywe, polana Parzychwost, polana Wałowiec, Nowa Hala, Niedźwiedzia Polana i polana Czerwieniec[5]. Doliną prowadziła dość uczęszczana, kiepskiej jakości droga gospodarcza z Orawy na Liptów (przez Palenicę Jałowiecką). W dawnych wiekach prowadzono też tutaj prace górnicze (wskazują na to miejscowe nazwy topograficzne)[3].
Doliną prowadzą znakowane szlaki turystyczne. Do rozdroża do Parzychwostu są dostępne przez cały rok, powyżej rozdroża tylko w sezonie letnim (15 czerwca – 30 października). Ruch turystyczny jest tutaj niewielki[3].
Szlaki turystyczne
[edytuj | edytuj kod]
– żółty: Jałowiec – rozdroże pod Tokarnią – Przesieka – rozdroże do Parzychwostu – Palenica Jałowiecka.
- Czas przejścia z Jałowca do Przesieki: 1:05 h, ↓ 45 min
- Czas przejścia od Przesieki do rozdroża do Parzychwostu: 1:35 h, z powrotem tyle samo
- Czas przejścia od rozdroża do Parzychwostu na Palenicę Jałowiecką: 2 h, ↓ 1:30 h
– czerwony (fragment Magistrali Tatrzańskiej): rozdroże pod Tokarnią – Przesieka – Dolina Żarska. Czas przejścia: 1:50 h, z powrotem tyle samo
– zielony Doliną Głęboką: rozdroże do Parzychwostu – Praszywe – Pośrednia Salatyńska Przełęcz. Czas przejścia: 2:30 h, ↓ 2:10 h
– niebieski Doliną Parzychwost: rozdroże do Parzychwostu – Praszywe – Banikowska Przełęcz. Czas przejścia: 2:30 h, ↓ 2 h[7]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1.
- ↑ Tatry Zachodnie słowackie i polskie. Mapa turystyczna 1:25 000. Warszawa: Wyd. Kartograficzne Polkart Anna Siwicka, 2009/10. ISBN 83-87873-36-5.
- ↑ a b c d e f Józef Nyka: Tatry słowackie. Przewodnik. Wyd. II. Latchorzew: Wyd. Trawers, 1998. ISBN 83-901580-8-6.
- ↑ Grzegorz Barczyk, Ryszard Jakubowski, Adam Piechowski, Grażyna Żurawska: Bedeker Tatrzański, s. 283. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000. ISBN 83-01-13184-5.
- ↑ a b Marian Kunicki, Tadeusz Szczerba: Tatry Zachodnie. Słowacja. Kraków: PTTK „Kraj”, 1992. ISBN 83-7005-248-7.
- ↑ Grzegorz Barczyk, Ryszard Jakubowski, Adam Piechowski, Grażyna Żurawska: Bedeker Tatrzański, s. 284. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000. ISBN 83-01-13184-5.
- ↑ Tomasz Nodzyński, Marta Cobel-Tokarska: Tatry Zachodnie: polskie i słowackie. Warszawa: ExpressMap, 2007. ISBN 978-83-60120-89-7.
