Cucullati
Cucullati (Genii cucullati) – karłowate bóstwa opiekuńcze pochodzenia celtyckiego czczone w północnych prowincjach rzymskich, zwłaszcza w Brytanii.
Znane na ogół w liczbie mnogiej i niemające własnego imienia – zwykle występowały potrójnie, przedstawiane zbiorowo jako drobne zakapturzone postacie, w schematycznym ujęciu pozbawione rysów osobistych i innych cech indywidualnych. Ich nazwa jest pochodną charakterystycznego ubioru – galijskiego krótkiego płaszcza sagum z kapturem (cucullus). Określenie ich jako „genii cucullati” występuje głównie na niektórych inskrypcjach europejskich[1].
Pochodzenie
[edytuj | edytuj kod]Powszechnie uznaje się, że te bezimienne bóstwa mają celtycki rodowód, co wynikałoby także z ich rozprzestrzenienia geograficznego. Wygląd i sposób przedstawiania kojarzy je z Telesforosem, uchodzącym za opiekuńcze bóstwo Celtów z Azji Mniejszej, następnie przetworzonym na gruncie grecko-celtyckiego synkretyzmu w III wieku p.n.e. Łączy je z nim zarówno ubiór, jak i liczne wyobrażenia w postaci dziecka. Istnieje pogląd, że na obszarze Europy „zakapturzone duszki” stanowią galijską adaptację Telesforosa[2]. Choć spotykane są pojedyncze wyobrażenia cucullatusa[3], istotne znaczenie ma częstsze jego występowanie w potrójnej postaci, gdyż liczba trzy miała dla Celtów znaczenie magiczne (być może apotropaiczne)[4].
Ikonografia
[edytuj | edytuj kod]Reprezentatywny zbiór przedstawień z rzymskiego Corinium w muzeum w Cirencester pokazuje te bóstwa zarówno pojedynczo, jak i potrójnie lub bardzo często w asyście tzw. bogiń-matek (Deae Matres, także w potrójnej postaci), których kult był podobnie popularny na obszarze Brytanii[5]. Wszystkie cucullati odziane są w obszerne, krótsze lub dłuższe peleryny z kapturem, a ich krągłe twarze o mocnych rysach nie zdradzają wieku ani nawet płci; zazwyczaj są to osoby dorosłe, choć spotykane są wyobrażenia jako dzieci. Podobny charakter mają przedstawienia znalezione na Wale Hadriana[2].
Wielopostaciowość tego bóstwa ma swój odpowiednik w różnorodności kontekstu i atrybutów, z jakimi je przedstawiano. Niektóre cucullati mają w ręku jajo uważane za symbol śmierci, z której odrodzi się życie. Na rzadkich przedstawieniach ukazane są ze sztyletem lub mieczem, co może kojarzyć je z kultem wojowników. Reliefy z Brytanii (Lower Slaughter i Bath) pokazują je z krukowatymi ptakami i symbolem rozety, interpretowanymi jako symbole świata widzialnego i niewidzialnego (życia i śmierci). Na innych płaskorzeźbach karłowate postacie podążają na wschód (Corinium), prowadzone przez barana (Bath), symbolizującego być może przewodnika zmarłych idących ku początkowi nowego życia[6]. Na ułamkach ceramiki z Colchester widoczne są w locie jako współuczestnicy (pomocnicy) polowania[7]. Ponadto pewne zabytki z kontynentu prezentują jawną symbolikę seksualną[5] i np. znane galijskie wyobrażenie w postaci dwuczęściowej figurki fallicznej nasuwa skojarzenie z kultem płodności i rzymskiego Priapa.
Kult
[edytuj | edytuj kod]Poza obszarem rzymskiej Brytanii, gdzie szczególnie oddawano im cześć, znane są też dobrze z Galii i Germanii, na obszarze północnych prowincji cesarstwa spotykane aż po Noricum i Panonię[8]. Charakterystyczne jest, iż brytyjski obszar ich kultowego rozprzestrzenienia dokładnie pokrywa się z obszarem kultu triady Matron w północnej i zachodniej Anglii (zwłaszcza rejon Cirencester)[1]. Wiele przedstawień cucullati znaleziono w pasie miejscowości na Wale Hadriana (np. Housesteads, Netherby, Carlisle)[9], co wskazywałoby znacząco na ich popularność wśród wojska. Koneksja dopatrywana jest tu również w samym okryciu cucullus, powszechnie używanym przez żołnierzy[10].
Kontekst występowania oraz asocjacje wskazują, że to anonimowe bóstwo potrójne należy ogólnie łączyć z pomyślnością, dobrobytem i płodnością. Według dalej idących interpretacji cucullati były uzdrowicielami i wysłannikami świata podziemnego[11]. Jednakże sam fakt, że czczono je w pobliżu źródeł (głównie leczniczych, jak np. w Bath), wskazuje na kojarzenie ich nie tylko ze śmiercią, lecz przede wszystkim z siłami przywracającymi zdrowie i płodność[2].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b M.J. Green: The Gods of Roman Britain, dz. cyt., s. 56.
- ↑ a b c S. Botheroyd, P.F. Botheroyd, dz. cyt., s. 158.
- ↑ Np. gliniana figurka z Salzburga w zamkowym Oberösterreichisches Landesmuseum w Linzu (S. Botheroyd, P.F. Botheroyd, dz. cyt., s. 159.).
- ↑ M.J. Green: The Gods of Roman Britain, dz. cyt., s. 57.
- ↑ a b M.J. Green: Mity celtyckie, dz. cyt., s. 62.
- ↑ S. Botheroyd, P.F. Botheroyd, dz. cyt., s. 158–159.
- ↑ Helmut Birkhan: Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur. Wien: ÖAW, 1997, s. 747n.
- ↑ Martin Henig: Religion in Roman Britain. London: Batsford, 1984, s. 62.
- ↑ Frank Graham: Hadrian’s Wall in the days of the Romans. Wrens Park, 2003, s. 268–269.
- ↑ Helmut Birkhan: Kelten…, dz. cyt., s. 1071n.
- ↑ John i Caitlín Matthews: Mitologia Wysp Brytyjskich, dz. cyt., s. 99.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Miranda J. Green: The Gods of Roman Britain. Princes Risborough: Shire, 2003, ISBN 0-85-263-634-2
- Sylvia Botheroyd, Paul F. Botheroyd: Słownik mitologii celtyckiej. Katowice: Książnica, 1998, ISBN 83-7132-277-1
- John i Caitlín Matthews: Mitologia Wysp Brytyjskich. Poznań: Rebis, 1997, ISBN 83-7120-261-X
- Miranda Jane Green: Mity celtyckie. Warszawa: Prószyński, 2001, ISBN 83-7255-037-9
