Bitwa pod Malplaquet

Bitwa pod Malplaquet
	Wojna o sukcesję hiszpańską
	; Bitwa pod Malplaquet
Czas	11 września 1709
Miejsce	Malplaquet
Terytorium	Francja
Wynik	zwycięstwo Wielkiej Koalicji
Strony konfliktu
Wielka Koalicja:; Wielka Brytania; Austria; Republika Zjednoczonych Prowincji	Francja; Bawaria
Dowódcy
książę Marlborough,; Eugeniusz Sabaudzki	marszałek Villars,; marszałek Boufflers
Siły
120 000; 100 dział	80 000; 80 dział
Straty
ponad 20 000 zabitych i rannych	12 000 zabitych i rannych
	Położenie na mapie Francji miejsce bitwy
	50°19′11″N 3°50′12″E/50,319722 3,836667

Bitwa pod Malplaquet – starcie zbrojne wojsk francuskich z koalicyjną armią angielsko-holendersko-austriacką, które miało miejsce 11 września 1709 podczas hiszpańskiej wojny sukcesyjnej; uważane za jedną z najważniejszych bitew tej wojny.

Wprowadzenie

Wymanewrowany przez sprzymierzonych ze swych pozycji między rzekami Scarpe i Lys, dowodzący wojskami francuskimi marszałek de Villars wycofał się do Quiévrain i po skoncentrowaniu tam sił, zdecydował się wyruszyć na odsiecz zagrożonej twierdzy Mons. Siły oddane pod jego dowództwo oraz marszałka de Boufflersa liczyły 80 tysięcy ludzi zgrupowanych w 130 batalionach, 260 szwadronach i z 80 działami. Dotarłszy do Taisnières-sur-Hon i sąsiedniego Malplaquet, Francuzi uszykowani w 4 kolumnach z wysuniętą artylerią zamierzali przekroczyć przesmyk między lasami Bois de Sars i Bois de Langnières, położony na szlaku do Mons.

W niewielkiej odległości na ich drodze stały znacznie silniejsze angielsko-cesarsko-holenderskie wojska aliantów pod wodzą księcia Marlborough i księcia Eugeniusza Sabaudzkiego. Dysponowali oni siłą 120 000 żołnierzy (128 batalionów i 253 szwadronów) oraz 100 dział. Późno jednak zaobserwowane ruchy nieprzyjaciela spowodowały, że w okolicę międzyleśnego przesmyku zaczęto z opóźnieniem kierować poszczególne brygady (co praktycznie umożliwiało pokonanie aliantów przed skupieniem całości ich sił). Mimo to, ograniczony królewskimi instrukcjami de Villars nie zdecydował się na rozpoczęcie bitwy w korzystnych warunkach i zaskoczony, z marszu postanowił przejść do obrony, licząc się też z liczebną przewagą przeciwnika.

Działania poprzedzające

Sytuacyjny plan bitwy – rozmieszczenie sił i najważniejsze manewry

Zajmując przed leśnym przesmykiem defensywną pozycję, oddziały francuskie okopały się w fortyfikacjach polowych, tworzących na długości ok. 3,5 km linię otwartych z tyłu szańców ziemnych, z lukami dla wypadów kawalerii, przy czym najsilniejsze umocnienia (3 linie) zbudowano w centrum. Oprócz potężnych zasieków wykorzystano pojedyncze zabudowania, opierając skrzydła frontu o skraj (lizenę) obu lasów w postaci swoistych bastionów obsadzonych piechotą i artylerią^[2]. De Boufflers dowodził silniejszym prawym skrzydłem i centrum, podczas gdy nad lewym komendę miał de Villars.

Takie rozmieszczenie sił Francuzów i brak słabych punktów w ich froncie sprawiły, że wbrew swym dotychczasowym zasadom taktycznym ks. Marlborough zmuszony został do zwarcia czołowego w postaci frontalnego natarcia na umocnienia francuskie^[3]. Natomiast Eugeniusz Sabaudzki po rozpoznaniu nieprzyjacielskich pozycji zamierzał szukać rozstrzygnięcia batalii na lewym skrzydle Francuzów, kierując tam 2/3 piechoty, a jedynie wiążąc demonstracyjnym natarciem ich prawe skrzydło wraz z centrum. W ciągu kolejnych dni, gdy ściągnięto dalsze oddziały wojsk sprzymierzonych (9-11 września), rozmieszczono ich piechotę w 3 rzutach na skrzydłach i w centrum (przy czym 2 silne bataliony naprzeciw skrzydeł pierwszego rzutu francuskich pozycji), zaś w lukach i w odwodzie umieszczając kawalerię. Ks. Marlborough objął dowodzenie skrzydłem lewym i centrum, ks. Eugeniusz miał dowodzić prawym, manewrowym.

Bitwa

Zdobywanie zasieków przez brytyjską piechotę

11 września rano ruszyło natarcie aliantów i choć ich wstępne ataki na prawe skrzydło Francuzów zostały odparte, oddziały ks. Marlborough ostatecznie zajęły skraj lasu Langnières i podjęły w nim walki dla przeniknięcia w głąb nieprzyjacielskich pozycji. Na prawym skrzydle po silnym przygotowaniu artyleryjskim (2 baterii z 75 działami) o 9:00 zaatakowali Austriacy, zapoczątkowując generalne natarcie. Od początku wspierając czołowe natarcie ruchem oskrzydlającym piechoty, ks. Eugeniusz również zaczął w zaciekłym boju wypierać oddziały francuskie z wysuniętych pozycji ich lewego skrzydła. Pod naporem tego ataku I linia pozycji francuskich została utracona. De Villarsa zmusiło to do ściągnięcia z centrum części piechoty, która uderzyła na występującą z lasu Sars piechotę cesarską. Na prawym skrzydle de Boufflers, który z trudem powstrzymywał chaotyczne, lecz energiczne ataki holenderskiej piechoty księcia Orańskiego, również osłabił centrum, ściągając stamtąd dla wsparcia kolejne oddziały. Holendrzy mimo ciężkich strat przełamali obronę przeciwnika i rozproszyli go na tyle, że marsz. de Boufflers nie był w stanie przyjść z pomocą Villarsowi, który w tym czasie kontratakował piechotę Eugeniusza Sabaudzkiego. Ranny kulą muszkietową w kolano, przestał jednak kierować działaniami, a całość dowodzenia przejął de Bufflers.

Szarża jazdy angielskiej (mal. Richard Caton Woodville)

Tymczasem ks. Marlborough wprowadził „wielką baterię” z 40 dział w sam środek linii Francuzów, kierując jej ogień przeciwko ich kawalerii, oczekującej za linią własnej piechoty na przejście do kontrataku. Huraganowy ostrzał z użyciem również kartaczy nie tylko uniemożliwił Francuzom skuteczne dokonanie tej szarży, ale pośrednio miał też wpływ na wynik bitwy, naruszając zarazem nieprzyjacielskie rezerwy^[4]. Alianci, którzy opanowali umocnienia centrum, rzucili następnie do szarży swą jazdę. Zdołała ją odeprzeć kawaleria francuska, która jednak w pościgu natrafiła na angielską piechotę Orkneya i wskutek jej ognia zmuszona była wycofać się z wielkimi stratami.

Armia francuska zdolna była jeszcze do przegrupowania swych sił, lecz przeciwnik nie dał na to czasu. Atakując na całym froncie, Marlborough i Eugeniusz Sabaudzki ok. 15:00 zmusili w końcu Francuzów do odwrotu. W centrum szwadrony jazdy wspierane z bliska batalionami piechoty, przetoczyły się przez opuszczone reduty francuskie i zaatakowały na równinie pozostałą jazdę Francuzów. W boju tym uczestniczyło co najmniej 30 tysięcy ludzi i mogło to być jedno z największych starć kawalerii w dziejach^[5]. Marszałek de Boufflers usiłował jeszcze ratować sytuację, kierując piechotę do ponawianych kontrnatarć dla odzyskania utraconych stanowisk i atakując kawalerią, która próbowała odparować natarcie na lewą flankę. Jednak wzmożony nacisk nieprzyjaciela na lewym skrzydle zagrażał już tyłom armii francuskiej. W tej sytuacji głównodowodzący wydał rozkaz odwrotu. Sprzymierzeni wskutek strat nie byli w stanie podjąć pościgu za wycofującym się w porządku nieprzyjacielem.

Podsumowanie

Zwycięscy książęta w zdobytych fortyfikacjach francuskich

Była to najkrwawsza bitwa tej wojny i w tej epoce, w której poniesione straty praktycznie uniemożliwiły ofensywę sprzymierzonych na Paryż. Zadowolony mimo przegranej marszałek de Villars pisał do króla: Jeśli Bóg w swej łaskawości pozwoli nam przegrać jeszcze jedną taką bitwę, Wasza Królewska Mość może liczyć, że nieprzyjaciel zostanie całkowicie zniszczony^[6].

Jej zmagania wykazały też trudność zdobywania w tamtych czasach dobrze umocnionej terenowej pozycji obronnej oraz o skuteczności ognia piechoty prowadzonego zza osłony do zwartych szyków nieprzyjaciela^[7]. Historycy wojskowości oceniają, że łączne straty sięgające 36 tys. ludzi w zabitych i rannych, nie mają sobie równych aż do czasu bitwy pod Borodino w 103 lata później^[8].

W działaniach tego okresu wojny sukcesyjnej starcie pod Malplaquet stanowiło punkt zwrotny. Mimo taktycznej przegranej, wcześniej mocno zdemoralizowana armia francuska odzyskiwała nadwerężone morale i pewność. Jej porażka, która dla sprzymierzonych okazała się pyrrusowym zwycięstwem, umożliwiła przyszły sukces Francuzów pod Denain^[6].

Przypisy

↑ Wymieniana również wielkość 14 000 (Encyklopedia wojskowa (2007), dz. cyt., s. 577).
↑ Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do r. 1864, dz. cyt., s. 191.
↑ Kenneth Macksey: The Guinness history of land warfare. London: Guinness Superlatives, 1976, s. 83.
↑ Ian V. Hogg: A history of artillery. London: Hamlyn, 1974, s. 33.
↑ Zdaniem Winstona Churchilla – potomka księcia Marlborough (The Cavalry (pod red. Jamesa Lawforda). Maidenhead: Sampson Low, 1976, s. 99).
↑ ^a ^b Encyklopedia wojskowa (1936), dz. cyt., s. 313.
↑ Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do r. 1864, dz. cyt., s. 192.
↑ Jock Haswell, John Lewis-Stempel: A brief history of the British Army. London: Robinson, 2016, s. 29.

Umundurowanie stron walczących
Piechur brytyjski z pierwszej połowy XVIII wieku
Muszkieter austriacki (1704)
Piechota wojsk holenderskich: kapitan, fizylier, grenadier (1718)
Piechur francuski (1710)

Bibliografia

Encyklopedia wojskowa (pod red. O. Laskowskiego). Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej – Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1936, t. 5, s. 312-313
Encyklopedia wojskowa. Warszawa: Bellona – Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, t. 1, s. 577
Mała encyklopedia wojskowa. T.2. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1967
Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do r. 1864. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1978

Linki zewnętrzne

Okrężna fotopanorama terenu bitwy. battlefieldanomalies.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-18)]. (ang.).

[1] Wymieniana również wielkość 14 000 (Encyklopedia wojskowa (2007), dz. cyt., s. 577).

[2] Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do r. 1864, dz. cyt., s. 191.

[3] Kenneth Macksey: The Guinness history of land warfare. London: Guinness Superlatives, 1976, s. 83.

[4] Ian V. Hogg: A history of artillery. London: Hamlyn, 1974, s. 33.

[5] Zdaniem Winstona Churchilla – potomka księcia Marlborough (The Cavalry (pod red. Jamesa Lawforda). Maidenhead: Sampson Low, 1976, s. 99).

[ReferenceA-6] Encyklopedia wojskowa (1936), dz. cyt., s. 313.

[7] Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do r. 1864, dz. cyt., s. 192.

[8] Jock Haswell, John Lewis-Stempel: A brief history of the British Army. London: Robinson, 2016, s. 29.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]