Bambrzy
| Miejsce zamieszkania | |
|---|---|
| Język | |
| Religia | |
| Grupa |
Bambrzy, Bambry[1] (niem. Posener Bamberger, potocznie też Gelbfuss, w języku dolnoniemieckim Jeiafout[2]) – Polacy pochodzenia niemieckiego, potomkowie osadników przybyłych z okolic Bambergu (Frankonia), którzy w latach 1719–1753 zostali sprowadzeni przez władze Poznania, aby zasiedlić opuszczone wsie, które zostały zniszczone podczas wojny północnej i będącej jej skutkiem epidemii cholery. Z ideą tą wystąpił najprawdopodobniej biskup Krzysztof Antoni Szembek lub jego poprzednik – Michał Bartłomiej Tarło. Oni to, w czasie pobytu w południowej Frankonii, zauważyli, że pomimo wysoko postawionej kultury rolnej wielu tamtejszych chłopów żyje w ubóstwie. Był to wynik zakazu podziału gospodarstw pomiędzy dzieci. Jedynym warunkiem dla osadników było (zgodnie z nakazem króla, Augusta II Mocnego z 1710 dotyczącego wszystkich cudzoziemców osiedlających się w Polsce) wyznanie rzymskokatolickie.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Osadnicy przybywali w kilku falach osiedlając się:
- 1719 – w Luboniu (1 sierpnia)
- 1730 – w Dębcu i Boninie
- 1746-1747 – w Ratajach i Wildzie
- 1750-1753 – w Jeżycach i Górczynie
Osadnicy przybyli nie tylko z okolic samego Bambergu, ale także z innych regionów Starej Rzeszy. W początkowym okresie, ze względu na język i warunki zasiedlenia, wszystkich osadników zwano bambrami. W wieku XIX mianem tym określano wszystkich, niezależnie od pochodzenia, mieszkańców wsi, w okresie międzywojennym „bamber” oznaczał dobrego, bogatego gospodarza. Po II wojnie światowej słowo to zmieniło swój wydźwięk na pejoratywny.
Ogółem liczba osadników wynosiła ok. 450-500 osób – na podstawie zachowanych kontraktów, natomiast późniejsze dokumenty sugerują przybycie osadników niemieckich między czterema falami, stąd dokładniejsza liczba przybyłych szacowana jest na 900 osób.
Oskar Kolberg tak pisał o bambrach:
"Wsie zatem Winiary, Wilda, Dębiec, Rataje, Zegrze, zamieszkuje lud zwany Bambrami; lud w większości niemiecki, w mniejszej (np. na Żegrzu) polski lub wpół-polski, w Poznaniu dobrze znany, bo zaopatrujący miasto to (podobnie jak w Krakowie Ogrodnicy) w potrzebne mu wiktuały w dzień targowy (na wiosnę nawet codziennie), jakkolwiek na targach tych i czysto-polska, z dalszych wsi przybyła, ukazuje się ludność. [...] Nastrzępiony ów ubiór, zwłaszcza kobiet (Bamberek) na pierwszy rzut oka wyróżnia Bambrów od innej ludności. Bambry [...] przybyli tutaj sprowadzeni jako osadnicy w różnych epokach, w części po spustoszeniu kraju przez Szwedów (1656) i grassującem w r. 1710 powietrzu, a głównie (bo całemi rodzinami) około roku 1740-90. Przynieśli ze sobą obyczaj i język południowo-niemiecki"[3].
Nowi przybysze uzyskali od miasta bardzo korzystne warunki: gospodarkę czynszową (polskich chłopów obowiązywała w tym czasie pańszczyzna), drewno na budowę domów, ziarno na zasiew i kilkuletnie zwolnienie z czynszu. Te same warunki, kilkanaście lat później, rozszerzono na nielicznych polskich rolników.
Stosunkowo szybkiej polonizacji sprzyjała wspólna z rdzennymi mieszkańcami wiara i małżeństwa mieszane. O tym zjawisku najlepiej świadczy fakt, że w końcu XIX wieku wśród katolickich mieszkańców wsi należących do miasta Poznania nie było ani jednej osoby deklarującej narodowość niemiecką.
Decyzją Rady Miasta Poznania ustanowiono Rok Bambrów Poznańskich w 2019 roku[4].
Strój bamberski
[edytuj | edytuj kod]Kobiecy strój bamberski ukształtował się w okresie XIX wieku w Poznaniu ze skrzyżowania cech strojów frankońskich, łużyckich, lubuskich, wielkopolskich, a także biedermeieru. Charakterystycznym i najbardziej rozpoznawalnym elementem kobiecego stroju jest kornet kwiatowy zdobiony kwiatkami, piórkami i szkiełkami. Pierwotnie był zarezerwowany wyłącznie dla panien. Jego waga mogła dochodzić do 3 kg[5].
Towarzystwo Bambrów Poznańskich
[edytuj | edytuj kod]W 1993 roku powstało Koło Bambrów Poznańskich przy Towarzystwie Miłośników Miasta Poznania. W 1996 roku powołano osobne Towarzystwo[6].
Do celów statutowych TBP należą m.in.: zachowanie i kultywowanie polskiej tradycji patriotycznej Bambrów Poznańskich, wyszukiwanie, konserwowanie i ochrona zabytków bamberskich, upowszechnianie wiedzy o osadnikach spod Bambergu[7].
Towarzystwo Bambrów Poznańskich od 1997 r. organizuje Święto Bamberskie w Poznaniu w pierwszą sobotę sierpnia, jako upamiętnienie jednego z pierwszych zachowanych kontraktów (1 sierpnia 1719 r.) nadania ziemi przez władze miasta Poznania osadnikom spod Bambergu w ówczesnej wsi Luboń (dziś: miasto Luboń)[8][9].
Muzeum Bambrów Poznańskich
[edytuj | edytuj kod]Muzeum otwarto w listopadzie 2003 r. dzięki staraniom prof. dr hab. Marii Paradowskiej i Towarzystwa Bambrów Poznańskich[10].
Muzeum gromadzi przedmioty związane z życiem codziennym Poznańskich Bambrów, pamiątki rodzinne (zdjęcia, dokumenty pisane, drobiazgi mające wartość sentymentalną i historyczną). Ekspozycja prezentuje zrekonstruowany dom bamberski z przełomu XIX/XX w. (w którym zgromadzone są przedmioty związane z życiem codziennym Bambrów), narzędzia rolnicze, części garderoby kobiecej poznańskich Bamberek, fotografie, świadectwa chrztów, ślubów, zgonów, odznaczenia i medale, a także cenne obiekty zabytkowe, m.in. czepek chrzcielny z przełomu XVII i XVIII wieku, przywieziony przez protoplastę rodu Schneiderów z Bambergu[11].
Budynek muzeum znajduje się na ul. Mostowej 7/9 w Poznaniu i jest siedzibą Towarzystwa Bambrów Poznańskich - które jest jego właścicielem sprawuje opiekę nad placówką[12][13].
Badaczki tematyki bamberskiej
[edytuj | edytuj kod]- dr hab. prof. UAM Anna Weronika Brzezińska
- prof. dr hab. Maria Paradowska
- dr Magdalena Mrugalska-Banaszak
- dr hab. Joanna Minksztym
- dr Agnieszka Szczepaniak-Kroll
Literatura
[edytuj | edytuj kod]- Maja Rausch, Bambrowanka, Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania, 2019
- Anna Plenzler, Śladami Bambrów, Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania, 2019
- Bambrzy, "Kronika Miasta Poznania", nr 2/2019, Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania
- Florian Jan Zygmunt Jernas, Przygody koziołka i bamberki. Ucieszna opowieść o koziołku z Ratusza poznańskiego do czytania i kolorowania, il. Urszula Taraszka, Poznań: Muzeum Narodowe w Poznaniu, 2019.
- Joanna Minksztym, Strój bamberski, red. nauk. zesz. A. W. Brzezińska, seria: „Atlas Polskich Strojów Ludowych”, t. 47, cz. II Wielkopolska, z. 6, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze 2015
- Magdalena Mrugalska-Banaszak, 300 lat razem. Poznańscy Bambrzy, Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania, 2019.
- Maria Paradowska, Poznań. Zabytki bamberskie, Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2002.
- Maria Paradowska, O historii Bambrów inaczej, Wydawnictwo Miejskie, Poznań: staraniem Towarzystwa Bambrów Poznańskich, 2003, ISBN 83-89525-00-3.
- Maria Paradowska, Poznań. Bamberger Spuren. Stadtführer, Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2002, ISBN 83-87847-77-1.
- Maja Rausch, Przez zmierzchy i świty. Saga bamberska, Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania, 2019
- Aneta Skibińska (red.), Ty Bambrze!, Poznań: Muzeum Narodowe w Poznaniu, 2019.
- Agnieszka Szczepaniak-Kroll, Tożsamość poznańskich rodzin pochodzenia niemieckiego. Losy Bajerleinów i Dittrichów (XVIII-XX w.), Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2010.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Towarzystwo Bambrów Poznańskich
- Kornet bamberski
- Studzienka Bamberki w Poznaniu
- Willa Bajerleina w Poznaniu
- Zły Bambr
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ bamber - Gwara Poznania - Poznan.pl [online], www.poznan.pl [dostęp 2021-04-18] (pol.).
- ↑ Albert Koerth 1904. „Sprachliche Eigenarten des Posener Plattdeutsch”, Historische Monatsblätter für die Provinz Posen V: 65-73.
- ↑ Oskar Kolberg, Wielkie Księstwo Poznańskie, t. 9, seria Dzieła Wszystkie Oskara Kolberga, Wrocław-Poznań: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1963, s. 45.
- ↑ Uchwała nr V/44/VIII/2/2019 Rady Miasta Poznania z dnia 08-01-2019 [online].
- ↑ Wielkopolska ciekawie.Bambrzy z Poznania [dostęp 2021-11-27]
- ↑ Marcin Starzyński, Spis dochodów i wydatków miasta Poznania z 1462 roku, „Roczniki Historyczne”, 80, 2014, s. 185, DOI: 10.12775/rh.2014.10, ISSN 0324-8585 [dostęp 2019-10-08].
- ↑ Statut [online], bambrzy.poznan.pl [dostęp 2023-02-03] (pol.).
- ↑ Święto bamberskie | Odkryj Poznań | Poznan.pl [online], www.poznan.pl [dostęp 2023-02-03] (pol.).
- ↑ Agnieszka Szczepaniak-Kroll, Rola liderów w kształtowaniu i promowaniu dziedzictwa kulturowego poznańskich Bambrów, s. 110, DOI: 10.12775/lud104.2020.05.
- ↑ O Muzeum [online], www.bambrzy.poznan.pl [dostęp 2019-10-08] (pol.).
- ↑ Ekspozycja [online], bambrzy.poznan.pl [dostęp 2023-02-03] (pol.).
- ↑ Informacje dla zwiedzających [online], bambrzy.poznan.pl [dostęp 2023-02-03] (pol.).
- ↑ Muzeum Bambrów Poznanskich | Odkryj Poznań | Poznan.pl [online], www.poznan.pl [dostęp 2023-02-03] (pol.).